Cách robot và AI thay đổi từng ngõ ngách của nền kinh tế: Bài học từ Trung Quốc

Trong khi ông Sam Altman, CEO của OpenAI muốn trí tuệ nhân tạo sẽ chữa được ung thư, tỷ phú Elon Musk kỳ vọng robot AI sẽ xóa bỏ nghèo đói, thì Trung Quốc lại đang tập trung nguồn lực vào những điều thực tế rõ ràng hơn, đơn cử là làm ra những chiếc máy giặt tốt hơn.

Trong dài hạn, các mục tiêu về AI của Trung Quốc không hề kém tham vọng so với các ông lớn công nghệ Mỹ nhưng ưu tiên trước mắt của họ là củng cố vai trò công xưởng thế giới trong nhiều thập kỷ tới. Khi chi phí sản xuất nội địa cùng thuế quan từ nước ngoài gia tăng, vị thế đó không còn được đảm bảo như trước.

Theo tác giả Brian Spegele trong bài viết trên tờ The Wall Street Journal, nỗ lực củng cố vị thế này có thể thấy trên khắp đất nước rộng lớn, ở hàng chục ngàn công ty được thúc đẩy bằng hàng tỷ USD đầu tư công và tư vào công nghệ. Điều ấy đang thay đổi mọi bước của quá trình sản xuất và xuất khẩu hàng hóa.

ĐẨY NHANH ỨNG DỤNG CÔNG NGHỆ - CÁCH DUY NHẤT GIÚP TRUNG QUỐC GIỮ VỊ THẾ

Một nhà thiết kế thời trang cho biết, thời gian tạo mẫu đã giảm hơn 70% nhờ AI. Ngay cả chiếc máy giặt ở vùng sâu xa của Trung Quốc cũng được sản xuất dưới sự điều khiển của nhà máy dùng AI.

Tại một trong những cảng lớn nhất Trung Quốc, container di chuyển bằng xe tải tự hành gần như không có bóng dáng công nhân, trong khi việc lập lịch vận hành cảng được điều khiển bởi AI.

Các lãnh đạo doanh nghiệp tham gia vào nỗ lực này đã ví tương lai nhà máy như các sinh thể có thể tự suy nghĩ và tự hành động, vượt xa những nhiệm vụ lập trình sẵn trong các nhà máy tự động hóa truyền thống. Điều đó có thể thúc đẩy sự lan rộng của mô hình “nhà máy tối” – nơi mà các hoạt động diễn ra 24/7 với mức độ tự động hóa cao đến mức không cần bật đèn.

Những điều này diễn ra trong bối cảnh những lãnh đạo cao nhất của Trung Quốc lo ngại đất nước này có thể đánh mất vị thế công xưởng thế giới khi dân số đang giảm, người trẻ không muốn làm việc trong nhà máy, và làn sóng phản đối hàng xuất khẩu Trung Quốc ngày càng mạnh tại nhiều nước.

Cùng lúc đó, ở bên ngoài, Tổng thống Mỹ Donald Trump hứa hẹn đưa lượng lớn công việc sản xuất quay về Mỹ thông qua các mức thuế nhằm vào Trung Quốc.

AI mang đến một lối thoát để giảm thiểu những rủi ro đó, bằng cách giúp Trung Quốc sản xuất và vận chuyển hàng hóa nhanh hơn, rẻ hơn và cần ít lao động hơn.

Dù toàn cầu đang xuất hiện nhiều nghi ngờ về tốc độ AI có thể thay đổi thế giới, Trung Quốc quyết định không chờ đợi: nước này muốn triển khai những gì đang có nhanh hơn Mỹ và tận dụng mọi lợi thế có thể. Chỉ có cách chủ động đón nhận thay đổi mới có thể giúp Bắc Kinh đứng vững trong cuộc đua này.

ROBOT NGÀY CÀNG PHỔ BIẾN

Trung Quốc đã lắp đặt 295.000 robot công nghiệp trong năm ngoái, gần gấp chín lần Mỹ và nhiều hơn phần còn lại của thế giới cộng lại, theo Liên đoàn Robot quốc tế. Tính đến 2024, Trung Quốc có hơn hai triệu robot đang hoạt động, nhiều nhất thế giới.

Trong số 131 nhà máy và cơ sở công nghiệp được Diễn đàn Kinh tế Thế giới công nhận vì nâng cao năng suất bằng công nghệ tiên tiến như AI, có tới 45 cơ sở ở Trung Quốc trong khi nước Mỹ chỉ có ba.

Tại nhà máy của Baosteel ở Thượng Hải, ba nhân viên ngồi trước hàng chục màn hình theo dõi dữ liệu thời gian thực, theo truyền thông nước này từng đưa tin. Một báo cáo dẫn lời một phó giám đốc của nhà máy cho biết, AI đã giảm nhu cầu con người can thiệp từ 3 phút/lần xuống còn 30 phút/lần. 

Với Chủ tịch nước Trung Quốc Tập Cận Bình, các nhà máy mạnh là nền tảng của nền kinh tế mạnh, và cuối cùng sẽ giúp củng cố quyền lực quốc gia khi Trung Quốc thách thức ảnh hưởng toàn cầu của Mỹ. 1/4 GDP giá trị gia tăng của Trung Quốc đến từ sản xuất, cao hơn nhiều so với mức trung bình toàn cầu.

Một rủi ro là AI có thể xóa bỏ nhiều việc làm sản xuất hơn Trung Quốc dự tính, khiến đất nước này dư thừa lao động. Nhưng lãnh đạo Trung Quốc đặt cược rằng việc dân số đang thu hẹp, dự kiến giảm 200 triệu người trong ba thập kỷ tới, sẽ bù lại sự cắt giảm việc làm, giúp tăng năng suất mà không làm thất nghiệp tăng.

Ứng dụng AI “là nhiệm vụ bắt buộc chứ không phải lựa chọn”, Thứ trưởng Bộ Công nghiệp và công nghệ thông tin nói gần đây.

Khi Trung Quốc bắt đầu mở cửa nền kinh tế vào cuối thập niên 1970, nước này có nguồn nhân công giá rẻ dồi dào. Hàng triệu lao động di cư rời làng quê đến làm việc tại các dây chuyền lắp ráp ven biển.

Ngày nay, lương công nhân nhà máy ở Trung Quốc cao hơn nhiều so với các nước như Ấn Độ. Nhiều người trẻ Trung Quốc không muốn làm việc trong nhà máy. Bắc Kinh từng công bố rằng tình trạng thiếu lao động có tay nghề trong các ngành sản xuất quan trọng có thể lên tới 30 triệu người trong năm nay.

AI sẽ không giải quyết mọi vấn đề kinh tế của Trung Quốc. Ở những lĩnh vực như AI tiên tiến và chip, Trung Quốc vẫn tụt hậu so với Mỹ. Trong khi đó, nhiều công ty Mỹ như Amazon và Walmart cũng đang đẩy mạnh tự động hóa theo hướng tương tự các doanh nghiệp Trung Quốc.

NHỮNG BỘ NÃO AI TẠI CÁC NHÀ MÁY

Lợi thế của Trung Quốc nhằm ở mức độ tham vọng của quốc gia này, và tham vọng ấy không chỉ dừng lại trong các trung tâm công nghệ hàng đầu mà còn ở những nơi như Kinh Châu. Đây là nơi đặt các nhà máy lớn của Midea, một trong những nhà sản xuất đồ gia dụng lớn nhất thế giới, cạnh tranh với Whirlpool và LG Electronics.

Gần một thập kỷ trước, Midea bày tỏ rõ tham vọng tự động hóa khi mua lại quyền kiểm soát Kuka, một công ty robot Đức. Ngày nay, các robot Kuka tại nhà máy máy giặt của Midea ở Kinh Châu hoạt động dưới sự điều khiển của “bộ não nhà máy” dùng AI – một dạng hệ thần kinh trung tâm vận hành phần lớn hoạt động bên trong.

Bộ não này quản lý 14 “tác nhân ảo” bên trong nhà máy; chúng trao đổi với nhau để tìm cách thực hiện nhiệm vụ hiệu quả nhất, trước khi gửi lệnh xuống robot và các máy móc khác trên dây chuyền. Đây là bước tiến hướng đến mục tiêu của Midea: dùng AI để tự động hóa toàn diện các quy trình sản xuất.

“Bạn nạp toàn bộ dữ liệu vào, và để AI tự xử lý”, ông Xi Wei, Giám đốc Trung tâm đổi mới robot hình người của Midea, cho biết.

Phối hợp với những bộ não nhà máy, robot hình người tại Kinh Châu mang các linh kiện đã đúc đến trạm kiểm tra và sẽ có một camera 3D thực hiện đánh giá. Nếu linh kiện không đạt, hệ thống AI của nhà máy sẽ xác định cách khắc phục.

Khi cần siết ốc trên dây chuyền có nhiều mẫu máy sấy khác nhau, bộ não nhà máy có thể nhận diện mẫu để robot thực hiện đúng thao tác, mang lại sự linh hoạt giống con người và tăng năng suất.

Ở những vị trí vẫn cần lao động, một số công nhân được trang bị kính hỗ trợ AI để phát hiện lỗi sản phẩm dựa trên lịch sử kiểm tra. Những quy trình trước đây mất 15 phút giờ chỉ còn 30 giây.

Công nghệ đã thúc đẩy hiệu quả khi doanh thu trên mỗi nhân viên của Midea đã tăng gần 40% từ năm 2015 đến 2024, doanh nghiệp này cho biết.

Mỹ, trong nỗ lực đáp trả, đang cố ngăn chặn bước tiến AI của Trung Quốc bằng các biện pháp như kiểm soát xuất khẩu nhằm chặn quyền tiếp cận của Trung Quốc tới các chip tiên tiến nhất.

Dù vậy, sự xuất hiện của DeepSeek cho thấy năng lực của các kỹ sư Trung Quốc trong việc phát triển mô hình AI. Việc đa số người dân Trung Quốc lạc quan về AI cũng giúp chính phủ triển khai công nghệ này nhanh hơn khi một khảo sát từng cho thấy, 83% người Trung Quốc tin rằng các sản phẩm và dịch vụ dùng AI mang lại lợi ích nhiều hơn tác hại, gấp đôi tỷ lệ tại Mỹ.

MỘT TƯƠNG LAI CÔNG NGHỆ ĐANG HIỆN DIỆN TẠI TRUNG QUỐC

Một ưu tiên đặc biệt của Chủ tịch Tập Cận Bình là nâng cấp các cảng biển quốc gia – bước quan trọng để củng cố vị thế Trung Quốc như cường quốc sản xuất của thế giới.

Cảng Thiên Tân, một trong những cảng lớn nhất Trung Quốc, đã hợp tác với Huawei để triển khai đội xe tải không người lái và hệ thống mang tên OptVerse AI Solver, hệ thống tối ưu hóa hàng chục triệu biến số và ràng buộc như thời gian tàu cập bến và công suất cần cẩu để lập kế hoạch.

Công tác lập kế hoạch trước đây mất 24 giờ, nay chỉ mất 10 phút, Huawei cho biết.

Năm ngoái, cảng này cũng ra mắt PortGPT, một mô hình AI phát triển cùng Huawei, có khả năng phân tích video và hình ảnh tại hiện trường, giúp thay thế các nhân viên an toàn trong tương lai, theo một giám đốc cảng chia sẻ với truyền thông nhà nước.

Những câu chuyện tương tự đang diễn ra khắp Trung Quốc, với một nửa trong số 20 cảng có tốc độ quay vòng tàu nhanh nhất thế giới nằm ở nước này, theo Ngân hàng Thế giới và S&P Global Market Intelligence.

Lãnh đạo công ty vận hành cảng Thiên Tân cho biết, các hoạt động tự động hóa cao giúp giảm 60% lao động so với các cảng truyền thống.

Trong khi đó, chỉ một trong số 10 cảng container lớn ở Mỹ được Văn phòng Kiểm toán Chính phủ khảo sát vào giữa năm 2023 có triển khai xe tự hành, và chỉ năm cảng sử dụng AI hoặc máy học.

Tại Thiên Tân, hơn 88% thiết bị container cỡ lớn đã được tự động hóa, theo truyền thông nhà nước Trung Quốc.