Việt Nam trên đà định hình lại vị thế công nghệ
Các mức thuế mới từ Mỹ đánh dấu bước ngoặt đối với ngành công nghệ Việt Nam. Tuy nhiên, thời điểm này có thể trở thành cú hích giúp đẩy nhanh quá trình chuyển đổi công nghệ quốc gia…
Ngành công nghệ Việt Nam đang đối mặt với thử thách lớn nhất từ trước đến nay. Kể từ khi Mỹ công bố kế hoạch áp thuế 46% đối với một số mặt hàng công nghệ chủ lực của Việt Nam (dù hiện đang tạm hoãn 90 ngày để phục vụ đàm phán thương mại), toàn ngành đã lập tức gióng lên hồi chuông cảnh báo.
BIẾN ÁP LỰC THÀNH ĐỘNG LỰC
Tiến sĩ James Kang, giảng viên cấp cao ngành Khoa học máy tính, Khoa Khoa học, Kỹ thuật và Công nghệ, Đại học RMIT Việt Nam, cho biết với một quốc gia đang từng bước xây dựng vị thế vững chắc trong lĩnh vực điện tử và bán dẫn, việc tăng chi phí đột ngột này là một cú sốc lớn. Dù phần nào dự đoán được trước – do Việt Nam hiện là đối tác có thặng dư thương mại lớn thứ ba với Mỹ, chỉ sau Trung Quốc và Mexico – thì đây vẫn là một thách thức nghiêm trọng.
“Tuy nhiên, Việt Nam không ngồi yên chịu trận. Nhiều doanh nghiệp công nghệ trong nước đang nhanh chóng thích ứng bằng cách chuyển hướng sang các công nghệ thông minh, đầu tư vào phần mềm và dịch vụ số, đồng thời tìm kiếm thị trường mới ngoài các kênh truyền thống để tồn tại và giảm thiểu tác động tiêu cực”, Tiến sĩ James Kang chia sẻ.
Trong nhiều năm qua, Việt Nam đã hưởng lợi từ những biến động thương mại toàn cầu, đặc biệt là căng thẳng giữa Mỹ và Trung Quốc. Nhưng lần này, chính Việt Nam lại là đối tượng chịu áp lực. Các mức thuế mới khiến những sản phẩm xuất khẩu từ Việt Nam như điện thoại và chip bán dẫn, bao gồm cả chip của Intel, trở nên kém cạnh tranh hơn tại Mỹ - một trong những thị trường lớn nhất.
“Dẫu vậy, thách thức này có thể trở thành bước ngoặt. Thay vì chờ đợi gió đổi chiều, nhiều doanh nghiệp Việt đã chủ động hành động. Việt Nam cam kết chặn dòng hàng hóa Trung Quốc đội lốt xuất xứ qua lãnh thổ mình – bước đi mang tính chiến lược nhằm giảm căng thẳng thương mại và thể hiện thiện chí với các chính sách của chính quyền Trump”, Tiến sĩ James Kang nhận định.
TỪ CÔNG XƯỞNG THÀNH TRUNG TÂM SẢN XUẤT THÔNG MINH
Khi chi phí lao động tăng cao và môi trường thương mại ngày càng khó lường, các doanh nghiệp công nghệ Việt Nam đang đẩy mạnh ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) và tự động hóa. Đây không chỉ là những công nghệ mang tính xu hướng, mà còn là giải pháp thực tiễn.
Tập đoàn công nghệ hàng đầu FPT đã đầu tư 174 triệu đô la Mỹ xây dựng trung tâm AI và tiếp tục rót thêm 200 triệu đô la Mỹ vào một cơ sở sản xuất công nghệ cao. Trọng tâm của họ bao gồm phát triển phần mềm, an ninh mạng và AI tạo sinh thế hệ mới. Dù không phải doanh nghiệp nào cũng sở hữu nguồn lực tương tự, xu hướng này đang lan rộng: tận dụng công nghệ thông minh để cắt giảm chi phí, tăng năng suất và giữ được tính linh hoạt trong một thế giới chuyển động không ngừng.
Theo Tiến sĩ James Kang, Việt Nam từng được biết đến với lao động giá rẻ và dây chuyền lắp ráp hiệu quả. Nhưng điều đó đang thay đổi Ngày càng nhiều doanh nghiệp chuyển sang mô hình sản xuất thông minh, ứng dụng tự động hóa với các công nghệ như robot, cảm biến Internet vạn vật và phân tích dữ liệu để sản xuất nhanh và chính xác hơn. Một số công ty còn cung cấp dịch vụ chuyển đổi số để hỗ trợ các doanh nghiệp khác hiện đại hóa vận hành. Với các công cụ như Internet vạn vật, nhà máy có thể giám sát tiêu thụ điện năng, phát hiện lỗi theo thời gian thực và điều khiển máy móc từ xa. “Những công nghệ này đang giúp Việt Nam từng bước vươn lên trong chuỗi giá trị toàn cầu”, Tiến sĩ James Kang chia sẻ.
Chuyển đổi đương nhiên đi kèm với thách thức. “Doanh nghiệp cần đầu tư đào tạo nhân lực, nâng cấp công nghệ và thay đổi tư duy. Với nhiều công ty, đây là lựa chọn duy nhất để lên phía trước”, Tiến sĩ James Kang nhận định.
Biên giới công nghệ tiếp theo của Việt Nam chính là các dịch vụ số. Ông cho rằng, những sản phẩm như điện toán đám mây, phần mềm dạng dịch vụ (SaaS) và ứng dụng di động không chịu tác động từ thuế quan như hàng hóa vật lý. Tập đoàn VNG là một ví dụ điển hình. Nguyên được biết đến là một doanh nghiệp game và ứng dụng dành cho thiết bị di động, VNG hiện chuyên cung cấp các dịch vụ đám mây toàn cầu. “Kinh doanh các sản phẩm kỹ thuật số giúp doanh nghiệp này vượt qua rào cản thuế quan, vươn mình ra quốc tế và giảm sự phụ thuộc vào bất kỳ thị trường đơn lẻ nào”, Tiến sĩ James Kang gợi ý.
“Sự chuyển dịch này phản ánh một xu thế lớn hơn. Việt Nam đang từng bước thoát khỏi vị thế "công xưởng giá rẻ" và tiến tới trở thành một lực lượng sáng tạo và kỹ thuật số trên sân khấu toàn cầu, trong khi những ngành sản xuất có giá trị thấp hơn đang dần dịch chuyển sang các quốc gia đang phát triển khác như Sri Lanka”, Tiến sĩ James Kang nhấn mạnh.
TÌM HIỂU NHỮNG HƯỚNG XUẤT KHẨU MỚI, HƯỚNG ĐẾN TƯƠNG LAI
Trong bối cảnh quan hệ thương mại với Mỹ ngày càng bất ổn, Việt Nam đang tìm hiểu những hướng xuất khẩu mới. Các hiệp định như CPTPP, EVFTA và RCEP đã mở rộng cánh cửa tới các thị trường như Nhật Bản, Canada, Liên minh châu Âu và các nước láng giềng trong khu vực châu Á. Theo Tiến sĩ James Kang, những thỏa thuận này giúp Việt Nam phân tán rủi ro, tránh phụ thuộc vào một thị trường duy nhất. Với các doanh nghiệp công nghệ, điều này đồng nghĩa với sự ổn định cao hơn và cơ hội tăng trưởng bền vững hơn.
Cùng với đa dạng hóa thương mại, Chính phủ và khu vực tư nhân đang thúc đẩy đổi mới sáng tạo sâu hơn. Các sáng kiến như Hội nghị quốc tế về Trí tuệ nhân tạo và Bán dẫn 2025 (AISC 2025) đặt mục tiêu tăng tốc nghiên cứu trong lĩnh vực AI và công nghệ bán dẫn – hai trụ cột then chốt nếu Việt Nam muốn duy trì năng lực cạnh tranh. Tiến sĩ James Kang cho rằng, việc chuyển đổi từ sản xuất biên lợi nhuận thấp sang thiết kế và đổi mới có giá trị cao là một hành trình không dễ dàng. Việc này đòi hỏi thời gian, con người và vốn. Dẫu vậy khát vọng đang tăng cao và nguồn đầu tư cũng vậy
“Bức tranh công nghệ Việt Nam đang đứng trước bước ngoặt quan trọng và đến lúc cần những nét cọ táo bạo giúp toàn cảnh bừng sáng. Doanh nghiệp cần vượt qua mô hình sản xuất cơ bản và đầu tư vào những công cụ thông minh hơn như AI và tự động hóa. Tuy nhiên, họ không thể tự mình thực hiện điều đó”, Tiến sĩ James Kang chia sẻ.
Theo đó, chính phủ đóng vai trò then chốt trong việc tạo điều kiện tiếp cận nguồn vốn và hỗ trợ các hoạt động nghiên cứu giúp doanh nghiệp trong nước mở rộng quy mô. Trường học và các trường đại học phải trang bị cho các bạn trẻ kỹ năng số để họ sẵn cho những công việc của tương lai. Đối với các nhà đầu tư, thông điệp đã rất rõ: doanh nghiệp khởi nghiệp và các dịch vụ kỹ thuật số Việt Nam có tiềm năng thực sự vươn ra toàn cầu.
Tuy nhiên, theo tiến sĩ James Kang, không thể để đà phát triển này bị gián đoạn. Mức lương tăng nhanh có thể khiến Việt Nam đánh mất lợi thế cạnh tranh về chi phí lao động thấp. “Trong khi đó, Việt Nam vẫn chưa thực sự xác lập được vị thế trong lĩnh vực công nghệ cao – khiến nền kinh tế ở vào thế dễ bị tổn thương. Việc phụ thuộc quá nhiều vào một thị trường lớn như Mỹ càng làm gia tăng nguy cơ bị tác động bởi những biến động bên ngoài. Trong bối cảnh các quốc gia trong khu vực đang tăng tốc, Việt Nam cũng cần đẩy nhanh quá trình chuyển đổi nếu muốn duy trì vị thế cạnh tranh”, ông cho biết.
Điều đáng mừng là Việt Nam không khởi đầu từ con số không. Trên thế giới đã có nhiều hình mẫu thành công để tham khảo. Hàn Quốc đã xây dựng một nền kinh tế công nghệ mạnh mẽ nhờ đầu tư cho đổi mới sáng tạo. Ấn Độ ghi dấu ấn toàn cầu bằng cách xuất khẩu các dịch vụ số. Singapore trở thành trung tâm công nghệ toàn cầu thông qua quy hoạch chiến lược và đầu tư bền bỉ.
“Việt Nam có thể học hỏi từ những mô hình này. Bằng cách tăng cường năng lực nội tại, áp dụng các công cụ thông minh và theo đuổi một chiến lược rõ ràng, Việt Nam có cơ hội định hình tương lai và dẫn đầu khu vực trong làn sóng tăng trưởng công nghệ tiếp theo”, Tiến sĩ James Kang gợi ý.
