TẠP CHÍ ĐIỆN TỬ
Tù oan mấy chục năm, làm sao chứng minh thiệt hại?
“Về câu hỏi luật có giải quyết tất cả vấn đề chị Nga nêu hay không, thì Bộ trưởng không dám hứa”
Người dân bị tù oan mấy chục năm, thì làm sao chứng minh thiệt hại để đòi bồi thường, Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Lê Thị Nga đặt vấn đề liên quan đến dự thảo Luật Trách nhiệm bồi thường Nhà nước (sửa đổi).
Sáng 20/9, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đã thảo luận dự án luật này.
Khắt khe quá lại sợ chùn tay
Theo cơ quan thẩm tra dự án luật - Uỷ ban Pháp luật của Quốc hội - nhiều quy định đã được sửa đổi, bổ sung theo hướng làm rõ các thiệt hại được bồi thường và căn cứ xác định mức bồi thường, đơn giản hóa thủ tục, rút ngắn thời gian giải quyết yêu cầu bồi thường, nâng cao trách nhiệm của người thi hành công vụ, bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân bị thiệt hại.
Nhưng, vẫn còn không ít vấn đề cần tiếp tục hoàn thiện.
Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Lê Thị Nga cho rằng, luật cần phải tính toán để cân đối giữa quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tác động bởi hoạt động tố tụng của Nhà nước, cũng như không để làm chùn tay các cơ quan tố tụng.
“Nếu quy định quá rộng và quá khắt khe về trường hợp bồi thường, như tổng kết từ khoá 10 đến nay, đã có đánh giá về hiện tượng một số cơ quan bảo vệ pháp luật chùn tay trong cuộc đấu tranh chống tội phạm”, bà Nga nói.
Câu hỏi từ vị Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp, là dự thảo luật lần này có gì mới đột phá giúp giải quyết những trường hợp bức xúc mà dư luận đang rất quan tâm?
Điểm qua hàng loạt vụ án, từ vụ Lương Ngọc Phi (Thái Bình), Huỳnh Văn Nén (Bình Thuận), Nguyễn Thanh Chấn (Bắc Giang), Trần Ngọc Thêm (Bắc Ninh)…, bà Nga nói, người dân vẫn cho rằng, phạm vi các trường hợp được bồi thường như vậy vẫn chưa phù hợp, nên có một số người đáng ra được bồi thường lại không được, như trường hợp án hết hạn điều tra nhưng không chứng minh được hành vi tội phạm, hoặc sau điều tra kết luận là hành vi không cấu thành tội phạm…
Quy định về mô hình tổ chức cơ quan bồi thường Nhà nước, theo bà Nga, là chưa hợp lý, có xung đột về lợi ích dẫn đến việc chậm xin lỗi, bồi thường người dân. Vậy nên người bị làm oan suốt thời gian dài, gây hệ quả lớn nhưng khi tiến hành xin lỗi công khai, thì chỉ làm nhanh gọn trong vài phút.
“Vừa là người làm oan, lại vừa là người đứng ra xin lỗi, nên cảm giác hình thức, có đứng ra xin lỗi, nhận trách nhiệm cũng là chiếu lệ”, Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp nhìn nhận.
Lấy đâu ra chứng từ?
Vấn đề tiếp theo được bà Nga góp ý, là điều kiện, thủ tục yêu cầu bồi thường quá chặt chẽ. Như, vụ ông Nguyễn Thanh Chấn, Huỳnh Văn Nén, Uỷ ban Tư pháp đều phải hoặc là có công văn, hoặc phải trao đổi trực tiếp với cơ quan tư pháp Trung ương, để có chỉ đạo mạnh hơn, mới không bị áp dụng quá cứng nhắc.
“Người dân bị bắt đi tù oan mấy chục năm, chứng từ để chứng minh về bao nhiêu lần thăm nuôi thì lấy đâu ra trong thời gian suốt 1/3-1/2 đời người, trong bối cảnh gia đình khốn đốn. Luật có giải quyết thực tế đó không?”, bà Nga đặt câu hỏi.
Hồi âm những vấn đề bà Nga nêu, Bộ trưởng Tư pháp Lê Thành Long thừa nhận: “Về câu hỏi luật có giải quyết tất cả vấn đề chị Nga nêu hay không, thì Bộ trưởng không dám hứa. Vì khi làm luật và đưa luật vào thực tế đều xảy ra trường hợp tổ chức thi hành luật chưa tốt, nên có khoảng cách giữa nội dung và thực tế”.
Về cách tính toán thiệt hại để bồi thường, Bộ trưởng Bộ Tư pháp cho rằng, với những thiệt hại về vật chất tính dễ hơn, nhưng về tinh thần cũng có cách tính toán, và ban soạn thảo cố gắng đưa ra tiêu chí để lượng hoá các thiệt hại về tinh thần để đền bù.
Ông Long cũng cho biết, luật sẽ thiết kế hợp lý để người ta ý thức việc bỏ tiền bồi thường thiệt hại do mình gây ra, nhưng cũng không đến mức quá kinh khủng để cán bộ không dám làm gì nữa.
Phó chánh án Toà án Nhân dân Tối cao Tống Anh Hào nói thêm, những trường hợp cụ thể về bồi thường oan sai giải quyết chậm và có vướng mắc không phải do quy trình và quy định về pháp luật bồi thường có vướng mắc, mà là do vướng trong việc xác định cơ quan có trách nhiệm bồi thường.
Bên cạnh đó, việc khó nhất là khi người bị thiệt hại không chứng minh được thiệt hại.
Phó viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao Lê Hữu Thể cũng nhìn nhận, quá trình giải quyết bồi thường, các cơ quan tố tụng không thấy có khó khăn, chỉ thấy quy định chưa rõ nội dung bồi thường, nên tạo ra sự bất nhất giữa cơ quan bồi thường và người được bồi thường, cách thức, thủ tục, mức tính không thống nhất.
“Nói ra thì xấu hổ, bảo “cò kè bớt một thêm hai”, nhưng chúng ta cần có quy định rất chuẩn, để cơ quan Nhà nước căn cứ vào đó như một ba-rem tính toán mức bồi thường”, ông Thể trình bày.
Sáng 20/9, Uỷ ban Thường vụ Quốc hội đã thảo luận dự án luật này.
Khắt khe quá lại sợ chùn tay
Theo cơ quan thẩm tra dự án luật - Uỷ ban Pháp luật của Quốc hội - nhiều quy định đã được sửa đổi, bổ sung theo hướng làm rõ các thiệt hại được bồi thường và căn cứ xác định mức bồi thường, đơn giản hóa thủ tục, rút ngắn thời gian giải quyết yêu cầu bồi thường, nâng cao trách nhiệm của người thi hành công vụ, bảo đảm quyền, lợi ích hợp pháp của tổ chức, cá nhân bị thiệt hại.
Nhưng, vẫn còn không ít vấn đề cần tiếp tục hoàn thiện.
Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp Lê Thị Nga cho rằng, luật cần phải tính toán để cân đối giữa quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tác động bởi hoạt động tố tụng của Nhà nước, cũng như không để làm chùn tay các cơ quan tố tụng.
“Nếu quy định quá rộng và quá khắt khe về trường hợp bồi thường, như tổng kết từ khoá 10 đến nay, đã có đánh giá về hiện tượng một số cơ quan bảo vệ pháp luật chùn tay trong cuộc đấu tranh chống tội phạm”, bà Nga nói.
Câu hỏi từ vị Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp, là dự thảo luật lần này có gì mới đột phá giúp giải quyết những trường hợp bức xúc mà dư luận đang rất quan tâm?
Điểm qua hàng loạt vụ án, từ vụ Lương Ngọc Phi (Thái Bình), Huỳnh Văn Nén (Bình Thuận), Nguyễn Thanh Chấn (Bắc Giang), Trần Ngọc Thêm (Bắc Ninh)…, bà Nga nói, người dân vẫn cho rằng, phạm vi các trường hợp được bồi thường như vậy vẫn chưa phù hợp, nên có một số người đáng ra được bồi thường lại không được, như trường hợp án hết hạn điều tra nhưng không chứng minh được hành vi tội phạm, hoặc sau điều tra kết luận là hành vi không cấu thành tội phạm…
Quy định về mô hình tổ chức cơ quan bồi thường Nhà nước, theo bà Nga, là chưa hợp lý, có xung đột về lợi ích dẫn đến việc chậm xin lỗi, bồi thường người dân. Vậy nên người bị làm oan suốt thời gian dài, gây hệ quả lớn nhưng khi tiến hành xin lỗi công khai, thì chỉ làm nhanh gọn trong vài phút.
“Vừa là người làm oan, lại vừa là người đứng ra xin lỗi, nên cảm giác hình thức, có đứng ra xin lỗi, nhận trách nhiệm cũng là chiếu lệ”, Chủ nhiệm Uỷ ban Tư pháp nhìn nhận.
Lấy đâu ra chứng từ?
Vấn đề tiếp theo được bà Nga góp ý, là điều kiện, thủ tục yêu cầu bồi thường quá chặt chẽ. Như, vụ ông Nguyễn Thanh Chấn, Huỳnh Văn Nén, Uỷ ban Tư pháp đều phải hoặc là có công văn, hoặc phải trao đổi trực tiếp với cơ quan tư pháp Trung ương, để có chỉ đạo mạnh hơn, mới không bị áp dụng quá cứng nhắc.
“Người dân bị bắt đi tù oan mấy chục năm, chứng từ để chứng minh về bao nhiêu lần thăm nuôi thì lấy đâu ra trong thời gian suốt 1/3-1/2 đời người, trong bối cảnh gia đình khốn đốn. Luật có giải quyết thực tế đó không?”, bà Nga đặt câu hỏi.
Hồi âm những vấn đề bà Nga nêu, Bộ trưởng Tư pháp Lê Thành Long thừa nhận: “Về câu hỏi luật có giải quyết tất cả vấn đề chị Nga nêu hay không, thì Bộ trưởng không dám hứa. Vì khi làm luật và đưa luật vào thực tế đều xảy ra trường hợp tổ chức thi hành luật chưa tốt, nên có khoảng cách giữa nội dung và thực tế”.
Về cách tính toán thiệt hại để bồi thường, Bộ trưởng Bộ Tư pháp cho rằng, với những thiệt hại về vật chất tính dễ hơn, nhưng về tinh thần cũng có cách tính toán, và ban soạn thảo cố gắng đưa ra tiêu chí để lượng hoá các thiệt hại về tinh thần để đền bù.
Ông Long cũng cho biết, luật sẽ thiết kế hợp lý để người ta ý thức việc bỏ tiền bồi thường thiệt hại do mình gây ra, nhưng cũng không đến mức quá kinh khủng để cán bộ không dám làm gì nữa.
Phó chánh án Toà án Nhân dân Tối cao Tống Anh Hào nói thêm, những trường hợp cụ thể về bồi thường oan sai giải quyết chậm và có vướng mắc không phải do quy trình và quy định về pháp luật bồi thường có vướng mắc, mà là do vướng trong việc xác định cơ quan có trách nhiệm bồi thường.
Bên cạnh đó, việc khó nhất là khi người bị thiệt hại không chứng minh được thiệt hại.
Phó viện trưởng Viện Kiểm sát nhân dân Tối cao Lê Hữu Thể cũng nhìn nhận, quá trình giải quyết bồi thường, các cơ quan tố tụng không thấy có khó khăn, chỉ thấy quy định chưa rõ nội dung bồi thường, nên tạo ra sự bất nhất giữa cơ quan bồi thường và người được bồi thường, cách thức, thủ tục, mức tính không thống nhất.
“Nói ra thì xấu hổ, bảo “cò kè bớt một thêm hai”, nhưng chúng ta cần có quy định rất chuẩn, để cơ quan Nhà nước căn cứ vào đó như một ba-rem tính toán mức bồi thường”, ông Thể trình bày.
