Công nghệ sinh học - mặt trận mới trong sự vươn lên của Trung Quốc

Tờ Financial Times đưa tin cho biết, số lượng thỏa thuận bán tài sản ra nước ngoài của các hãng dược phẩm Trung Quốc đạt kỷ lục trong năm nay, thúc đẩy cổ phiếu công nghệ sinh học tăng vọt. Một phần nguyên nhân đến từ việc các nhà đầu tư đặt cược rằng Bắc Kinh sẽ trở thành động lực mới của ngành phát triển thuốc toàn cầu.

Theo dữ liệu từ nhà cung cấp thông tin PharmCube (Trung Quốc), trong 8 tháng đầu năm 2025 đã có 93 thỏa thuận cấp phép ra nước ngoài, với tổng giá trị 85 tỷ USD, chủ yếu là các công ty trong nước bán quyền phân phối quốc tế cho các loại thuốc do họ tự phát triển.

Tổng giá trị giao dịch đang trên đà đạt kỷ lục năm thứ sáu liên tiếp, phản ánh tốc độ quốc tế hóa nhanh chóng của ngành dược phẩm Trung Quốc.

Song song đó, sự tăng trưởng nhanh của các thử nghiệm lâm sàng và thuốc đang trong giai đoạn phát triển ban đầu từ các công ty như Jiangsu Hengrui và Akeso cho thấy xu hướng các hãng công nghệ sinh học Trung Quốc bán thuốc cho các tập đoàn dược phẩm toàn cầu sẽ tiếp tục. Bước tiến này là một sự đảo ngược hoàn toàn so với cách đây một thập kỷ.

“10 năm trước, Trung Quốc hầu như không có ngành công nghệ sinh học đúng nghĩa. Phần lớn các công ty chỉ phát triển thuốc biệt dược. Còn bây giờ, mọi tập đoàn dược lớn đều đến Trung Quốc để tìm kiếm các liệu pháp mới”, ông Brad Loncar, một chuyên gia về công nghệ sinh học Trung Quốc, nhận xét.

Chính quyền Bắc Kinh đã đưa ra các cải cách từ giữa thập niên 2010, giúp các công ty công nghệ sinh học dễ dàng huy động vốn và theo đuổi đổi mới.

Những thay đổi này, cùng với lợi thế về tốc độ và chi phí thấp trong phát triển thuốc và thử nghiệm lâm sàng, đã thúc đẩy mạnh mẽ sự tăng trưởng của ngành. Chỉ số công nghệ sinh học Hang Seng của Hồng Kông đã tăng hơn 80% trong năm nay, phản ánh sự hứng khởi ngày càng lớn của giới đầu tư.

DẦN CHIẾM LĨNH THỊ TRƯỜNG

Thông tin từ Bloomberg cho biết, vào cuối tháng 5, Pfizer Inc. đã đồng ý trả 1,25 tỷ USD tiền trả trước để được cấp phép sử dụng một loại thuốc điều trị ung thư thử nghiệm từ công ty 3SBio Inc. có trụ sở tại Thẩm Dương.

Đồng thời, đầu tư thêm 100 triệu USD vào cổ phần của công ty công nghệ sinh học này, hiện niêm yết tại Hồng Kông.

Hai tuần sau đó, Bristol-Myers Squibb Co. tuyên bố sẽ trả cho BioNTech SE khoản đảm bảo 1,5 tỷ USD để được cấp phép một loại thuốc ung thư tương tự.

Đây được xem là một thắng lợi cho BioNTech – công ty đã mua lại Biotheus Inc là doanh nghiệp Trung Quốc phát triển loại thuốc này, vào cuối năm ngoái với giá 800 triệu USD.

Không chỉ có Pfizer, nhiều tập đoàn dược phẩm đa quốc gia khác đã chi số tiền kỷ lục tính đến nửa đầu năm nay để mua lại các loại thuốc do các công ty công nghệ sinh học Trung Quốc phát triển.

Báo cáo của Tập đoàn Tài chính toàn cầu Jefferies cho biết, Trung Quốc chiếm 18% số lượng thỏa thuận cấp phép toàn cầu của các công ty đa quốc gia trong năm nay, tăng so với 17% năm ngoái và là mức cao nhất từ trước đến nay. Không chỉ vậy, khoảng 1/3 tổng giá trị của các thỏa thuận đến từ Trung Quốc.

Trong các thỏa thuận này, các công ty dược nước ngoài trả tiền cho doanh nghiệp công nghệ sinh học Trung Quốc để có được quyền độc quyền phân phối một loại thuốc đang ở giai đoạn phát triển ban đầu, thường là bên ngoài Trung Quốc.

Nếu thuốc vượt qua các giai đoạn thử nghiệm, phía Trung Quốc có thể nhận thêm lợi nhuận.

BẮT ĐẦU TỪ CUỘC CẢI CÁCH

Vào mùa hè năm 2015, khi thị trường dược phẩm Trung Quốc đang trong giai đoạn mở rộng nhanh chóng, một thay đổi đột ngột trong quy định đã khiến cả ngành rung chuyển: các công ty dược sẽ phải kiểm tra lại dữ liệu thử nghiệm lâm sàng cho tất cả các đơn xin phê duyệt thuốc đang chờ xử lý, theo thông tin từ SCMP.

Nếu tự nguyện rút đơn trong vòng một tháng kể từ khi quy định được công bố, doanh nghiệp có thể tránh bị phạt vì nộp hồ sơ sai sót. Nhưng nếu bị phát hiện cố tình che giấu hoặc làm giả dữ liệu, doanh nghiệp sẽ đối mặt với các hình phạt nghiêm khắc, bao gồm lệnh cấm nộp hồ sơ kéo dài nhiều năm.

Phản ứng của ngành cho thấy mức độ nghiêm trọng của vấn đề: gần 80% số đơn đang chờ xử lý đã bị rút lại.

“Chiến dịch tự kiểm tra này là một phần trong loạt cải cách nhằm đưa quy định phát triển thuốc của Trung Quốc tiệm cận với các tiêu chuẩn quốc tế. Khi đó có rất nhiều vấn đề tồn tại”, ông Ding Sheng, Giám đốc Viện Phát triển thuốc vì sức khỏe toàn cầu tại Bắc Kinh và giáo sư ngành dược học tại Đại học Thanh Hoa, cho biết.

“Cuộc cải cách năm 2015 đánh dấu bước ngoặt lớn, chuyển khung pháp lý dược phẩm của Trung Quốc từ mô hình tập trung vào thuốc sang mô hình khuyến khích đổi mới”.

Trong những năm sau đó, uy tín trong quản lý dược phẩm của Trung Quốc đã dần trở nên tương đương với các nước phương Tây, mở đường cho sự trỗi dậy nhanh chóng của ngành công nghệ sinh học nước này.

Theo một nghiên cứu do Trung tâm Ung thư quốc gia Trung Quốc công bố năm ngoái, trong thập kỷ qua, tỷ lệ dữ liệu thử nghiệm lâm sàng từ Trung Quốc được Cục Quản lý thực phẩm và dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) đánh giá là “Không cần hành động thêm”, nghĩa là không phát hiện vấn đề nào cần phản hồi quy định, đã tăng đáng kể.

Trong giai đoạn 2009 – 2015, tỷ lệ này chỉ đạt 48%, nhưng trong 8 năm tiếp theo (2016 – 2023), con số đó đã tăng lên 85%, tương đương với mức của Nhật Bản, châu Âu và Hoa Kỳ.

NHIỀU ĐIỀU KIỆN THUẬN LỢI

Theo tác giả Alice Li trong bài viết trên trang SCMP, ngành công nghệ sinh học của Trung Quốc hưởng lợi từ quy mô bệnh nhân lớn, giúp hoạt động đổi mới thuốc trở nên tiết kiệm chi phí hơn so với các nước phương Tây.

Đối với các nghiên cứu về ung thư và bệnh hiếm, chi phí tuyển chọn bệnh nhân chỉ bằng khoảng 1/3 so với ở phương Tây và nhờ có lượng bệnh nhân đa dạng và đông đảo, hầu hết các thử nghiệm đều nhanh chóng đạt được chỉ tiêu về số lượng.

“Việc Trung Quốc điều chỉnh quy định để phù hợp với các tiêu chuẩn quốc tế giúp các nhà sản xuất thuốc trong nước tiến hành thử nghiệm nhanh hơn, thu được dữ liệu đáng tin cậy và được công nhận ở nước ngoài”, Ngân hàng Thương mại Trung Quốc nhận định trong một báo cáo nghiên cứu tháng 7.

Ngân hàng này cũng cho biết, số lượng lớn sinh viên tốt nghiệp trong các ngành liên quan góp phần giữ chi phí ở mức thấp, khi các nhà nghiên cứu tại Trung Quốc thường làm việc nhiều giờ hơn và nhận mức lương thấp hơn so với ở các quốc gia phương Tây.

Xã hội đang già hóa nhanh của Trung Quốc cũng tạo ra nhiều bệnh nhân, nhu cầu y tế chưa được đáp ứng và nguồn nhân lực – tất cả đều là những yếu tố tiềm năng thúc đẩy tăng trưởng cho ngành, theo các nhà phân tích của Morgan Stanley trong báo cáo hồi cuối tháng 7.

Nhờ dân số đông, Trung Quốc sở hữu một trong những nhóm bệnh nhân lớn nhất thế giới trong nhiều lĩnh vực điều trị chính. Đơn cử, theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), Trung Quốc chiếm khoảng 1/4 tổng số ca mắc ung thư trên toàn cầu vào năm 2022, với 4,8 triệu ca được chẩn đoán mới.

Bên cạnh nguồn bệnh nhân khổng lồ, dân số đông cũng giúp Trung Quốc hình thành một lực lượng nhân tài sâu rộng.

Năm 2022, Trung Quốc có 51.000 tiến sĩ tốt nghiệp trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM), theo dữ liệu từ Bộ Giáo dục nước này, so với 33.800 tiến sĩ ở Hoa Kỳ.

Vài thập kỷ trước, tình hình hoàn toàn ngược lại: vào năm 2000, Trung Quốc chỉ có 7.500 tiến sĩ STEM tốt nghiệp, trong khi con số này ở Mỹ là 17.800.

“Lực lượng tốt nghiệp STEM dồi dào góp phần thúc đẩy sản lượng khoa học liên tục tăng trưởng, đồng thời giúp chi phí lao động cho các thử nghiệm lâm sàng của Trung Quốc duy trì khả năng cạnh tranh so với các nước khác”, các nhà phân tích của Morgan Stanley nhận định.

TƯƠNG LAI TÍCH CỰC

Tác giả Shuli Ren viết trên tờ Bloomberg cho rằng, có nhiều lý do để tin rằng tốc độ ký kết thỏa thuận chóng mặt và sự hào hứng dành cho lĩnh vực công nghệ sinh học Trung Quốc sẽ còn tiếp tục, trong đó, các chính sách kinh tế của Tổng thống Mỹ Donald Trump đóng vai trò chất xúc tác lớn.

Những lời đe dọa của ông Trump về việc cắt giảm giá thuốc kê đơn tại Mỹ cùng với việc cắt giảm ngân sách cho y tế trong dự luật thuế chắc chắn sẽ làm giảm lợi nhuận của các tập đoàn dược phẩm lớn.

Để cắt giảm chi phí nghiên cứu và phát triển nội bộ, các tập đoàn đa quốc gia này tìm đến Trung Quốc – nơi có các thử nghiệm lâm sàng giai đoạn đầu rẻ hơn và dễ triển khai hơn, dù vẫn tuân thủ các tiêu chuẩn an toàn tương đương.

Cho đến nay, ngành công nghệ sinh học vẫn tương đối ít bị ảnh hưởng bởi các mức thuế của ông Trump, trở thành “vùng trú ẩn an toàn” hấp dẫn cho các nhà đầu tư toàn cầu.

Dù các nguyên liệu đất hiếm hay việc giao máy bay Boeing có thể bị sử dụng như công cụ đàm phán, Bắc Kinh vẫn dành ngoại lệ cho lĩnh vực y tế công cộng.

Trung Quốc tiếp tục chào đón các sản phẩm y tế sản xuất tại Mỹ, bao gồm thuốc điều trị ung thư phổi Lorbrena của Pfizer và vắc-xin HPV Gardasil của Merck, giúp phòng ngừa ung thư cổ tử cung. Nhờ được Bắc Kinh “ưu ái”, các tập đoàn dược phẩm lớn có thể dễ dàng ký kết các thỏa thuận cấp phép với đối tác địa phương.

Lợi thế kỹ sư của Trung Quốc cũng có khả năng mang lại thành quả lớn trong vài năm tới khi Nhà Trắng ngày càng cho thấy lập trường cứng rắn với các du học sinh.

Bloomberg cho rằng, trong tương lai, ngày càng nhiều sinh viên Trung Quốc có thể sẽ từ bỏ bằng cấp tại các trường đại học Mỹ để làm việc cho các công ty khởi nghiệp đầy triển vọng trong nước.

Bên cạnh đó, các ngành kỹ thuật và y học hiện nằm trong số những lĩnh vực được lựa chọn nhiều nhất cho bậc học sau đại học.

Nhìn bức tranh tổng quan, Trung Quốc đang có nhiều yếu tố thuận lợi để thúc đẩy ngành công nghệ sinh học: nhóm các tập đoàn chiến lược đang tìm cách cắt giảm chi phí và thuê ngoài hoạt động nghiên cứu, chính quyền trong nước tương đối cởi mở, cùng lực lượng nhân tài cạnh tranh mạnh mẽ.