Ứng dụng AI để hỗ trợ bác sĩ chẩn đoán bệnh tiêu hóa, ung thư tại Việt Nam

Chia sẻ với Tạp chí Kinh tế Việt Nam / VnEconomy tại Hội nghị khoa học quốc tế “Cập nhật các tiến bộ mới trong lĩnh vực nhu động thần kinh ruột khu vực Châu Á - Thái Bình Dương”, diễn ra trong 2 ngày 18-19/10 tại Hà Nội, PGS.TS. Đào Việt Hằng, Giám đốc Trung tâm Nội soi – Bệnh viện Đại học Y Hà Nội, nghiên cứu viên cao cấp của Viện Nghiên cứu và Đào tạo Tiêu hóa, Gan mật, cho biết AI đã trở thành “công cụ đắc lực” hỗ trợ bác sĩ trong nhiều hoạt động chuyên môn, đặc biệt ở mảng chẩn đoán hình ảnh như X-quang phổi, chụp nhũ ảnh (mamography) hay chụp cắt lớp vi tính.

AI GIÚP BÁC SĨ GIẢM TẢI ÁP LỰC, NÂNG CAO HIỆU QUẢ CHẨN ĐOÁN

Trong lĩnh vực tiêu hóa – gan mật, tại Việt Nam, việc sử dụng các sản phẩm ứng dụng AI để phát hiện polyp đại tràng cũng trở nên phổ biến, đặc biệt tại các cơ sở y tế sở hữu hệ thống nội soi hiện đại. Theo PGS.TS. Đào Việt Hằng, một trong những giá trị lớn nhất mà AI mang lại cho ngành y tế Việt Nam chính là khả năng giảm tải áp lực công việc cho đội ngũ bác sĩ.

“Thực tế, khối lượng công việc của bác sĩ tại Việt Nam rất lớn. Mỗi ngày có hàng trăm bệnh nhân đến thăm khám, nội soi và thực hiện các kỹ thuật chẩn đoán hình ảnh. Trong bối cảnh đó, AI giúp chúng tôi tiết kiệm đáng kể thời gian và công sức,” bà chia sẻ.

Khi bác sĩ phải thực hiện hàng chục ca mỗi ngày, việc mệt mỏi hay mất tập trung là điều khó tránh khỏi, có thể dẫn đến nguy cơ bỏ sót các tổn thương nhỏ. “Nhờ có hệ thống AI, khả năng bỏ sót giảm rõ rệt, giúp nội soi hiệu quả hơn, tiết kiệm thời gian và chi phí cho bệnh nhân”, PGS. Hằng cho biết.

PGS.TS. Đào Việt Hằng cũng nhấn mạnh “AI không thay thế bác sĩ”. Theo bà, công nghệ hỗ trợ, nhưng trách nhiệm chuyên môn cuối cùng từ điều trị, giải thích kết quả và chịu trách nhiệm trước bệnh nhân luôn là vai trò của con người và bác sĩ chính là người đưa ra kết luận cuối cùng.

“Sự kết hợp giữa trí tuệ nhân tạo và kinh nghiệm y khoa là yếu tố then chốt để nâng cao chất lượng chẩn đoán”, PGS. Hằng nhận định.

ỨNG DỤNG AI HỖ TRỢ ĐIỀU TRỊ CÁC RỐI LOẠN TIÊU HÓA CHỨC NĂNG

Hội nghị khoa học quốc tế “Cập nhật các tiến bộ mới trong lĩnh vực nhu động thần kinh ruột khu vực Châu Á - Thái Bình Dương” có sự tham dự của nhiều chuyên gia đến từ Hoa Kỳ, Nhật Bản, Singapore, Hàn Quốc, Thái Lan, Malaysia, Trung Quốc, Indonesia… cùng các bác sĩ, nhà khoa học, giảng viên và học viên trong lĩnh vực tiêu hóa – gan mật trong nước và khu vực châu Á – Thái Bình Dương.

Nhiều chuyên đề được chia sẻ, từ các bệnh lý tiêu hóa chức năng phổ biến bao gồm co thắt tâm vị, trào ngược dạ dày - thực quản, khó tiêu chức năng, táo bón mạn tính, còn có buổi thực hành các kĩ thuật thăm dò nhu động cơ bản; phiên thảo luận ca lâm sàng tập trung phân tích chuyên sâu các ca bệnh liên quan đến các bệnh lý: trào ngược họng - thanh quản, nôn và buồn nôn, co thắt tâm vị…

Đặc biệt chuyên đề về hội chứng ruột kích thích (IBS) được các chuyên gia chia sẻ góc nhìn toàn diện từ định nghĩa, sinh lý bệnh, biểu hiện lâm sàng, tiếp cận chẩn đoán, chiến lược điều trị cá thể hóa, vai trò của dinh dưỡng, yếu tố tâm lý, tới những hướng nghiên cứu tiềm năng về điều chỉnh hệ vi sinh đường ruột.

Theo các chuyên gia, hội chứng ruột kích thích dễ nhầm lẫn với các biểu hiện của bệnh lý tiêu hóa khác như ung thư đại tràng, viêm ruột mạn tính hoặc bệnh cấp tính, bệnh cường giáp…. Dù là bệnh lý lành tính, không gây ung thư hay biến chứng nguy hiểm, nhưng IBS lại ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh, khiến họ mệt mỏi, lo lắng và suy giảm tinh thần.

Chia sẻ bên lề Hội nghị, GS.TS. Linda Nguyen, Giáo sư Lâm sàng, Phó Trưởng khoa Điều hành Lâm sàng, Bộ môn Tiêu hóa & Gan mật, Đại học Stanford (Hoa Kỳ), cho biết số lượng bệnh nhân mắc các triệu chứng về dạ dày - đường ruột đang gia tăng, thậm chí là gấp đôi kể từ sau dịch COVID-19, do virus Covid ảnh hưởng đến hệ thần kinh ở đường tiêu hóa.

Theo GS.TS. Linda Nguyen, chứng khó tiêu chức năng là một trong những rối loạn tiêu hóa phổ biến nhất hiện nay, thường được người dân gọi đơn giản là “đau dạ dày”. Tại Việt Nam và nhiều nước châu Á, tỷ lệ người dân có triệu chứng đau vùng thượng vị, đầy bụng, khó tiêu khá cao.

“Các dây thần kinh ở thành dạ dày có thể trở nên quá nhạy cảm do stress, thiếu ngủ hoặc rối loạn cảm xúc, khiến người bệnh cảm thấy đau, nóng rát, đầy hơi dù không có tổn thương thật sự. Vì vậy, điều trị chứng khó tiêu chức năng không chỉ dừng ở thuốc, mà phải giải quyết tận gốc các yếu tố tâm lý và lối sống”, GS.TS. Linda Nguyen nói.

“Với nhóm bệnh nhân này, chúng tôi tập trung vào cải thiện giấc ngủ, giảm căng thẳng và điều chỉnh chế độ sinh hoạt,” một bác sĩ chuyên khoa tiêu hóa chia sẻ. “Những biện pháp như thiền, yoga, tập thể dục nhẹ nhàng hay liệu pháp thôi miên có thể giúp giảm triệu chứng rõ rệt”.

Bên cạnh yếu tố tâm lý, chế độ ăn uống cũng đóng vai trò quan trọng. Việc hút thuốc, uống rượu bia, ăn nhiều đồ cay hoặc nhiều chất béo có thể khiến dạ dày tăng tiết axit và co thắt, làm triệu chứng trầm trọng hơn. Các bác sĩ thường khuyên bệnh nhân nên ăn uống điều độ, tránh bỏ bữa, không ăn khuya và hạn chế thức ăn gây kích thích.

GS.TS. Linda Nguyen cho biết tại Mỹ, AI đang được ứng dụng để hỗ trợ điều trị các rối loạn tiêu hóa chức năng, trong đó có chứng khó tiêu chức năng, theo hai hướng chính.

Thứ nhất, AI có thể giúp thu thập và phân tích thông tin từ bệnh nhân — bao gồm lối sống, tiền sử dùng thuốc, cũng như các bệnh lý đi kèm — những yếu tố có thể ảnh hưởng trực tiếp đến triệu chứng. Từ dữ liệu đó, hệ thống có thể gợi ý các xét nghiệm cần thiết hoặc hướng điều trị phù hợp nhất cho từng người bệnh.

Thứ hai, AI đóng vai trò như một công cụ giáo dục sức khỏe, giúp bệnh nhân hiểu rõ hơn về tình trạng của mình, nắm được tác dụng của các loại thuốc và liệu pháp điều trị, từ đó chủ động hơn trong việc chăm sóc và quản lý bệnh lâu dài.

Tuy vậy, GS.TS. Linda Nguyen cũng nhấn mạnh về độ chính xác của hệ thống và việc bảo mật dữ liệu cá nhân của bệnh nhân khi dùng AI.

“AI đôi khi có thể gặp hiện tượng “ảo giác” - điều này đặt ra yêu cầu phải có sự giám sát chặt chẽ từ các chuyên gia y tế trong quá trình vận hành và kiểm chứng kết quả. Ngoài ra, khi bệnh nhân cung cấp thông tin cá nhân hoặc hồ sơ y tế để hệ thống AI xử lý, cần có các cơ chế đảm bảo rằng dữ liệu đó được mã hóa, lưu trữ và sử dụng đúng mục đích, tránh rò rỉ hoặc bị truy cập bởi các bên không có thẩm quyền”.

CẦN KHUNG PHÁP LÝ ĐỂ THỰC HÀNH AI CÓ TRÁCH NHIỆM TRONG Y TẾ

PGS.TS. Đào Việt Hằng cho rằng Việt Nam đang sở hữu nhiều lợi thế đặc biệt để phát triển các ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong lĩnh vực y tế.

“Chúng ta là một quốc gia có dân số đông, với mặt bệnh vô cùng phong phú và đa dạng. Đây chính là một nguồn dữ liệu y tế khổng lồ – yếu tố cốt lõi để phát triển các mô hình AI hiệu quả", PGS. Hằng nhận định. Hầu hết các bệnh viện, cơ sở y tế ở Việt Nam đều đang đối mặt với những bài toán thực tiễn rất cụ thể – từ chẩn đoán, điều trị đến quản lý bệnh án – và hầu như bài toán nào cũng có thể được hỗ trợ bằng công nghệ, đặc biệt là trí tuệ nhân tạo.

Không chỉ có nhu cầu lớn, Việt Nam còn thể hiện quyết tâm mạnh mẽ trong việc phát triển khoa học công nghệ. Sự ra đời của Nghị quyết 57-NQ/TW về đột phá phát triển khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo đã tạo ra “luồng gió mới” trong nghiên cứu và ứng dụng công nghệ, thúc đẩy sự hợp tác giữa các trường đại học, viện nghiên cứu và doanh nghiệp.

Hiện nay, Viện Nghiên cứu và Đào tạo Tiêu hóa, Gan mật đã chủ động nghiên cứu và phát triển các thuật toán AI. Viện đã có hai đề tài nghiên cứu được hoàn thành và nghiệm thu, trong đó Viện phối hợp cùng Đại học Bách khoa Hà Nội xây dựng các mô hình AI không chỉ phát hiện polyp mà còn đánh giá nguy cơ ác tính và nhận diện các tổn thương phổ biến khác như ung thư thực quản, ung thư dạ dày, viêm trào ngược hay loét tá tràng.

Hướng đến phát triển các giải pháp số dành cho người bệnh, Viện đang  xây dựng các phần mềm hỗ trợ chăm sóc sức khỏe như ứng dụng hướng dẫn bệnh nhân làm sạch đại tràng trước nội soi, phần mềm quản lý bệnh nhân trào ngược dạ dày – thực quản, hay hệ thống theo dõi và quản lý bệnh nhân viêm gan B.

Theo PGS. Hằng, mục tiêu là hình thành một hệ sinh thái y tế số toàn diện, trong đó công nghệ không chỉ hỗ trợ bác sĩ trong quá trình chẩn đoán và điều trị, mà còn giúp bệnh nhân chủ động hơn trong việc theo dõi sức khỏe, điều chỉnh lối sống và chế độ ăn uống phù hợp. “Đây là hướng đi mang lại giá trị kép – vừa nâng cao chất lượng chuyên môn, vừa cải thiện trải nghiệm và hiệu quả điều trị cho người bệnh,” bà nhấn mạnh.

PGS.TS. Đào Việt Hằng cũng cho biết rào cản lớn nhất hiện nay chính là khung pháp lý cho AI trong y tế. Dù có những hướng dẫn chung về “AI có trách nhiệm”, nhưng việc cụ thể hóa trách nhiệm và quy định riêng cho lĩnh vực y tế vẫn đang được hoàn thiện. Các quy định được ban hành rõ ràng sẽ tạo điều kiện để mọi người bệnh tiếp cận công nghệ y tế hiện đại, đồng thời, là động lực quan trọng thúc đẩy các nhóm nghiên cứu và trung tâm R&D đầu tư mạnh mẽ hơn cho lĩnh vực AI y tế.

Thực tế, có không ít tranh cãi về việc ứng dụng AI trong y tế và các vấn đề về pháp lý, đạo đức, trách nhiệm nghề nghiệp. Theo PGS.TS. Đào Việt Hằng, đây không chỉ là câu chuyện của riêng ngành y, mà là bài toán chung của mọi lĩnh vực. Do đó, không chỉ ban hành một khung pháp lý chung về AI có trách nhiệm, mà trong từng ngành – như giáo dục hay y tế – cũng cần có bộ quy định riêng để hướng dẫn việc sử dụng AI một cách chuẩn mực và an toàn.