Chiến lược làm chủ quốc gia trong phát triển công nghệ AI 

Trên bình diện toàn cầu, Hoa Kỳ, Trung Quốc và châu Âu hiện là ba trung tâm lớn nhất trong cuộc đua AI, mỗi nơi đang có một cách tiếp cận và lợi thế riêng.

Hoa Kỳ từ lâu đã dẫn đầu thế giới về AI nhờ vào sự hiện diện của các "gã khổng lồ" công nghệ như Google, Microsoft và OpenAI. Với nguồn vốn đầu tư khổng lồ từ khu vực tư nhân, hệ sinh thái khởi nghiệp mạnh mẽ và các trường đại học hàng đầu, Hoa Kỳ đã tạo ra những bước đột phá như ChatGPT hay các mô hình học sâu tiên tiến. 

Trong bối cảnh cạnh tranh công nghệ và địa chính trị sâu sắc, Trung Quốc đang theo đuổi một chiến lược AI độc lập mang tính hệ thống, được Nhà nước dẫn dắt. Hiện nay, Chính phủ Trung Quốc đang đẩy mạnh tích hợp các mô hình AI nội địa, tiêu biểu như DeepSeek, vào hệ sinh thái công nghệ quốc gia. Đây là một phần trong chiến lược dài hạn nhằm xây dựng nền tảng AI độc lập, giảm thiểu sự lệ thuộc vào các công ty công nghệ nước ngoài, đặc biệt là từ Mỹ. DeepSeek, với khả năng xử lý ngôn ngữ tự nhiên vượt trội, không chỉ là công cụ cạnh tranh với các mô hình quốc tế mà còn là biểu tượng cho tham vọng tự chủ công nghệ của Trung Quốc. 

Mới đây, tại châu Âu, gần 100 công ty lớn đã lên tiếng kêu gọi Liên minh châu Âu (EU) hành động quyết liệt nhằm giảm sự phụ thuộc vào hạ tầng công nghệ nước ngoài. Các doanh nghiệp nhấn mạnh việc lệ thuộc vào các "ông lớn" công nghệ toàn cầu, như các nhà cung cấp dịch vụ đám mây hay mô hình AI từ Mỹ và Trung Quốc, đang đặt châu Âu vào thế bất lợi cả về kinh tế lẫn chủ quyền dữ liệu. Họ thúc giục EU đầu tư mạnh mẽ hơn vào nghiên cứu, phát triển AI nội khối và xây dựng hạ tầng công nghệ độc lập để cạnh tranh trên trường quốc tế.

Động thái này cho thấy một thực tế: trong cuộc đua AI toàn cầu, sự cần thiết của việc làm chủ quốc gia trong phát triển công nghệ AI, không chỉ là vấn đề công nghệ mà còn là bài toán chiến lược. 

Đầu tư vào nghiên cứu AI, phát triển nhân lực công nghệ cao và xây dựng các mô hình AI "Made in Vietnam" không chỉ giúp tăng cường năng lực cạnh tranh mà còn bảo vệ chủ quyền dữ liệu và lợi ích quốc gia.

VIỆT NAM CẦN PHÁT TRIỂN CÁC MÔ HÌNH AI RIÊNG

Theo ông Andre-Louis Rochet, Giám đốc điều hành và đồng sáng lập Công ty TW3 Partners (Pháp), cho rằng AI, tuy là một công nghệ mới, nhưng lại đang nhận được sự đồng thuận ủng hộ cao nhất từ các nhà lãnh đạo Việt Nam. “Điều này rất quan trọng, vì mức độ đồng thuận cao sẽ quyết định tốc độ tăng trưởng và mức độ triển khai sau này”, ông Andre-Louis Rochet cho biết.  “Việt Nam là một nền kinh tế tăng trưởng nhanh, với nền văn hóa không ngại thử nghiệm cái mới, không ngại triển khai những kế hoạch lớn. Tinh thần này cũng thể hiện trong cách tiếp cận các công nghệ mới như AI”, ông Andre-Louis Rochet nhận định.

Đáng chú ý, chuyên gia đã đặt ra bối cảnh các quốc gia trên thế giới đang có những hướng phát triển AI riêng, mỗi thị trường lại có những Big Tech riêng. Chẳng hạn, Mỹ có Microsoft, OpenAI, Anthropic; châu Âu có Mistral. Trung Quốc cũng tiến bộ rất nhanh, bắt kịp Hoa Kỳ với các công ty chủ chốt, như Alibaba hay Tencent, DeepSeek, tạo ra những mô hình thậm chí vượt qua các mô hình hàng đầu của OpenAI.

Giữa các thái cực này, các quốc gia như Việt Nam có thể lựa chọn phụ thuộc vào Hoa Kỳ, hay dùng mô hình của Trung Quốc, hoặc mô hình châu Âu. Tuy nhiên, ông Andre-Louis Rochet cho rằng những mô hình đó có thể “không phù hợp” với Việt Nam. Bởi vì, khi các mô hình AI được huấn luyện thường dựa trên dữ liệu của quốc gia đó. Nếu dùng một mô hình của Hoa Kỳ, sản phẩm sẽ chủ yếu được huấn luyện trên dữ liệu tiếng Anh của Hoa Kỳ, do vậy, mô hình đó có thể không phù hợp khi dữ liệu của doanh nghiệp Việt chủ yếu bằng tiếng Việt.

Vì vậy, theo ông Andre-Louis Rochet, Việt Nam cần phát triển các mô hình AI riêng, dùng dữ liệu tiếng Việt, phản ánh ngôn ngữ và văn hóa của mình. Nếu không phản ứng nhanh, khi phần lớn dữ liệu hiện nay được tạo ra bởi AI và chủ yếu bằng tiếng Anh, mô hình AI của Việt Nam sẽ bị nhấn chìm bởi các mô hình tiếng Anh, khiến việc huấn luyện mô hình tiếng Việt ngày càng khó khăn.

Theo ông Trần Việt Hùng, Nhà sáng lập kiêm Giám đốc Điều hành của Tổ chức AI for Vietnam Foundation, tại Việt Nam, tiềm năng của AI dường như vẫn chưa được khai thác triệt để. Ông Hùng cho rằng với tốc độ phát triển nhanh chóng như hiện nay, nếu Việt Nam không kịp thời nắm bắt, rất có thể cơ hội sẽ vụt mất và “một trong những yếu tố quan trọng nhất là hỗ trợ tiếng Việt trong AI”.  

Theo thông tin được ông Hùng đưa ra, trong các bộ dữ liệu dùng để đào tạo các mô hình AI, dữ liệu tiếng Việt chỉ chiếm khoảng 0,3% đến 0,8% - “một tỷ lệ cực kỳ nhỏ”. Vì vậy, “khi sử dụng các mô hình AI hiện tại, dù chúng có thể cung cấp thông tin giá trị, nhưng kết quả thường không tự nhiên, không phản ánh đúng văn hóa Việt Nam. Điều này dẫn đến việc ứng dụng AI tại Việt Nam chưa thực sự hiệu quả và chưa phát huy được tối đa tiềm năng”. 

Tiến sỹ Trần Việt Hùng cho rằng để Việt Nam tận dụng và phát triển được sức mạnh của AI, việc hỗ trợ tiếng Việt đóng vai trò rất quan trọng.

Trao đổi với Tạp chí Kinh tế Việt Nam/VnEconomy, ông Trần Thanh Long, Giáo sư tại Khoa Khoa học máy tính, Đại học Warwick, Vương quốc Anh, cho rằng trên “bàn tiệc AI”, nếu một công ty giành chiến thắng, họ sẽ nắm quyền kiểm soát hoàn toàn.

Chẳng hạn như khi OpenAI hay Microsoft bán sản phẩm cho các quốc gia, doanh nghiệp, lúc đó, dù trong “vai khách hàng”, song các quốc gia, doanh nghiệp sẽ bị lệ thuộc vào hệ thống của các công ty, mọi sự thay đổi, điều chỉnh dù nhỏ nhất cũng phải thông qua họ. 

“Điều này kéo theo nhiều hệ lụy, không chỉ về tài chính mà còn ảnh hưởng đến an ninh quốc gia”, GS. Trần Thanh Long cho biết. “Chẳng hạn, khi các hệ thống công nghệ này trở thành nền tảng cốt lõi, chúng có thể yêu cầu quyền truy cập vào dữ liệu quan trọng, thậm chí là thông tin mật”.

LỆ THUỘC VỀ AI SẼ CÓ NGUY CƠ BỊ KIỂM SOÁT CÔNG NGHỆ LÕI

Theo GS. Trần Thanh Long, hệ thống trí tuệ nhân tạo phát triển với tốc độ cực nhanh. Những quyết định có vẻ có lợi ngay bây giờ có thể trở thành mối đe dọa chỉ trong vài năm, thậm chí vài tháng tới. Đây chính là bản chất của "đô hộ công nghệ" – sự lệ thuộc không chỉ về tài chính mà còn về an ninh, dữ liệu và cả quyền kiểm soát công nghệ cốt lõi. Khi sự ràng buộc này trở nên quá lớn, ngay cả những thay đổi nhỏ trong hệ thống cũng phải phụ thuộc vào bên ngoài, khiến quốc gia mất đi khả năng tự chủ.

Do đó, GS. Trần Thanh Long cho rằng Việt Nam cần xác định rõ lĩnh vực nào là “vùng cấm địa”, lĩnh vực nào có thể hợp tác để học hỏi và tiếp nhận công nghệ, cũng như những lĩnh vực có thể mở cửa hoàn toàn cho đầu tư nước ngoài.

Theo ông Long, thứ nhất, có những ngành cần được bảo vệ tuyệt đối, không cho phép sự can thiệp từ nước ngoài, đặc biệt là các lĩnh vực liên quan đến an ninh quốc gia, quốc phòng, công an. 

Thứ hai, có những lĩnh vực có thể hợp tác để học hỏi kinh nghiệm, nhưng không chỉ dừng lại ở việc ứng dụng công nghệ mà phải thực sự tiếp thu, chuyển giao công nghệ và tri thức. Việt Nam cần có chiến lược tiếp nhận công nghệ một cách sâu sắc, thậm chí phải biết cách tận dụng cơ hội để tiếp cận và làm chủ tri thức từ các đối tác nước ngoài...

Nội dung đầy đủ của bài viết được đăng tải trên Tạp chí Kinh tế Việt Nam số 22-2025 phát hành ngày 2/6/2025. Kính mời Quý độc giả tìm đọc tại đây:

https://postenp.phaha.vn/tap-chi-kinh-te-viet-nam/detail/1426