Ứng dụng công nghệ để truy xuất nguồn gốc, chống hàng giả: Kinh nghiệm quốc tế và bài học cho Việt Nam

Sáng ngày 8/7 tại Hà Nội, trong khuôn khổ hội thảo “Xác thực truy xuất nguồn gốc – Động lực phát triển bền vững của Kinh tế số Việt Nam” do Hiệp hội Dữ liệu quốc gia và Bộ Công an đồng tổ chức, các chuyên gia, nhà quản lý và doanh nghiệp đã cùng thảo luận sâu về thực trạng và đưa ra các giải pháp cấp bách. Sự kiện nhấn mạnh đã đến lúc phải siết chặt công tác quản lý bằng công nghệ để giải quyết triệt để vấn nạn gian lận thương mại.

THẾ GIỚI ĐÃ ỨNG DỤNG NHIỀU GIẢI PHÁP CÔNG NGHỆ GIẢI BÀI TOÁN TRUY XUẤT NGUỒN GỐC HÀNG HÓA

Theo ông Bùi Bá Chính, Quyền Giám đốc Trung tâm Mã số, mã vạch quốc gia (Ủy ban Tiêu chuẩn Đo lường Chất lượng quốc gia), từ thực tế những vụ việc sản xuất, kinh doanh hàng giả nghiêm trọng gần đây cho thấy đã đến lúc không thể làm ngơ mà cần phải siết chặt công tác quản lý bằng công nghệ để tránh các rủi ro tương tự xảy ra. Theo ông Chính, thực hiện chuyển đổi số chính là khoác cho sản phẩm hàng hóa chiếc áo mới hiện đại hơn, dễ kết nối hơn và quan trọng nhất là dễ kiểm chứng, tạo lòng tin cho người tiêu dùng.

Tuy nhiên, nỗ lực truy xuất nguồn gốc hiện nay còn nhiều hạn chế. Ông Nguyễn Huy, Trưởng Ban Công nghệ, Hiệp hội Dữ liệu quốc gia, chỉ ra rằng các giải pháp đang được triển khai còn rất "manh mún, rời rạc". Nhiều doanh nghiệp lớn đã tự xây dựng hệ thống xác thực sản phẩm, nhưng lại thiếu một tiêu chuẩn chung được nhà nước công nhận và không có khả năng liên thông.

Theo ông Huy, trên thế giới, nhiều giải pháp công nghệ đã được triển khai để giải quyết vấn đề truy xuất nguồn gốc. Tại Mỹ, giải pháp IBM Food Trust là một ví dụ điển hình, cho phép truy xuất toàn bộ chuỗi cung ứng thực phẩm và được áp dụng bởi các nhà bán lẻ lớn như Walmart hay Costco.

Ở châu Âu, các nền tảng dựa trên công nghệ blockchain như Trace4EU đã được triển khai trên toàn khu vực, trong khi tại Trung Quốc, các hệ thống tập trung được sử dụng để quản lý sản phẩm y tế. Nhìn chung, truy xuất nguồn gốc không phải là vấn đề mới, mà đã được quan tâm và giải quyết bằng nhiều cách, từ các giải pháp công, tư, đến mô hình công-tư kết hợp.

Tại Việt Nam, các bộ, ngành và lãnh đạo cũng nhận thức rõ tầm quan trọng của vấn đề này. Nhiều giải pháp đã được triển khai, chẳng hạn như nền tảng thông tin truy xuất nguồn gốc quốc gia của Bộ Khoa học và Công nghệ, các cổng xác thực sản phẩm của Bộ Công Thương dựa trên chuẩn GS1. Các doanh nghiệp cũng đã phát triển các giải pháp riêng. Tuy nhiên, các giải pháp này vẫn mang tính cục bộ, thiếu đồng bộ và chưa giải quyết triệt để các thách thức hiện tại. 

"Trong bối cảnh cả nước thực hiện chuyển đổi số, việc ứng dụng công nghệ cho truy xuất nguồn gốc là bắt buộc và phải là chính sách toàn diện từ trên xuống dưới, có sự quản lý đồng bộ," ông Huy nhấn mạnh.

CÔNG NGHỆ BLOCKCHAIN, ĐỊNH DANH SỐ, MÃ QR TRONG CUỘC CHIẾN CHỐNG HÀNG GIẢ

Giải pháp được đưa ra tại hội thảo là xây dựng một hệ sinh thái truy xuất nguồn gốc đáng tin cậy, dựa trên các công nghệ tiên tiến như blockchain, định danh số và mã QR đa tầng. Hệ thống này cho phép người tiêu dùng xác minh nhanh chóng và minh bạch nguồn gốc sản phẩm chỉ bằng một thao tác quét mã, từ đó phân biệt rõ hàng thật - hàng giả.

Đối với doanh nghiệp, đây là công cụ cung cấp dữ liệu chính xác, liên tục từ khâu đầu vào đến tay người tiêu dùng, giúp quản lý rủi ro, tối ưu hóa sản xuất và nâng cao năng lực cạnh tranh, đặc biệt là trên thị trường xuất khẩu. Quan trọng hơn, việc phát triển hệ thống dựa trên công nghệ nội địa giúp Việt Nam kiểm soát và giữ vững chủ quyền dữ liệu quốc gia.

Ông Hoàng Tuấn Anh, Giám đốc Công nghệ thông tin, Công ty CP Dược phẩm ECO, đã chia sẻ thực tiễn ứng dụng truy xuất nguồn gốc tại doanh nghiệp. Theo ông, truy xuất không chỉ giúp kiểm soát chất lượng mà còn là “bảo chứng niềm tin” với người tiêu dùng, đặc biệt trong lĩnh vực dược phẩm. 

Tuy nhiên, dù đã triển khai nhiều giải pháp, công ty vẫn nhận thấy vấn đề hàng giả là một “ma trận” phức tạp với nhiều thách thức. Hệ thống truy xuất nguồn gốc hiện tại của công ty còn một số hạn chế. Theo ông Hoàng Tuấn Anh, các hệ thống truy xuất nguồn gốc hiện nay rất phân mảnh.

Mỗi doanh nghiệp sử dụng các công nghệ và phần mềm khác nhau, dẫn đến chi phí vận hành cao do phải liên tục cập nhật và cải tiến để đáp ứng các vấn đề mới trong truy xuất nguồn gốc. Đặc biệt, dữ liệu truy xuất nguồn gốc hiện tại thiếu quy chuẩn thống nhất. Mỗi doanh nghiệp tự tạo mã vạch riêng, và dữ liệu giữa các doanh nghiệp không được liên thông, gây khó khăn trong việc quản lý và xác minh thông tin.

Các công nghệ như Blockchain được cho là sẽ giúp doanh nghiệp giải bài toán truy xuất nguồn gốc. “Công nghệ này mang lại lợi ích lớn nhờ tính minh bạch và bất biến của dữ liệu. Khác với các hệ thống trước đây, nơi tính toàn vẹn của dữ liệu phụ thuộc vào uy tín doanh nghiệp, blockchain cho phép xác minh thông tin một cách độc lập, tăng niềm tin cho người tiêu dùng”, ông Hoàng Tuấn Anh nói và cho biết hiện tại, công ty đã bước đầu thử nghiệm giải pháp này với một số sản phẩm, sử dụng tem có mã định danh riêng. Khi khách hàng quét mã, thông tin sản phẩm sẽ được xác thực bởi hiệp hội dữ liệu, đảm bảo tính minh bạch và chính xác.

Tại ộih thảo, Công ty Cổ phần Dược phẩm ECO và Công ty Cổ phần Tập đoàn PILA cũng đã ký kết thỏa thuận hợp tác về việc hỗ trợ ứng dụng công nghệ định danh xác thực truy xuất nguồn gốc cho doanh nghiệp. Thỏa thuận được kỳ vọng tạo động lực cho việc ứng dụng các giải pháp công nghệ mới về truy xuất nguồn gốc trong lĩnh vực dược phẩm, y tế.

Chia sẻ về kinh nghiệm châu Âu trong việc bảo vệ chỉ dẫn địa lý và truy xuất nông sản, bà Marion Chaminade, Tham tán Nông nghiệp khu vực Đông Nam Á, Đại sứ quán Pháp, đã khẳng định: “Truy xuất nguồn gốc không chỉ là yêu cầu kỹ thuật, mà là yếu tố cốt lõi trong chiến lược phát triển nông nghiệp bền vững”.

Theo bà Marion Chaminade, để đáp ứng yêu cầu về độ tin cậy, Pháp đang chuyển hướng sang các hệ thống số hóa. Một ví dụ điển hình là quy định mới, sẽ có hiệu lực từ năm sau, yêu cầu các nhà sản xuất ghi lại hồ sơ điện tử bắt buộc về việc sử dụng thuốc bảo vệ thực vật. Đây là bước tiến lớn, thể hiện rõ chiến lược “Từ nông trại đến bàn ăn”, kết hợp truy xuất nguồn gốc với mục tiêu phát triển bền vững thông qua hạn chế sử dụng thuốc trừ sâu. 

“Ngoài ra, mã QR cũng được sử dụng để cung cấp cho người tiêu dùng thông tin trực tiếp về nguồn gốc, phương pháp xử lý lô hàng và lịch sử vận chuyển, cùng với công nghệ blockchain để đảm bảo tính xác thực. Ví dụ, nhà bán lẻ Carrefour đã áp dụng blockchain cho dòng sản phẩm chất lượng cao của họ”, bà Marion Chaminade nói.