Từ tháng 1 đến tháng 5 năm nay, Trung Quốc đã bổ sung đủ công suất năng lượng mặt trời và gió để cung cấp điện cho một quốc gia có quy mô dân số tương đương Indonesia.

Đó mới chỉ là sự khởi đầu. Chỉ riêng trong tháng 4, Trung Quốc đã lắp đặt lượng năng lượng mặt trời nhiều hơn toàn bộ lịch sử xây dựng của Australia. Sang tháng 5, quốc gia này lắp đặt các tấm pin mặt trời với tốc độ gần 100 tấm mỗi giây – một nhịp độ chóng mặt mà không có dấu hiệu chậm lại. Sự chuyển đổi này đã tăng tốc mạnh mẽ kể từ khi điện năng lần đầu tiên vượt qua dầu mỏ trong cơ cấu năng lượng của Trung Quốc vào năm 2023, và tiếp tục gia tăng kể từ đó.

Theo trang Quartz, quy mô chưa từng có của chương trình xây dựng năng lượng tái tạo tại Trung Quốc đang tạo nên một "nhà nước điện lực" (electrostate) lớn đầu tiên trên thế giới – một nền kinh tế ngày càng được cung cấp năng lượng bởi điện thay vì tiêu thụ trực tiếp nhiên liệu hóa thạch.

Sự chuyển dịch này mang lại những hàm ý vượt xa chính sách khí hậu, đồng thời định hình lại dòng chảy thương mại toàn cầu và động lực an ninh năng lượng khi Trung Quốc giảm sự phụ thuộc vào dầu mỏ nhập khẩu, đồng thời làm tràn ngập thị trường thế giới bằng công nghệ sạch giá rẻ.

NĂNG LƯỢNG SẠCH CHIẾM 10% GDP TRUNG QUỐC, VƯỢT BẤT ĐỘNG SẢN, TRỞ THÀNH ĐỘNG LỰC KINH TẾ CHÍNH

Khi Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình lên nắm quyền vào năm 2012, ông đã xác định sự phụ thuộc năng lượng là một điểm yếu quan trọng đối với một siêu cường đang trỗi dậy. Dù với tất cả nguồn năng lượng tái tạo mới, Trung Quốc vẫn là quốc gia nhập khẩu dầu mỏ nhiều nhất thế giới. Việc điện khí hóa mang lại một lối thoát mà ông Tập đã dồn toàn bộ sức mạnh của nhà nước Trung Quốc để thúc đẩy.

Theo một nhà phân tích năng lượng Trung Quốc, năng lượng là “đầu vào cơ bản cho các hoạt động kinh tế. An ninh năng lượng rất quan trọng vì nó hỗ trợ cho một nền kinh tế hoạt động hiệu quả”.

Bên cạnh đó, lợi ích về khí hậu là điều không thể phủ nhận trong chiến lược này. Lần đầu tiên vào năm 2025, lượng phát thải CO2 của Trung Quốc thực sự giảm dù nền kinh tế tăng trưởng nhanh chóng, theo Carbon Brief. Và chỉ riêng xuất khẩu năng lượng sạch của Trung Quốc trong năm 2024 đã giảm 1% lượng phát thải toàn cầu bên ngoài Trung Quốc.

Hiện nay, năng lượng sạch chiếm 10% GDP của Trung Quốc, vượt qua bất động sản để trở thành động lực kinh tế chính. Ngành này đã tạo ra một phần tư tăng trưởng của Trung Quốc trong năm ngoái, mang lại cú hích quan trọng cho một nền kinh tế đang vật lộn với tốc độ mở rộng chậm lại và khủng hoảng bất động sản. Những gì bắt đầu từ an ninh năng lượng giờ đây đã trở thành nhu cầu kinh tế thiết yếu.

TRUNG QUỐC HIỆN NẮM GIỮ GẦN 700.000 BẰNG SÁNG CHẾ VỀ NĂNG LƯỢNG SẠC

Những hàm ý lan tỏa vượt xa biên giới Trung Quốc. Các công ty Trung Quốc hiện đang thống trị chuỗi cung ứng toàn cầu về tấm pin mặt trời, tua-bin gió và pin xe điện. Quy mô sản xuất của quốc gia đã làm sụt giảm giá công nghệ sạch trên toàn thế giới, với tấm pin mặt trời Trung Quốc rẻ hơn 90% so với một thập kỷ trước, giúp các quốc gia đang phát triển có thể tiếp cận được với quá trình chuyển đổi năng lượng mà trước đây họ không thể.

Có lẽ quan trọng nhất, Trung Quốc hiện nắm giữ gần 700.000 bằng sáng chế về năng lượng sạch – chiếm hơn một nửa tổng số trên thế giới. Điều này không còn chỉ là về sản xuất nữa; mà là về việc kiểm soát tài sản trí tuệ sẽ định hình thế kỷ tới của công nghệ năng lượng.

Thời điểm này được cho là không thể hoàn hảo hơn cho chiến lược của Trung Quốc. Chính lúc các công ty công nghệ lớn nhất thế giới đang tranh giành lượng điện sạch, hoạt động 24/7 khổng lồ để cung cấp cho các trung tâm dữ liệu AI, Trung Quốc đã định vị mình là nhà cung cấp hàng đầu về công nghệ năng lượng tái tạo. Trong khi các ông lớn công nghệ Mỹ đang ký thỏa thuận để khởi động lại các nhà máy hạt nhân như Three Mile Island, Trung Quốc đã sản xuất tấm pin mặt trời và pin lưu trữ với chi phí rẻ hơn để cung cấp năng lượng cho cuộc cách mạng AI.

VÁN CƯỢC CỦA TRUNG QUỐC KHÔNG PHẢI KHÔNG CÓ RỦI RO

Cuộc đua giữa nhiên liệu hóa thạch Mỹ và công nghệ sạch Trung Quốc sẽ diễn ra trong nhiều thập kỷ, chứ không phải vài năm. Mỹ vẫn còn nhiều khách hàng cho trữ lượng dầu mỏ, khí đốt và than đá khổng lồ của mình – khoảng 80% nhu cầu năng lượng toàn cầu vẫn được đáp ứng bởi nhiên liệu hóa thạch, theo Cơ quan Năng lượng Quốc tế (IEA).

Ván cược của Trung Quốc không phải không có rủi ro. Ngành năng lượng sạch của quốc gia này đang cho thấy dấu hiệu căng thẳng từ cạnh tranh khốc liệt, với các công ty pin mặt trời lớn báo cáo tổng lỗ hơn 1 tỷ USD trong quý đầu tiên năm nay. Các lãnh đạo ngành mô tả một "vòng xoáy tử thần" với giá bán chỉ đủ bù chi phí sản xuất. Trong khi đó, chính sách giá năng lượng tái tạo mới của Trung Quốc, loại bỏ giá bảo đảm cho các dự án gió và mặt trời, đã tạo ra sự không chắc chắn có thể làm chậm nhịp độ lắp đặt chóng mặt.

Nhưng Trung Quốc đã thúc đẩy hơn một nửa tăng trưởng nhu cầu dầu mỏ toàn cầu trong nhiều thập kỷ, khiến sự chuyển hướng sang năng lượng tái tạo tự sản xuất trở thành đòn giáng mạnh đối với các nhà nước dầu mỏ. Và IEA dự báo rằng dầu mỏ, khí đốt và than đá sẽ giảm xuống dưới 60% nhu cầu năng lượng toàn cầu vào giữa thế kỷ. Trung Quốc đang định vị mình để chiếm lĩnh thị trường năng lượng sạch đang mở rộng sẽ lấp đầy khoảng trống đó.

Vì thế, các nhà phân tích cho rằng câu hỏi không phải là liệu thế giới có cuối cùng chuyển sang điện khí hóa hay không, vì chi phí giảm và công nghệ cải thiện sẽ làm cho quá trình chuyển đổi đó trở nên không thể tránh khỏi. Câu hỏi là liệu Trung Quốc có kiểm soát các công nghệ, chuỗi cung ứng và bằng sáng chế làm cho điều đó trở nên khả thi hay không.