Kỷ nguyên điện toán lượng tử đang đến, nhưng nhiều doanh nghiệp vẫn chưa sẵn sàng

Trong nhiều thập kỷ, điện toán lượng tử thường được coi là một “lời hứa xa xỉ”: luôn được gọi là mang tính cách mạng, nhưng lúc nào cũng chỉ “năm năm nữa mới thành hiện thực”. Trong khi các CEO vội vàng dán nhãn “AI-powered” cho sản phẩm của mình, thì các nhà nghiên cứu lượng tử vẫn âm thầm tạo ra những đột phá có thể khiến tương lai ấy đến sớm hơn nhiều – và trong một thời điểm mà thế giới doanh nghiệp ít ngờ tới nhất.

Đầu năm nay, Microsoft tuyên bố đã tạo ra một dạng vật chất hoàn toàn mới để phục vụ điện toán lượng tử. Tháng 12 năm ngoái, Google công bố cỗ máy có thể giải quyết một phép tính chỉ trong 5 phút – điều mà siêu máy tính truyền thống phải mất lâu hơn cả tuổi thọ của vũ trụ. IBM cũng đặt mục tiêu đưa máy tính lượng tử “chịu lỗi” – có khả năng tự sửa lỗi và vận hành ổn định – ra thị trường vào năm 2029, rút ngắn “lời hứa 5 năm” thành 4 năm.

Ngay cả những người hoài nghi cũng đang thay đổi quan điểm. Jensen Huang – CEO Nvidia, người từng cho rằng phải mất 15–20 năm nữa máy tính lượng tử mới hữu dụng – nay lại khẳng định “điện toán lượng tử đang đến điểm bùng phát” và “chúng ta sắp có thể giải quyết các bài toán thực tiễn trong vài năm tới”.

Vấn đề là: khác với AI có thể triển khai nhanh chóng, sự chuẩn bị cho điện toán lượng tử đòi hỏi nhiều năm, trong khi hầu hết doanh nghiệp vẫn đứng ngoài cuộc.

CUỘC ĐUA THẦM LẶNG: DOANH NGHIỆP NÀO ĐANG ĐI TRƯỚC?

Điện toán lượng tử khai thác hành vi kỳ lạ của các hạt hạ nguyên tử – có thể tồn tại trong nhiều trạng thái cùng lúc – để xử lý thông tin nhanh gấp bội lần so với máy tính truyền thống trong những tác vụ đặc thù. Nhưng để làm được điều đó, các hệ thống cần điều kiện làm mát cực độ (hàng trăm độ âm) và chip thiết kế riêng, hoàn toàn khác với bán dẫn hiện tại. Số người trên thế giới vừa hiểu cơ học lượng tử, vừa nắm được ứng dụng kinh doanh chỉ đếm trên đầu ngón tay.

Chính vì vậy, sự “mù mờ” của phần lớn doanh nghiệp sẽ để lại hậu quả. Các công ty bắt tay thử nghiệm từ nhiều năm trước đang âm thầm tích lũy kiến thức và lợi thế, trong khi đối thủ còn mải tập trung vào những xu hướng dễ thấy hơn.

Hãng nghiên cứu Deloitte ước tính có hơn 1.100 bằng sáng chế lượng tử được nộp trong 5 năm qua. Báo cáo kịch bản tương lai gần đây của hãng cảnh báo: số ít tổ chức tiếp tục đầu tư lượng tử giữa cơn sốt AI có thể nắm lợi thế khổng lồ khi ứng dụng thương mại bất ngờ xuất hiện.

Một số ngành đã thấy lợi ích cụ thể. Moderna đang hợp tác với IBM để dùng máy tính lượng tử phục vụ thiết kế thuốc – chỉ riêng vắc-xin COVID-19, số phương án phân tử có thể thử nghiệm lên tới 10^623, vượt xa khả năng của máy tính truyền thống.

Comcast đang nghiên cứu khả năng tối ưu lưu lượng internet trên hệ thống cáp quang và cáp đồng hơn một triệu dặm. Các tập đoàn tài chính thử nghiệm thuật toán lượng tử nhằm tối ưu danh mục đầu tư và mô hình hóa rủi ro với hàng tỷ kịch bản mô phỏng.

RÀO CẢN LỚN NHẤT: NHÂN LỰC VÀ AN NINH

Khác với AI, nơi doanh nghiệp có thể tái đào tạo lập trình viên hoặc thuê nhân sự từ thị trường đang bùng nổ, điện toán lượng tử đòi hỏi kiến thức đặc thù về cơ học lượng tử, toán học nâng cao và vật lý – thứ không thể học trong vài tuần.

Các con số cho thấy khoảng cách đáng lo ngại: đến năm 2030, thế giới sẽ cần khoảng 250.000 việc làm trong lĩnh vực lượng tử. Thế nhưng, số tin tuyển dụng ngành này chỉ tăng 4,4% trong năm qua, thậm chí còn giảm theo tháng, theo báo cáo Giám sát nguồn nhân lực công nghệ lượng tử. Số chuyên gia hiện có chỉ vài nghìn, phần lớn đã được các “ông lớn” công nghệ hoặc startup giàu vốn giành giật. Cuộc chiến nhân tài vì thế càng trở nên khốc liệt, khiến doanh nghiệp nhỏ hầu như không có cửa.

Hệ thống giáo dục cũng khó đáp ứng. Trường Đại học Chicago, một trong những cơ sở đào tạo tiên phong, mở khóa học lượng tử kéo dài 8 tuần. Nhưng đối tượng tham gia cần có tới 10 năm kinh nghiệm trong vật lý, khoa học máy tính hoặc kỹ thuật. Điều đó cho thấy đào tạo đại trà nhân lực lượng tử là nhiệm vụ vô cùng khó khăn.

Ngoài nhân lực, rủi ro an ninh cũng đang gõ cửa. Chính những cỗ máy đủ mạnh để tìm ra thuốc mới cũng có thể phá vỡ phần lớn hệ thống mã hóa hiện tại, đe dọa từ giao dịch thẻ tín dụng đến bí mật quốc gia. Giới chuyên gia an ninh cảnh báo tội phạm mạng có thể đang “thu thập trước, giải mã sau” – tích lũy dữ liệu mã hóa ngay hôm nay để chờ ngày máy tính lượng tử đủ mạnh mở khóa.

CƠ HỘI CHUẨN BỊ ĐANG KHÉP LẠI VỚI NHỮNG DOANH NGHIỆP “CHƯA LÊN TÀU”

Điều trớ trêu là khi điện toán lượng tử đang tiến gần tới tính khả thi thương mại, thì sự chú ý của doanh nghiệp lại bị phân tán bởi làn sóng AI. Ngân sách công nghệ thông tin, kế hoạch chiến lược, và các cuộc họp hội đồng quản trị đều xoay quanh việc triển khai AI. Trong mắt nhiều lãnh đạo, lượng tử vẫn là khái niệm mơ hồ, xa vời.

Nhưng theo Scott Buchholz – Giám đốc bộ phận lượng tử của Deloitte – “điện toán lượng tử không chỉ là một phần mềm tốt hơn. Nó là một hình thức tính toán hoàn toàn khác, giống như sự khác biệt giữa bóng đèn và tia laser”. Điều này đồng nghĩa với việc các ứng dụng, hạ tầng và tác động cạnh tranh mà lượng tử mang lại sẽ không giống bất kỳ điều gì doanh nghiệp từng trải qua.

Cơ hội đang dần khép lại, đúng vào thời điểm mà phần lớn công ty không kịp để ý. Những doanh nghiệp đã sớm bước chân vào sân chơi lượng tử có thể trở thành “Netflix” của kỷ nguyên mới, trong khi những kẻ chậm chân sẽ giống như Blockbuster – nhận ra quá muộn rằng trò chơi đã thay đổi.