Chiến lược nhân lực công nghệ của Trung Quốc "hái quả ngọt"

Khi Jack Wang nhập học chuyên ngành vi điện tử tại một trường đại học danh tiếng của Trung Quốc vào năm 2019 cũng là thời điểm những căng thẳng thương mại giữa Trung Quốc và Mỹ vừa bắt đầu nổ ra.

Giờ đây khi nhìn lại, quyết định theo đuổi lĩnh vực thiết kế và sản xuất vi mạch công nghệ cao của anh hóa ra lại rất đúng thời điểm. Ngành này hiện đang đóng vai trò cốt lõi trong tham vọng tự chủ sản xuất chất bán dẫn của Bắc Kinh giữa lúc Washington ngày càng tìm cách kiểm soát và kiềm chế sự biến bộ công nghệ của Trung Quốc.

Theo tờ SCMP, trong vòng 6 năm qua, kể từ khi anh Wang lựa chọn chuyên ngành, ngành công nghiệp thiết kế và sản xuất vi mạch đã có những bước phát triển nhảy vọt và hiện là nền tảng quan trọng cho các đột phá trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo (AI).

“Thời điểm ấy, tôi nhận ra ngành này đang bùng nổ và AI khi đó cũng đã khá phổ biến rồi, chỉ là lúc ấy năng lực của nó chưa mạnh như bây giờ”, anh Wang chia sẻ.

THÚC ĐẨY ĐÀO TẠO NHÂN TÀI

Năm 2019 là thời điểm Bộ Giáo dục Trung Quốc phê duyệt đợt đầu tiên cho 35 trường đại học mở chuyên ngành AI sau khi ban hành kế hoạch hành động năm trước đó. Mục tiêu của kế hoạch này là biến các trường đại học Trung Quốc thành trung tâm đào tạo nhân tài toàn cầu, dẫn dắt phát triển AI thế hệ tiếp theo vào năm 2030.

Đến nay, Trung Quốc đã có hơn 535 trường đại học đào tạo các chuyên ngành liên quan tới AI, và gần một nửa số nhà nghiên cứu AI hàng đầu thế giới đến từ nước này, theo báo cáo mới đây của Morgan Stanley.

Lượng nhân lực AI dồi dào trong một quốc gia 1,4 tỷ dân được giới chuyên gia và doanh nghiệp nhận định là yếu tố mang lại lợi thế cạnh tranh lớn cho Trung Quốc trong lĩnh vực vốn đang trở thành chiến địa công nghệ và địa chính trị toàn cầu, các nhà nghiên cứu và chuyên gia trong ngành nhận định.

Sau khi tốt nghiệp, anh Wang tiếp tục học cao học và dự kiến sẽ gia nhập đội ngũ lao động về AI đang không ngừng lớn mạnh của Trung Quốc vào năm tới.

“Kể từ khi tôi vào đại học, rất nhiều trường đã mở thêm các chương trình về vi điện tử và mạch tích hợp, đồng thời tăng chỉ tiêu tuyển sinh”, anh chia sẻ và cho biết, điều này đồng nghĩa với việc số lượng sinh viên tốt nghiệp hàng năm cũng ngày một nhiều hơn.

Theo các báo cáo thường niên của Bộ Giáo dục Trung Quốc, các chương trình đào tạo đại học về AI tại nước này đang nằm trên “đường ray tốc độ cao” trong những năm gần đây. Năm 2020, AI là ngành học được bổ sung nhiều nhất trong hệ thống các ngành đại học. Dù đà tăng trưởng đã phần nào chậm lại, AI vẫn nằm trong nhóm những ngành học mới được phê duyệt nhiều nhất.

LỢI THẾ DÀI HẠN CỦA TRUNG QUỐC

Những đổi mới lớn nhất trong lĩnh vực AI đã diễn ra trong vòng năm năm qua và nhiều khả năng sẽ tiếp diễn trong năm năm tới. Khoảng thời gian dài đó sẽ mang đến nguồn nhân lực dồi dào, từ đó giúp Trung Quốc có lợi thế vượt trội, tờ SCMP dẫn nhận định của ông Zhang Yaqin, Viện trưởng Viện Nghiên cứu công nghiệp AI thuộc Đại học Thanh Hoa – một trong những cơ sở nghiên cứu và đào tạo hàng đầu thế giới trong lĩnh vực này.

“Lợi thế lớn nhất của Trung Quốc trong ngành AI chính là lực lượng nhân tài. Số lượng sinh viên chuyên ngành AI đang tăng với tốc độ gấp khoảng năm lần so với Mỹ, bao gồm cả sinh viên từ Đại học Thanh Hoa”, ông cho biết tại một hội nghị khoa học công nghệ diễn ra ở Bắc Kinh tháng trước.

Nhà sáng lập tập đoàn công nghệ Huawei, ông Ren Zhengfei (Nhậm Chính Phi), cũng coi thế hệ trẻ đông đảo là ưu thế số một của Trung Quốc trong cuộc đua AI.

“Trung Quốc có hàng trăm triệu thanh thiếu niên, họ chính là tương lai của đất nước”, ông nói với tờ Nhân dân nhật báo của Trung Quốc mới đây.

Theo báo cáo năm ngoái của công ty cung cấp dịch vụ giáo dục AI Bắc Kinh Uniwise Technology, tính đến năm 2024, lực lượng nhân sự dự trữ trong lĩnh vực AI của Trung Quốc đã vượt mốc 700.000 người, tăng 25% so với cùng kỳ năm trước.

Năm 2022, 28% các nhà nghiên cứu AI hàng đầu thế giới đang làm việc tại Trung Quốc, tăng mạnh so với con số chỉ 11% vào năm 2019, theo số liệu từ MacroPolo, một tổ chức tư vấn trực thuộc Viện Paulson có trụ sở tại Chicago.

Sự tăng trưởng này được thúc đẩy bởi sự phát triển việc ứng dụng AI tại Trung Quốc, đặc biệt là những lĩnh vực gắn liền với nhu cầu thực tiễn, theo ông Gu Ning, Phó chủ tịch Doodod – doanh nghiệp khởi nghiệp AI có trụ sở tại Bắc Kinh. 

“AI chỉ là một phần trong làn sóng công nghệ mới của Trung Quốc, nơi chúng ta đã bắt đầu xuất khẩu công nghệ và mô hình kinh doanh ra thế giới, như trường hợp của TikTok và Temu”, vị này nhận định, đồng thời cho rằng, điều này đang “tạo ra một môi trường rất thuận lợi cho đội ngũ nhân sự chuyên môn.”

Theo số liệu từ nền tảng tuyển dụng lớn của Trung Quốc – Zhaopin, số tin tuyển dụng kỹ sư thuật toán và chuyên gia học máy trong quý I/2025 lần lượt tăng 44% và 18% so với cùng kỳ năm trước.

Tập đoàn công nghệ Xiaomi cũng đang lên kế hoạch mở rộng đội ngũ nghiên cứu và phát triển từ 20.000 người hiện tại lên quy mô từ 50.000 – 100.000 người trong vòng năm năm tới, nhà sáng lập kiêm CEO Lei Jun (Lôi Quân) cho biết tại sự kiện Xiaomi Investor Day gần đây.

Nỗ lực đào tạo nhân tài AI của Trung Quốc thực chất đã được khởi động từ năm 2018, khi Bộ Giáo dục công bố một kế hoạch hành động đầy tham vọng nhằm định hướng các trường đại học tiếp cận trình độ khoa học công nghệ tiên tiến nhất thế giới và đóng vai trò hỗ trợ chiến lược cho quá trình phát triển thế hệ AI mới của Trung Quốc.

CƠ HỘI LỚN CHO NHÂN TÀI CÔNG NGHỆ TẠI TRUNG QUỐC

Lực lượng sinh viên tốt nghiệp dồi dào trong các lĩnh vực liên quan mà Trung Quốc đã sản sinh suốt nhiều năm qua cũng đang góp phần hình thành nguồn nhân lực AI ở bên kia Thái Bình Dương.

Năm 2022, có tới 38% các nhà nghiên cứu AI hàng đầu đang làm việc tại các tổ chức ở Mỹ từng theo học đại học ở Trung Quốc, vượt qua tỷ lệ 37% có xuất thân đại học tại Mỹ, theo số liệu của MacroPolo.

“Giờ đây, dường như cuộc cạnh tranh trong toàn bộ ngành công nghiệp AI là giữa người Trung Quốc ở Trung Quốc và người Trung Quốc tại Mỹ”, bà Cao Changdan, đồng sáng lập một doanh nghiệp khởi nghiệp AI tại Bắc Kinh, nhận định.

Bà cho biết, nhiều người Trung Quốc được đào tạo hoặc làm việc tại Mỹ đã chọn trở về nước bởi Trung Quốc hiện mang đến nhiều cơ hội thăng tiến nghề nghiệp hơn, trong khi ở Mỹ, người Trung Quốc thường gặp phải một “trần vô hình”, hàm ý mức lương tối đa hoặc hạn chế nhất định dành cho lao động nước ngoài.

Chính sách hạn chế visa sinh viên Trung Quốc và siết điều kiện tuyển sinh với du học sinh quốc tế của Tổng thống Donald Trump trong những năm gần đây cũng khiến môi trường tại Mỹ trở nên ngột ngạt hơn.

“Cuộc chiến thương mại Mỹ - Trung và các chính sách bất lợi vượt ngoài lĩnh vực thương mại đã khiến nhiều doanh nhân quay về tập trung vào thị trường nội địa”, bà Cao Changdan chia sẻ.

“Vì chính sách bất lợi đối với du học sinh và người nhập cư của ông Trump, làm việc ở nước ngoài không còn là lựa chọn cho tôi”, anh Jack Wang – sinh viên ngành vi điện tử - bộc bạch.

Năm 2023, công ty của bà Cao Changdan từng ra mắt một robot đồng hành, chủ yếu xuất khẩu ra thị trường nước ngoài. Nhưng hiện nay, doanh nghiệp đã chuyển hướng sang các sản phẩm phục vụ người dùng trong nước, như một công cụ AI mới chuyên tư vấn cho thí sinh tham gia kỳ thi đại học về cách chọn ngành, chọn trường.

TÌM ĐƯỜNG CAO TỐC CHO TRUNG QUỐC

Dù Trung Quốc đang nhanh chóng đuổi kịp Mỹ về đào tạo và thu hút chuyên gia AI, Mỹ vẫn giữ sức hấp dẫn nhờ mức đầu tư lớn và lâu dài cho nghiên cứu AI, đồng thời có sự cởi mở cao hơn với rủi ro thử nghiệm so với Trung Quốc, bà Cao Changdan phân tích.

“Phần lớn nguồn vốn tại Trung Quốc đến từ các quỹ nhà nước, và điều này kéo theo rủi ro thất thoát tài sản quốc gia, buộc các nhà đầu tư phải thận trọng hơn. Do đó, các doanh nghiệp Trung Quốc gặp khó khăn hơn khi gọi vốn cho các sáng kiến công nghệ mạo hiểm”, bà cho hay.

Dù hiện Trung Quốc đang xếp số 1 toàn cầu về số lượng bằng sáng chế và cụm công nghệ AI, theo báo cáo của Morgan Stanley công bố tháng trước, Mỹ vẫn sở hữu một hệ sinh thái công nghệ dẫn đầu với sự góp mặt của nhiều tập đoàn tư nhân lớn trong lĩnh vực nghiên cứu AI.

“Dù số lượng công trình nghiên cứu AI được công bố trong năm 2023 của hai nước là tương đương, nhưng một trong những yếu tố giúp Mỹ duy trì vị thế dẫn đầu là việc các tập đoàn tư nhân tích cực tham gia nghiên cứu AI, cho phép nhanh chóng chuyển hóa các nghiên cứu chất lượng cao thành công nghệ và ứng dụng thực tiễn”, báo cáo nêu rõ.

Ngược lại, tại Trung Quốc, tất cả 10 cơ sở nghiên cứu AI hàng đầu đều là các viện nghiên cứu học thuật.

Ông Gu từ Doodod cho rằng, việc phát triển song song các tổ chức nghiên cứu học thuật và doanh nghiệp tư nhân mới là con đường dài hạn giúp Trung Quốc tạo dấu ấn thực sự.

“Chỉ những sản phẩm được mài giũa trong môi trường cạnh tranh thị trường mới phản ánh đúng hướng đi của đổi mới sáng tạo”, ông nói. “Ứng dụng AI phải tạo ra lợi nhuận thì mới hình thành được vòng tuần hoàn tích cực cho cả ngành”.

Trung Quốc cũng cần cải cách hệ thống đánh giá và quản lý nghiên cứu khoa học nếu muốn giữ chân nhiều nhân tài công nghệ, ông Chu Zhaohui, chuyên gia cấp cao tại Viện Khoa học giáo dục quốc gia Trung Quốc, nhận định.

Theo ông, hệ thống đánh giá hiện nay không khuyến khích sự sáng tạo mà nặng tính hành chính và coi trọng thâm niên, với biểu hiện rõ nhất là quá chú trọng vào số lượng bài báo, dự án, trong khi các quốc gia khác lại đặt kết quả thực tế lên hàng đầu.

Mặc dù vậy, anh Wang vẫn quyết tâm ở lại quê hương sau khi tốt nghiệp ngành vi điện tử. Dù phần lớn bạn trẻ đang phải đối mặt với thị trường lao động ảm đạm do kinh tế Trung Quốc tăng trưởng chậm và số lượng cử nhân tốt nghiệp quá lớn, anh Wang tin rằng với chuyên ngành của mình, tìm việc không phải là điều quá khó.

“Tôi học ở Trung Quốc, và ngoài Mỹ ra thì hầu như các nước khác không tuyển dụng sinh viên ngành vi điện tử”, anh nói. “Và với các chính sách bất lợi với du học sinh và người nhập cư của ông Trump, làm việc ở nước ngoài cũng không còn là lựa chọn với tôi”.