“Xây dựng kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, thân thiện với môi trường đã được thể hiện rõ nét trong chủ trương, đường lối của Đảng, chính sách, pháp luật của Nhà nước. Nghị quyết Đại hội Đại biểu toàn quốc lần thứ XIII của Đảng đã khẳng định chủ trương “xây dựng nền kinh tế xanh, kinh tế tuần hoàn, thân thiện với môi trường”, “xây dựng lộ trình, cơ chế, chính sách, pháp luật để hình thành, vận hành mô hình kinh tế tuần hoàn”.

Triển khai những định hướng, chính sách lớn, quan trọng của Đảng, Nhà nước, nhằm thúc đẩy thực hiện kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã phối hợp với Chương trình Phát triển Liên hợp quốc (UNDP) và các đối tác trong và ngoài nước tổ chức “Diễn đàn Kinh tế tuần hoàn Việt Nam 2023” với chủ đề “Xây dựng Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn”.

Diễn đàn Kinh tế tuần hoàn Việt Nam 2023 diễn ra gần với thời điểm COP28 đã truyền tải ý nghĩa sâu sắc thông điệp của Việt Nam đến cộng đồng quốc tế về những thách thức, nguy cơ và tác động tiêu cực của biến đổi khí hậu, sự chủ động và tích cực của Việt Nam trong nỗ lực ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu.

Cùng với đó tăng cường sự tham gia của khối doanh nghiệp, bao gồm các doanh nghiệp tiên phong trong hoạt động giảm phát thải khí nhà kính (các doanh nghiệp thực hiện kế hoạch trung hòa carbon, chuyển đổi năng lượng…). Thúc đẩy hợp tác với các đối tác song phương, đa phương, các tổ chức quốc tế, các định chế tài chính quốc tế nhằm huy động hỗ trợ Việt Nam thực hiện mô hình kinh tế tuần hoàn.

Những ý kiến đóng góp tại diễn đàn là cơ sở quan trọng để Bộ tiếp tục hoàn thiện Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn; xây dựng, vận hành nền tảng kết nối thông tin, chia sẻ dữ liệu về áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn; ban hành khung hướng dẫn áp dụng, đánh giá việc thực hiện kinh tế tuần hoàn; có cơ chế khuyến khích và tạo cơ chế tài chính cho kinh tế tuần hoàn phát triển trong bối cảnh thị trường cạnh tranh; thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng doanh nghiệp vào quá trình chuyển đổi cấu trúc quản lý, đổi mới, tiếp cận công nghệ, phương thức sản xuất tiên tiến để đóng góp vào tiến trình chuyển đổi sang kinh tế tuần hoàn của Việt Nam.

Để chuẩn bị cho việc thực hiện Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn ngay sau khi được Thủ tướng Chính phủ ban hành, tạo động lực cho phát triển kinh tế -xã hội, bảo vệ môi trường, Bộ Tài nguyên và Môi trường đề nghị các bộ, ngành Trung ương, chính quyền địa phương lồng ghép kinh tế tuần hoàn trong quá trình xây dựng các chiến lược, chương trình, kế hoạch, đề án phát triển. Đồng thời phối hợp với Bộ Tài nguyên và Môi trường xây dựng và ban hành Kế hoạch thực hiện kinh tế tuần hoàn phù hợp với Kế hoạch quốc gia và đặc điểm của ngành, lĩnh vực và địa phương.

Cộng đồng doanh nghiệp và các cơ sở sản xuất, kinh doanh, dịch vụ có trách nhiệm thiết lập hệ thống quản lý và áp dụng các biện pháp để khai thác, sử dụng tiết kiệm, hiệu quả tài nguyên, giảm phát thải, nâng cao mức độ tái chế, tái sử dụng chất thải ngay từ giai đoạn xây dựng dự án, thiết kế đến giai đoạn sản xuất, phân phối sản phẩm, hàng hóa”.

“Khi hướng tới COP28, chúng tôi tin rằng việc xây dựng một thế giới bền vững, ít carbon, toàn diện và thịnh vượng vào năm 2030 không chỉ khả thi mà còn cần thiết. Điều này đòi hỏi một bước nhảy vọt về đầu tư để kích hoạt ba yếu tố hỗ trợ chiến lược. Đó là thiết kế sản phẩm, công nghệ số - đổi mới và nguồn nhân lực.

Thứ nhất, nền kinh tế tuần hoàn yêu cầu đưa khái niệm “thiết kế” vào cốt lõi. Khoảng 80% tác động môi trường có thể được xác định ở giai đoạn thiết kế sản phẩm.

Do đó, UNDP khuyến nghị áp dụng lộ trình thiết kế sinh thái, bao gồm các sản phẩm ưu tiên như bao bì, nhựa, dệt may và điện tử, tập trung vào các doanh nghiệp vừa và lớn; cùng với các chính sách về  “mua sắm công xanh” nhằm thúc đẩy sức mua của chính quyền địa phương và trung ương.

Thứ hai, sử dụng công nghệ kỹ thuật số và đổi mới. Công nghệ kỹ thuật số không chỉ mang đến cơ hội cho các doanh nghiệp tuần hoàn để phát triển, như hệ thống chia sẻ và tái sử dụng, tìm nguồn cung ứng tái chế hiệu quả hơn và quản lý chuỗi giá trị thông minh, mà còn thu hút tài chính dưới các hình thức ODA, vốn đầu tư hoặc quan hệ đối tác công tư.

Trong lĩnh vực này, Việt Nam cần nỗ lực gấp đôi, đầu tư nhiều hơn vào nghiên cứu và phát triển cũng như cơ sở hạ tầng kỹ thuật số tiên tiến.

Thứ ba, chuyển đổi tuần hoàn là một phương tiện đầy hứa hẹn để nâng cao chất lượng nguồn nhân lực. Việc chuyển đổi thành nước có thu nhập trung bình cao vào cuối thập kỷ này đòi hỏi phải tái cơ cấu thị trường lao động theo hướng giảm thiểu lực lượng lao động chi phí thấp, tay nghề thấp. Các ngành công nghiệp tuần hoàn có thể tạo ra việc làm bền vững và xanh. Các ngành này thúc đẩy đổi mới, tăng khả năng tiếp cận giáo dục và đào tạo có chất lượng; đồng thời nâng cao tính bao trùm để đảm bảo rằng người lao động được bảo vệ khỏi các rủi ro bao gồm điều kiện làm việc độc hại và mất việc làm.

Quá trình chuyển đổi cũng cần đảm bảo tính công bằng. Theo đó chúng tôi đang hỗ trợ các gói công việc mang tính xã hội bao trùm, cung cấp hỗ trợ kỹ thuật và tài chính cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ, hướng đến các cơ hội thương mại xanh, thúc đẩy kỹ năng và các mô hình kinh doanh theo hướng kinh tế tuần hoàn.

Khi tiến gần tới COP 28, chúng tôi lưu ý các chính sách, đầu tư và chiến lược tuần hoàn sẽ góp phần thực hiện tham vọng về khí hậu của Việt Nam.

UNDP đã hỗ trợ việc chuẩn bị Kế hoạch hành động quốc gia và hiện chúng tôi đang nghiên cứu, ước tính ngân sách cần thiết để thực hiện Kế hoạch hành động quốc gia đó. Chúng tôi đang đánh giá các nguồn tài chính khác nhau, bao gồm quan hệ đối tác công-tư, trái phiếu xanh, các khoản vay cũng như đầu tư tác động”.

“Hàng năm Việt Nam tiêu thụ 3 triệu tấn nhựa nhưng mới thu gom và tái chế 33% lượng nhựa này. Xét về mặt kinh tế, chúng ta đang mất gần 70% giá trị của vật liệu nhựa, tương đương với gần 3 tỷ USD/năm; đồng thời, thải ra môi trường rác thải nhựa và gây ô nhiễm môi trường sống của cộng đồng.

Do đó, giải pháp hiệu quả nhất để giải quyết vấn đề này, tôi cho rằng chúng ta phải “bẻ hướng” dòng chảy của nhựa theo hướng tuần hoàn và quay lại để phục vụ đời sống con người thay vì bị thải bỏ.

Tôi cho rằng chúng ta phải thay đổi mối quan hệ của nền kinh tế với nhựa. Nhựa không chỉ dùng một lần hay vài lần rồi vứt bỏ mà có thể được tái sinh để tiếp tục phục vụ đời sống. Do đó, tuần hoàn nhựa cần rất nhiều yếu tố để thực thi, trong đó thiết kế sản phẩm, sự hợp tác và xây dựng, nâng cao nhận thức trong cộng đồng là rất quan trọng.

Những năm qua, các đơn vị tích cực thúc đẩy những sáng kiến và phát triển sản phẩm để cải thiện vật liệu bao bì một cách phù hợp để tuần hoàn. Đến nay Unilever Việt Nam có khoảng 63% bao bì có khả năng tái chế hoặc sẽ dễ dàng phân hủy. Đồng thời, doanh nghiệp cũng cắt giảm được 52% lượng nhựa nguyên sinh trong sản xuất bao bì nhờ vào việc cắt giảm trực tiếp và sử dụng nhựa tái chế.

Để thay đổi quan hệ với nhựa một cách bền vững hơn, giải phóng giá trị gần 3 tỷ USD đang bỏ phí hiện nay, giảm phát thải nhà kính, giảm ô nhiễm môi trường, kinh tế tuần hoàn nhựa phải được nhân rộng trên phạm vi toàn quốc. Các hoạt động này đem lại hiệu quả cao chỉ khi có sự hợp tác chặt chẽ từ cơ quan nhà nước, các nhà máy thu gom, tái chế cũng như các tổ chức, các nhà phân phối, chuỗi thu gom và xử lý rác…

Cùng với đó cần đầu tư cho các công nghệ tái chế hiện đại, hiệu quả hơn cho các loại nhựa phổ biến; đầu tư mang tính hệ thống nhằm cải thiện vấn đề về thu gom rác, giúp mô hình PPC đi nhanh hơn.

Về mặt chính sách, Việt Nam cần khuyến khích cho các doanh nghiệp sử dụng nhựa tái sinh để giải quyết đầu ra và phát triển ngành tái chế nhựa. Cần tạo ra nhu cầu lớn trong xã hội để kích thích vòng tuần hoàn phát triển với quy mô lớn hơn…”.

“Từ góc độ định chế tài chính đầu tư lâu năm trên thị trường, chúng tôi cho rằng thông điệp giảm sử dụng, tái sử dụng và tái chế cần được thể hiện trong mỗi mặt hoạt động của hệ thống tài chính.

Nếu muốn tác động vào kinh tế tuần hoàn, trách nhiệm với trái đất, không thể không có các biện pháp mạnh mẽ đối với hệ thống tài chính.

Ngành tài chính cần tuân thủ quy định pháp luật về kinh tế tuần hoàn, quản trị rủi ro cho hoạt động kinh doanh và chớp thời cơ đầu tư vào các lĩnh vực có cơ hội bứt phá. Trong mảng hoạt động của mình, Quỹ tập trung vào quản trị rủi ro và cơ hội đầu tư; đưa định nghĩa kinh tế tuần hoàn trong hoạt động cơ bản nhất của mình. Ví dụ như các hành động, định hướng đầu tư, những ngành/lĩnh vực sẽ bị loại trừ không được tham gia. Để quản trị hoạt động trong kinh tế tuần hoàn, cần xác định được những tiêu chí phi tài chính trong mảng hoạt động, từ đó mới có cách đánh giá và theo dõi, nhằm áp dụng các giải pháp kinh tế tuần hoàn.

Về mặt lý thuyết, nếu không đo đếm được thì khó có thể quản trị. Điển hình là sự đa dạng sinh học trên toàn cầu. Chúng ta cần tìm ra cách thức đo đếm, quản trị thông qua nhận thức trong người dân, bằng luật, bằng sức mạnh của thị trường.

Hiện nay, DC đang kết hợp với Viện Chiến lược, Chính sách tài nguyên và Môi trường nghiên cứu đưa ra các tín chỉ đa dạng sinh học.

Tín chỉ đa dạng sinh học là một khái niệm mới đang được nghiên cứu và được đưa ra khá rộng rãi trên toàn cầu. Hiện nay trên toàn cầu có khoảng 100 nước đang nghiên cứu, xây dựng các cơ chế, tín chỉ đa dạng sinh học.

Đối với các nước có nguồn đa dạng sinh học giàu như Việt Nam thì tín chỉ đa dạng sinh học sẽ tạo cho những vùng đó một công cụ để huy động các nguồn tài chính nhằm hỗ trợ khả năng phát triển và bảo vệ đa dạng sinh học. Vùng nhiệt đới là chìa khóa của đa dạng sinh học trái đất. Do đó, các nước được hưởng lợi nhiều nhất từ khái niệm tín chỉ đa dạng sinh học là các nước vùng nhiệt đới giàu đa dạng sinh học trong đó có Việt Nam, là các vườn quốc gia, các tỉnh miền núi, vùng sâu, vùng xa…

Quỹ Dragon Capital rất mong được hợp tác cùng Việt Nam hình thành phát triển các tín chỉ đa dạng sinh học”.

“Bộ Công Thương được Chính phủ giao là cơ quan đầu mối thực hiện chương trình hành động quốc gia về sản xuất và tiêu dùng bền vững cũng như chương trình quốc gia về sử dụng năng lượng tiết kiệm và hiệu quả giai đoạn 2019-2030. Thông qua các chương trình, Bộ Công Thương đánh giá các doanh nghiệp có tiềm năng phát triển kinh tế tuần hoàn rất lớn, từ khai thác khoáng sản, chế biến, sản xuất hàng hoá đến phân phối và tiêu dùng sản phẩm… Có rất nhiều mô hình kinh tế tuần hoàn có thể áp dụng được.

Trong những năm qua, thực hiện chương trình sản xuất và tiêu dùng bền vững Bộ Công Thương đã hỗ trợ hàng chục doanh nghiệp thực hiện thí điểm các mô hình kinh tế tuần hoàn trong các lĩnh vực sản xuất, phân phối và tiêu dùng.

Đơn cử như tiến hành thí điểm tái chế các vật liệu điện tử sau sử dụng - rác thải điện tử để tái sử dụng cho các ngành công nghiệp khác. Viết sổ tay hướng dẫn thực hiện quy trình sản xuất. Nếu chúng ta có đầy đủ căn cứ pháp lý, quy chuẩn, tiêu chuẩn thì việc thúc đẩy các mô hình kinh tế tuần hoàn trong ngành công thương sẽ được tiến hành trên quy mô lớn hơn rất nhiều.

Để thực hiện thành công nền kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam trong thời gian tới chúng ta tập trung vào năng lượng. Năm 2021 Việt Nam đứng thứ 3 thế giới về phát triển năng lượng gió ven bờ và ngoài khơi, thách thức rất lớn liên quan tới công nghệ, truyền tải, lưu trữ năng lượng gió ngoài khơi. Do đó đây cũng là những yêu cầu cần có đặt ra.

Việt Nam đã có các cam kết mạnh mẽ tại COP 21, 26 đạt Net Zero về phát thải khí nhà kính vào năm 2050. Để đạt mục tiêu này lĩnh vực năng lượng đóng vai trò rất quan trọng. Báo cáo kiểm kê phát thải khí nhà kính, năng lượng đóng góp hơn 70% tổng phát thải trên toàn quốc. Do vậy để giảm phát thải khí nhà kính trong lĩnh vực năng lượng, Chính phủ đã phê duyệt Quy hoạch phát triển điện 8, theo đó các dạng năng lượng tái tạo có trọng tăng lên rất cao từ năm 2030 và những năm tiếp sau.

Tuy nhiên, so với kịch bản phát triển thông thường trước đây, chúng ta cần một nguồn tài chính bổ sung rất lớn để tăng tỷ trọng năng lượng tái tạo cùng các giải pháp để vận hành hệ thống điện an toàn”.

“Quảng Ninh có nhiều tiềm năng phát triển kinh tế - xã hội, đảm bảo an ninh quốc phòng. Trong 10 năm qua, tốc độ phát triển kinh tế - xã hội của Quảng Ninh luôn đạt trên 10%. Với tốc độ phát triển này, đã tạo áp lực lớn đến công tác bảo vệ môi trường, phát triển kinh tế tuần hoàn và kinh tế xanh.

Quảng Ninh là một trung tâm phát triển công nghiệp than và nhiệt điện. Trong khai thác than, mỗi năm, lượng đất đá thải mỏ đổ thải khoảng 150 triệu khối. Đây là khối lượng đổ thải rất lớn. Ở Quảng Ninh hiện có những bãi thải mỏ cao khoảng 300m so với mặt nước biển, tiềm ẩn nguy cơ rất lớn gây sạt lở, ô nhiễm môi trường nước, đất và không khí, ảnh hưởng tới đời sống người dân.

Bên cạnh đó với 7 nhà máy nhiệt điện cung cấp khoảng 18% sản lượng điện cho toàn quốc, tương ứng khoảng 35 triệu m3 tro xỉ thải.

Đây là bài toán đặt ra với tỉnh Quảng Ninh phải ứng xử như thế nào với vấn đề này, đặc biệt với phát triển kinh tế tuần hoàn? Trước thực trạng này, Quảng Ninh đã ban hành một Nghị quyết về phát triển kinh tế tuần hoàn. Chúng tôi đã tham mưu cho UBND tỉnh, báo cáo Bộ Tài nguyên và Môi trường về việc ứng xử lượng đất đá thải mỏ, tro xỉ.

Là tỉnh địa hình dốc và với tốc độ phát triển như hiện nay, nhu cầu vật liệu san lấp của các công trình dự án là rất lớn. Thống kê mỗi năm cần khoảng 130 triệu m3 làm vật liệu phục vụ san lấp. Với các vật liệu san lấp truyền thống như mỏ đất, mỏ cát không thể đáp ứng đủ nhu cầu.

Quảng Ninh với định hướng phát triển du lịch yêu cầu đặt ra phải hạn chế tối đa khai thác các mỏ đất đồi. Vì vậy, chúng tôi đã lập đề án báo cáo tỉnh và Bộ Tài nguyên và Môi trường để sử dụng các vật liệu này phục vụ san lấp thay thế vật liệu truyền thống.

Hiện nay, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã cho phép sử dụng gần 100 triệu m3 đất đá thải mỏ và tro xỉ thải phục vụ san lấp.

Tôi cho rằng đây là một bài toán ưu việt, vừa giảm thiểu ô nhiễm môi trường, giảm thiểu nguy cơ sạt lở, tăng hiệu quả kinh tế”.

“Áp dụng mô hình kinh tế tuần hoàn tại Việt Nam là xu hướng tất yếu nhằm hướng tới phát triển bền vững. Đề án phát triển kinh tế tuần hoàn ở Việt Nam ban hành kèm theo Quyết định số 687/QĐ-TTG ngày 07/06/2022 chỉ ra mô hình kinh tế tuần hoàn góp phần quan trọng vào việc nâng cao chất lượng cuộc sống và khả năng chống chịu của người dân với biến đổi khí hậu, đảm bảo bình đẳng về điều kiện, cơ hội phát huy năng lực, cải thiện năng suất lao động và thu nhập của người dân từ kinh tế tuần hoàn.

Để đạt được các mục tiêu của đề án, tôi cho rằng bên cạnh việc hoàn thiện cơ chế chính sách để hướng các chủ thể trong nền kinh tế hành động, nguồn tài chính cần huy động cho các dự án là rất lớn.

Với vai trò là ngân hàng thương mại Nhà nước hàng đầu, VietinBank luôn xác định trách nhiệm là đơn vị tiên phong trong thực thi các chủ trương, chỉ đạo của Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước trong việc thúc đẩy phát triển tín dụng xanh, phát triển bền vững; sẵn sàng đồng hành với cộng đồng doanh nghiệp, góp phần thực hiện chiến lược chuyển đổi xanh quốc gia, sản xuất kinh doanh gắn liền với bảo vệ môi trường.

VietinBank cam kết luôn đồng hành, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận sản phẩm tài chính bền vững để ứng dụng các mô hình kinh tế tuần hoàn vào hoạt động sản xuất kinh doanh, góp phần triển khai Kế hoạch hành động quốc gia thực hiện kinh tế tuần hoàn.

Xác định phát triển bền vững là xu hướng tất yếu trên thế giới, giúp ngân hàng đóng góp tích cực vào sự phát triển nền kinh tế tuần hoàn, Hội đồng quản trị cũng như ban điều hành của VietinBank đã quan tâm tới các lĩnh vực này từ rất sớm. VietinBank cũng thành lập Ban chỉ đạo phát triển bền vững của ngân hàng để chỉ đạo xuyên suốt các hoạt động về phát triển bền vững trong ngân hàng.

Với danh mục cho vay khách hàng tại 30/9/2023 đạt trên 1,4 triệu tỷ đồng, VietinBank dành nguồn lực lớn gần 550.000 tỷ đồng, chiếm 40% tổng danh mục cho vay để tài trợ cho các lĩnh vực tiềm năng của mô hình kinh tế tuần hoàn như: nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản; khai khoáng và năng lượng; công nghiệp chế biến chế tạo; xây dựng và giao thông vận tải; quản lý chất thải...

Trong đó, tỷ trọng tài trợ phát triển bền vững trong tổng danh mục tín dụng của ngân hàng đã nâng dần từ 1,47% năm 2018 lên 6,05% năm 2022, tập trung vào các lĩnh vực như năng lượng tái tạo, nông nghiệp lâm nghiệp bền vững, xử lý nước và rác thải...

VietinBank cam kết tạo điều kiện thuận lợi nhất để tư vấn và giúp khách hàng tiếp cận sản phẩm tài chính bền vững, góp phần hỗ trợ các doanh nghiệp ứng dụng các mô hình kinh tế tuần hoàn vào hoạt động sản xuất kinh doanh của doanh nghiệp.

Đồng thời, VietinBank sẵn sàng là cầu nối giữa các bên liên quan, các cơ quan quản lý, tổ chức tài chính trong và ngoài nước và các doanh nghiệp nhằm kết nối các cơ hội hợp tác trong tăng trưởng xanh, bảo vệ môi trường và ứng phó với biến đổi khí hậu, qua đó góp phần phát triển, hoàn thiện hệ sinh thái tài chính bền vững tại Việt Nam”.

VnEconomy 22/11/2023 08:00

Nội dung bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 47-2023 phát hành ngày 20-11-2023. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây: 

https://postenp.phaha.vn/chi-tiet-toa-soan/tap-chi-kinh-te-viet-nam