TikTok vừa ra mắt tính năng mới mang tên Footnotes tại Hoa Kỳ. Tính năng cho phép người dùng viết ghi chú bổ sung thông tin cho video, đồng thời bỏ phiếu quyết định ghi chú nào nên được hiển thị, theo Euronews Next.

TikTok cho biết, ghi chú có thể chia sẻ góc nhìn của chuyên gia về chủ đề khoa học – kỹ thuật phức tạp hoặc đưa ra số liệu thống kê mới để cung cấp bức tranh toàn diện hơn về sự kiện. Cơ chế tương tự một số chương trình kiểm chứng cộng đồng mà X (trước đây là Twitter) và Facebook hay Instagram của Meta từng triển khai.

Ông Scott Hale, Phó Giáo sư tại Viện Internet Oxford, nhận định X là người tiên phong trong lĩnh vực với tính năng Birdwatch từ năm 2021, và tiếp tục duy trì sau khi tỷ phú Elon Musk tiếp quản năm 2022. Trong khi đó, nhà nghiên cứu tại Viện Khoa học và Công nghệ về Tranh chấp Thông tin và Chủ quyền (Brazil) Otavio Vinhas cho rằng việc Meta giới thiệu tính năng ghi chú cộng đồng đầu năm nay phù hợp với xu hướng “tự do ngôn luận kiểu mới” nổi lên từ thời Tổng thống Donald Trump.

Nghiên cứu cho thấy cộng đồng đôi khi đưa ra đánh giá chính xác ngang với chuyên gia khi xác định tính đúng sai của thông tin. Tuy nhiên, Footnotes của TikTok khác ở chỗ yêu cầu người viết ghi chú cung cấp nguồn dẫn – điều mà X không bắt buộc.

THÁCH THỨC LỚN: GHI CHÚ KHÔNG ĐẾN ĐƯỢC VỚI NGƯỜI XEM

Theo Phó Giáo sư Hale, vấn đề với mọi nền tảng là làm sao để ghi chú tiếp cận được đúng đối tượng. Cả X, Meta và TikTok đều sử dụng hệ thống xếp hạng dựa trên “bridge-based ranking” – thuật toán so sánh mức độ tương đồng giữa người viết và người đọc dựa trên nội dung tiêu thụ, rồi hiển thị ghi chú cho những người “khác biệt” để kiểm tra độ hữu ích.

Những ghi chú vượt qua “bài kiểm tra” mới được hiển thị công khai. Nhưng thực tế, đa số ghi chú không bao giờ tới tay người dùng. Nghiên cứu của Viện Dân chủ Kỹ thuật số châu Mỹ (DDIA) vào tháng 6 cho thấy hơn 90% trong số 1,7 triệu ghi chú tiếng Anh và tiếng Tây Ban Nha trên X không bao giờ xuất hiện trực tuyến.

Thời gian để ghi chú được đăng đã giảm từ 100 ngày (năm 2022) xuống trung bình 14 ngày, nhưng vẫn là quá chậm. Ông Vinhas tỏ ra hoài nghi: “Tôi không nghĩ các nền tảng có thể biến Internet thành môi trường lý tưởng nơi thông tin tốt nhất sẽ chiến thắng”.

Ông Hale bổ sung rằng các “buồng vang thông tin” (echo chamber - thuật ngữ ẩn dụ cho một môi trường nơi người bên trong chỉ tiếp nhận thông tin giúp củng cố quan điểm sẵn có) khiến người dùng mạng xã hội ít khi thấy nội dung trái chiều. Một cách cải thiện khác là “gamification” – biến việc viết ghi chú thành trải nghiệm giống Wikipedia, nơi người đóng góp có trang cá nhân, nhận huy hiệu, giải thưởng, tham gia thi đua hoặc gây quỹ.

KIỂM DUYỆT NỘI DUNG: KHÔNG CHỈ DỰA VÀO CỘNG ĐỒNG

Kiểm chứng cộng đồng chỉ là một phần trong chiến lược kiểm duyệt nội dung của nhiều ông lớn mạng xã hội. Meta, X và TikTok đều sử dụng hệ thống tự động, thường dựa trên trí tuệ nhân tạo, nhằm quét và gỡ bỏ nội dung vi phạm tiêu chuẩn cộng đồng.

Khi hệ thống AI phát hiện nội dung nghi vấn, kiểm duyệt viên sẽ xem xét thủ công để xác định vi phạm hoặc bổ sung bối cảnh. Dù vậy, AI khó phát hiện thông tin sai lệch mới vì chỉ nhận diện được các mẫu tin giả đã biết. Người dùng cũng có thể báo cáo nội dung vi phạm.

Tại Hoa Kỳ, Meta từng hợp tác với các tổ chức kiểm duyệt chuyên nghiệp suốt gần một thập kỷ, nhưng hiện nay community notes đang thay thế vai trò này. Tại Vương quốc Anh và EU, chưa có dấu hiệu chấm dứt các quan hệ đối tác giữa mạng xã hội và nhà kiểm duyệt.

Mặt khác, hai vị chuyên gia cho rằng kiểm chứng cộng đồng và kiểm chứng chuyên nghiệp có thể bổ trợ lẫn nhau: cộng đồng mang tới thêm bối cảnh, còn đội ngũ chuyên gia thì gọi điện, liên hệ trực tiếp nguồn tin hoặc nắm rõ tình hình chính trị – xã hội tại nơi thông tin sai lệch bùng phát.

TIKTOK: THAM VỌNG TOÀN CẦU HAY THỬ NGHIỆM NGẮN HẠN?

Ông Vinhas đánh giá mô hình của TikTok đáng khích lệ khi tham gia đóng góp vào “chương trình kiểm chứng toàn cầu”. Tuy nhiên, nhà nghiên cứu cũng thừa nhận chưa rõ liệu công ty có duy trì lâu dài được hay không.

Trong bối cảnh tin giả lan tràn, việc các trang mạng xã hội trao quyền cho cộng đồng có thể tạo thêm lớp phòng thủ đối với dữ liệu. Nhưng để trí tuệ tập thể thực sự phát huy hiệu quả, cần giải quyết bài toán lớn nhất: làm sao để tiếng nói đúng đắn được lan tỏa thay vì bị chôn vùi giữa biển thông tin hỗn loạn.

Dù vậy, chuyên gia cảnh báo kiểm chứng cộng đồng không phải “liều thuốc tiên” trị mọi vấn nạn tin giả. Sự thành công của mô hình phụ thuộc vào mức độ tham gia, đa dạng quan điểm và tính minh bạch của thuật toán. Nếu không, giải pháp có thể bị lợi dụng để củng cố định kiến thay vì phá vỡ chúng. Với TikTok, Footnotes vừa là phép thử về niềm tin vào trí tuệ tập thể, vừa là bài toán về trách nhiệm xã hội của một nền tảng đang sở hữu hàng trăm triệu người dùng toàn cầu.