Ngành công nghiệp điện tử là một trong những động lực chính tạo ra việc làm trên toàn cầu. Tại Việt nam, ngành sản xuất, trong đó có sản xuất điện tử, là một trong những ngành có tỷ lệ việc làm cao thứ hai, chỉ sau nông nghiệp.

Với sự hiện diện của các tập đoàn toàn cầu như Samsung, LG và Intel, ngành điện tử không chỉ tạo ra hàng trăm nghìn việc làm, đặc biệt trong các lĩnh vực như sản xuất điện thoại thông minh, linh kiện điện tử và thiết bị gia dụng, mà còn thúc đẩy làn sóng dịch chuyển lao động từ nông nghiệp sang công nghiệp và dịch vụ.

Tuy nhiên, bối cảnh quen thuộc này đang đứng trước một ngã rẽ quan trọng, đòi hỏi một cuộc chuyển đổi sâu sắc từ lắp ráp sản phẩm điện tử giản đơn sang các hoạt động có giá trị gia tăng cao hơn như bán dẫn.

TẬN DỤNG NGUỒN NHÂN LỰC ĐIỆN TỬ ĐỂ PHÁT TRIỂN NHÂN LỰC BÁN DẪN 

Theo ông Felix Weidenkaff, chuyên gia về chính sách việc làm và thị trường lao động của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) tại Việt Nam, sự thay đổi này không chỉ là câu chuyện của riêng Việt Nam. Trên quy mô toàn cầu, những tiến bộ về robot và tự động hóa, quá trình toàn cầu hóa, cùng với sự chuyển dịch nhân khẩu học đang định hình lại toàn bộ ngành điện tử và bán dẫn. 

"Lực lượng lao động của Việt Nam được đánh giá là trẻ, nhưng cần lưu ý là dân số Việt Nam cũng đang già hóa nhanh chóng. Trong khoảng 10 năm tới, Việt Nam sẽ trở thành một xã hội già hóa, và đây là yếu tố cần được tính đến trong mọi chiến lược phát triển nhân sự”, ông Felix Weidenkaff lưu ý.

Theo ông Felix Weidenkaff, những tác động từ công nghệ không chỉ dẫn đến mất việc làm, mà quan trọng hơn, đó là sự biến đổi tính chất công việc. “Đây là một điểm rất quan trọng đối với Việt Nam, nơi ngành điện tử chiếm một tỷ trọng lớn trong tổng số việc làm. Do đó, việc tận dụng nguồn nhân lực hiện có trong ngành điện tử để phát triển nhân lực cho ngành bán dẫn – một động lực tăng trưởng quan trọng trong chuỗi cung ứng tương lai – là điều cần thiết”, chuyên gia của ILO nhấn mạnh.

Ông cũng nhấn mạnh rằng hiện đang có sự cạnh tranh gay gắt trong việc thu hút lao động có tay nghề cao. Trong bối cảnh nguồn nhân lực chất lượng còn hạn chế, các doanh nghiệp cần tập trung nâng cao kỹ năng cho chính đội ngũ hiện tại, đồng thời điều chỉnh chiến lược đào tạo để đáp ứng xu hướng chuyển dịch sang các công việc đòi hỏi kỹ năng cao hơn, có giá trị gia tăng và năng suất lớn hơn.

Khi so sánh cơ cấu nghề nghiệp trong ngành công nghiệp điện tử giữa các quốc gia như Ấn Độ, Indonesia, Nhật Bản, Philippines, Thái Lan, Hoa Kỳ và Việt Nam, có thể thấy sự khác biệt rõ rệt. Ngành điện tử bao gồm các lĩnh vực như sản xuất máy tính, thiết bị điện – điện tử, máy móc, thiết bị quang học và nghiên cứu – phát triển.

Tại Việt Nam, lực lượng lao động chủ yếu thuộc nhóm kỹ năng trung bình, trong khi nhân lực làm việc trong ngành bán dẫn sẽ đòi hỏi những kỹ sư có kỹ năng cao. Điều này tiết lộ khoảng cách về chất lượng việc làm và là tín hiệu cho thấy Việt Nam cần định hướng lại đào tạo để chuẩn bị cho quá trình chuyển đổi trong tương lai.

Bên cạnh đó, một điểm sáng đáng chú ý là ngành điện tử tại Việt Nam từ lâu đã là động lực tạo việc làm cho lao động nữ. Đây là một cơ hội vàng để Việt Nam tiếp tục phát huy, đảm bảo phụ nữ có vai trò và vị thế xứng đáng trong ngành bán dẫn tương lai, góp phần thúc đẩy bình đẳng giới trong lĩnh vực công nghệ cao.

NÂNG CAO KỸ NĂNG KHÔNG PHẢI LÀ LỜI GIẢI DUY NHẤT

Tuy nhiên, nâng cao kỹ năng không phải là lời giải duy nhất. Ông Felix Weidenkaff cho rằng Việt Nam cần một hệ sinh thái chính sách toàn diện. "Việc đạt được năng suất cao hơn không chỉ là đầu tư vào giáo dục hay đào tạo ra một số lượng kỹ sư nhất định. Nó cần được kết hợp hài hòa với các chính sách kinh tế, chính sách thu hút đầu tư FDI và chuyển giao tri thức, cùng các thể chế thị trường lao động hiệu quả", ông nói. Xây dựng mối liên kết chặt chẽ giữa doanh nghiệp trong nước và chuỗi cung ứng toàn cầu sẽ là đòn bẩy để các công ty nội địa vươn lên.

Đặc biệt, chuyên gia nhấn mạnh cần có các hệ thống thông tin thị trường lao động cập nhật và chính xác để định hướng cho các cơ sở giáo dục, đào tạo và các bên liên quan trong ngành về nhu cầu và kỹ năng. Để hiện thực hóa tầm nhìn này, ILO đề xuất hai công cụ đã được áp dụng thành công trên thế giới.

Thứ nhất là sáng kiến "Kỹ năng cho Thương mại và Đa dạng hóa Kinh tế" (STED), một công cụ giúp xác định mục tiêu chiến lược, phân tích dữ liệu và đưa ra các khung chính sách kỹ năng phù hợp với định hướng phát triển của quốc gia.

Thứ hai là mô hình hợp tác đa bên, tập hợp các bên liên quan từ chính phủ, ngành công nghiệp, cơ sở đào tạo và tổ chức của người lao động. Mô hình này, do ngành công nghiệp dẫn dắt và chính phủ hỗ trợ, sẽ cùng nhau thiết kế chương trình đào tạo, đảm bảo chất lượng và cung cấp thông tin thị trường lao động chính xác, từ đó giải quyết triệt để vấn đề vênh kỹ năng giữa đào tạo và nhu cầu thực tế.

Ông Felix Weidenkaff nhấn mạnh hành trình chuyển đổi từ lắp ráp điện tử sang bán dẫn là một bước đi đầy thách thức nhưng cũng mở ra cơ hội lịch sử cho Việt Nam. Vì thế, Việt Nam cần một chiến lược tổng thể, kết hợp giữa việc nâng cao kỹ năng cho người lao động và xây dựng một hệ sinh thái chính sách hỗ trợ, với sự đồng lòng và hợp tác chặt chẽ của tất cả các bên liên quan.