Giáo dục STEM ngay từ cấp mầm non để Việt Nam có đủ kỹ sư bán dẫn chất lượng cao

Việt Nam đã có nhiều quyết sách quan trọng nhằm thúc đẩy phát triển lực lượng sản xuất mới, đặc biệt là trong lĩnh vực công nghiệp bán dẫn. Quyết định 1018/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ ban hành Chiến lược phát triển công nghiệp bán dẫn Việt Nam đến năm 2030, tầm nhìn đến năm 2050. Mục tiêu cụ thể được đặt ra là đến năm 2030, Việt Nam sẽ có từ 50.000 đến 100.000 kỹ sư và chuyên gia trong ngành bán dẫn.

Bên cạnh đó, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã ban hành Quyết định 1314/QĐ-BGDĐT chuẩn chương trình đào tạo về vi mạch bán dẫn trình độ đại học, thạc sĩ năm 2025. Nhiều văn bản quan trọng khác cũng đã được ban hành hoặc đang trong quá trình xây dựng, thể hiện quyết tâm mạnh mẽ của Nhà nước trong việc thúc đẩy ngành công nghiệp này.

NHIỀU TRƯỜNG ĐẠI HỌC VÀ CAO ĐẲNG VẪN ĐANG GẶP KHÓ KHĂN

Tuy nhiên, việc thiếu hướng dẫn cụ thể và năng lực thiết kế chương trình đang là điểm nghẽn trong triển khai chính sách phát triển nhân lực bền vững.

Thực hiện chủ trương của Đoàn Chủ tịch Hội đồng Trung ương Liên hiệp các Hội Khoa học và Kỹ thuật Việt Nam (Liên hiệp Hội Việt Nam), ngày 25/6/2025, Liên hiệp Hội Việt Nam đã tổ chức Hội thảo khoa học với chủ đề: “Giáo dục, đào tạo nguồn nhân lực bền vững tại các trường đại học, cao đẳng tại Việt Nam – Thực trạng và giải pháp”.

Hội thảo nhằm mục tiêu chung là góp ý cho Dự thảo Báo cáo Chính trị của Ban Chấp hành Trung ương Đảng khóa XIII tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XIV của Đảng và Dự thảo Báo cáo đánh giá 5 năm thực hiện Chiến lược phát triển kinh tế – xã hội 10 năm 2021 – 2030 và phương hướng, nhiệm vụ phát triển kinh tế – xã hội 5 năm 2026 – 2030. Đồng thời, Hội thảo cũng đề xuất các giải pháp cụ thể để phát triển nguồn nhân lực bền vững tại Việt Nam đáp ứng mục tiêu phát triển khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo của đất nước giai đoạn 2026 – 2030 và tầm nhìn 2045.

Theo TS. Phan Xuân Dũng, Chủ tịch Liên hiệp Hội Việt Nam, mặc dù đã có các chính sách mới, nhưng thực tế cho thấy nhiều trường đại học và cao đẳng vẫn đang gặp khó khăn trong việc triển khai các chương trình đào tạo theo chuẩn quốc tế. Nhiều cơ sở chưa nhận được hướng dẫn chi tiết để xây dựng đề án hoặc chương trình đào tạo chuẩn, đáp ứng nhu cầu của các khâu then chốt trong ngành như thiết kế vi mạch, sản xuất, đóng gói, kiểm thử, nghiên cứu học thuật và quản lý.

Điều này cho thấy nhu cầu cấp thiết về một bộ chương trình mẫu, tài liệu hướng dẫn triển khai từ các cơ quan quản lý nhà nước, kết hợp với sự hỗ trợ của các hiệp hội chuyên ngành và các trường tiên phong. Mục tiêu là tạo điều kiện để tất cả các cơ sở đào tạo, không phân biệt quy mô hay vị thế, đều có thể tham gia hiệu quả vào quá trình đào tạo nguồn nhân lực bán dẫn cho quốc gia.

ThS. Nguyễn Thị Bích Thủy, Thư ký Dự án đào tạo nguồn nhân lực bán dẫn (INVEST), Giám đốc công ty ECOFES, cho biết với tư cách là một người hoạt động trong ngành khoa học, công nghệ, đồng thời là một doanh nhân, ThS. Bích Thủy đã theo sát ngành công nghiệp bán dẫn – một lĩnh vực đang đòi hỏi sự triển khai nhanh chóng nhưng đầy thách thức. 

Theo ThS. Bích Thủy, ngành bán dẫn không phải là một ngành đơn lẻ, mà là “khoa học của khoa học” – một sự tích hợp của tất cả các ngành khoa học hiện có trên thế giới, từ vật lý, hóa học, đến công nghệ thông tin, sinh học và kỹ thuật năng lượng. Kết quả cuối cùng của sự tích hợp này là một sản phẩm nhỏ bé nhưng đầy sức mạnh: con chip.

Các chính sách và nghị định của Chính phủ, như Quyết định 2018 hay các chương trình đào tạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, đóng vai trò như những “khẩu hiệu” thể hiện quyết tâm, thúc đẩy hành động. Tuy nhiên, để biến quyết tâm thành hiện thực, Việt Nam cần một bản đồ chiến lược rõ ràng, xác định vị trí của Việt Nam trong hệ sinh thái bán dẫn toàn cầu và tận dụng nguồn lực hiện có.

BẮT ĐẦU TỪ GIÁO DỤC STEM NGAY Ở CẤP MẦM NON

Cụ thể hơn, ThS. Bích Thủy cho rằng để đào tạo nguồn nhân lực hiệu quả, cần bắt đầu từ giáo dục STEM (khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học) ngay từ cấp mầm non. Ở độ tuổi này, cần phát hiện và khơi dậy tiềm năng của trẻ, như khả năng tư duy logic, sáng tạo, hay sự tò mò. Đến cấp tiểu học, học sinh cần được đánh giá năng lực toán học, vẽ kỹ thuật, hoặc tư duy bao quát. Ở cấp trung học cơ sở, các em bắt đầu định hướng nghề nghiệp, đến cấp trung học phổ thông, các em cần được trang bị kiến thức và kỹ năng cụ thể để tham gia vào ngành bán dẫn. 

“Một học sinh có đam mê và được định hướng sớm có thể dấn thân vào ngành này trong 4-10 năm, trở thành nhân lực chất lượng cao”, ThS. Nguyễn Thị Bích Thủy nói.

Theo GS.TS. Đinh Văn Nhã, Viện trưởng Viện OMEGA, bán dẫn là mặt hàng xuất khẩu lớn thứ tư của Hoa Kỳ và ngành công nghiệp này trực tiếp sử dụng gần 300.000 người Mỹ và gián tiếp tạo ra 1,6 triệu việc làm khác. Hiện nay, 90% hoạt động sản xuất bán dẫn tiên tiến được thực hiện chủ yếu ở châu Á. 

“Các quốc gia dẫn đầu như Mỹ, Nhật Bản, Hàn Quốc đang cạnh tranh mạnh mẽ trong công nghệ chip. Trung Quốc đã xây dựng một hệ sinh thái bán dẫn nội địa mạnh mẽ”, GS.TS. Đinh Văn Nhã cho biết. “Vai trò của Việt Nam trong chuỗi giá trị toàn cầu sẽ nằm ở lợi thế về nhân lực trẻ và chi phí cạnh tranh”.

Việt Nam hiện có hơn 60 doanh nghiệp thiết kế vi mạch, với hơn 6.000 kỹ sư; mục tiêu đào tạo 50.000 nhân lực trình độ cao đến năm 2030. Lợi thế của Việt Nam nằm ở đội ngũ nhân lực trẻ, chi phí cạnh tranh và nguồn tài nguyên vật liệu hiếm chất lượng cao, thuộc top 10 thế giới. Tuy nhiên, thách thức là sự chênh lệch chất lượng đào tạo giữa các vùng miền, từ Hà Nội, TP. Hồ Chí Minh đến miền Trung và các vùng sâu, vùng xa. Các chương trình đào tạo hiện nay còn nặng về lý thuyết, thiếu thực hành và kinh nghiệm thực tiễn.

“Việt Nam đã đạt được một số thành tựu trong đào tạo nhân lực bán dẫn, với sự hợp tác quốc tế từ Đức, Nhật Bản, Hàn Quốc. Tuy nhiên, các cơ sở đào tạo còn thiếu sự tích hợp công nghệ mới như AI và big data. Các chương trình đào tạo chưa đồng bộ, đặc biệt là ở các khâu thiết kế vi mạch, sản xuất, đóng gói và kiểm thử. Nhiều trường đại học và cao đẳng gặp khó khăn trong việc xây dựng chương trình đào tạo chuẩn do thiếu hướng dẫn chi tiết từ cơ quan quản lý”, GS.TS. Đinh Văn Nhã nhận định.

TS. Lê Công Lương, Phó Tổng Thư ký, Liên hiệp Hội Việt Nam, cho biết sẽ tổng hợp các kiến nghị để đóng góp vào dự thảo văn kiện Đại hội Đảng toàn quốc lần thứ 14. 

Thứ nhất, về chính sách, cần đưa nội dung phát triển nguồn nhân lực bán dẫn vào định hướng chiến lược quốc gia, coi đây là một phần quan trọng của nguồn nhân lực chất lượng cao. 

Thứ hai, về tài chính và đầu tư, cần tăng cường ngân sách nhà nước cho công nghiệp bán dẫn, đặc biệt là đầu tư vào đào tạo nhân lực và xây dựng cơ sở hạ tầng. 

Thứ ba, cần hình thành mô hình liên kết đa bên giữa các nhà khoa học, trường học, viện nghiên cứu, doanh nghiệp trong nước và quốc tế để tạo hệ sinh thái bán dẫn toàn diện. 

Thứ tư, về hợp tác quốc tế, cần tăng cường hợp tác với các quốc gia có nền công nghiệp bán dẫn phát triển để thu hút chất xám, nguồn lực và vốn đầu tư. Đồng thời, cần đơn giản hóa thủ tục hành chính để mời chuyên gia nước ngoài giảng dạy và tiếp nhận nguồn vốn ODA cho ngành bán dẫn.

Ngoài ra, TS. Lê Công Lương cũng đề xuất xây dựng hệ sinh thái bán dẫn toàn diện, từ đào tạo, nghiên cứu, thiết kế, sản xuất đến thương mại hóa sản phẩm, với sự tham gia của tất cả các lĩnh vực.

Việc phát triển nguồn nhân lực chuyên sâu thực hiện thông qua đầu tư vào giáo dục, hợp tác quốc tế và kết nối doanh nghiệp với nhà trường. Bên cạnh đó, Việt Nam cần tăng cường hỗ trợ chính sách và cơ sở hạ tầng, ưu tiên miễn giảm thuế và tạo điều kiện cho doanh nghiệp trong nước tham gia sâu hơn vào chuỗi cung ứng, đặc biệt ở các khâu có giá trị công nghệ cao.