Tổng thống Mỹ Donald Trump vừa bất ngờ sa thải người đứng đầu Văn phòng Bản quyền Hoa Kỳ vào tháng 5/2025. Quyết định này diễn ra chỉ một ngày sau khi văn phòng này công bố báo cáo mang tên “Bản quyền và Trí tuệ Nhân tạo, Phần 3: Huấn luyện AI Tạo sinh”.

Đối với các “ông lớn công nghệ” – những người đã chi hàng núi tiền để đưa ông Trump lên nắm quyền – báo cáo này chẳng khác nào một lời tuyên chiến. Nó đặt ra nghi ngờ về tính khả thi của lập luận “sử dụng hợp lý”, vốn là nền tảng pháp lý mà các công ty như OpenAI, Meta và nhiều doanh nghiệp khác dựa vào để tự do “thu thập” dữ liệu trực tuyến nhằm huấn luyện các mô hình AI của họ.

TÀI SẢN TRÍ TUỆ NÓI CHUNG VÀ BẢN QUYỀN NÓI RIÊNG ĐANG ĐẶT RA NHIỀU VẤN ĐỀ PHỨC TẠP

Theo Financial Times, bản quyền chỉ là một trong số nhiều vấn đề phức tạp mà sự tiến bộ của trí tuệ nhân tạo đặt ra. Tại Anh Quốc, sau một quá trình tham vấn chính phủ, vấn đề này đang được tranh luận sôi nổi trong Quốc hội.

Beeban Kidron, người dẫn đầu phong trào bảo vệ quyền lợi của các chủ sở hữu bản quyền, đã mạnh mẽ chỉ trích: “Chính phủ dường như muốn trao quyền sở hữu trí tuệ của những người đã lao động để tạo ra chúng cho các công ty AI, với lời hứa hẹn về ‘tăng trưởng, tăng trưởng và tăng trưởng’ cho quốc gia, nhưng điều đáng buồn là Chính phủ không thể nói rõ tăng trưởng đó sẽ thuộc về ai, hay sẽ lớn đến mức nào. Điều duy nhất mà tất cả – từ Chính phủ, phe đối lập, các công ty AI, đến những người bị tước đoạt quyền sở hữu – đều chắc chắn, là tăng trưởng đó sẽ không thuộc về các ngành công nghiệp sáng tạo”.

Nguyên tắc nền tảng của vấn đề này thực ra không có gì gây tranh cãi. Các xã hội văn minh đều đồng thuận rằng tài sản trí tuệ cần được bảo vệ. Người lao động có quyền hưởng lợi từ công sức của mình, các doanh nghiệp phát triển, xuất bản sách, âm nhạc, phim ảnh cũng xứng đáng được hưởng thành quả từ công việc của họ.

Hơn nữa, việc bảo vệ bản quyền không chỉ là đúng đắn về mặt đạo đức, mà còn mang lại lợi ích kinh tế. Nó tạo ra giá trị kinh tế thực sự. Nếu các công ty công nghệ muốn hưởng lợi từ sự sáng tạo của người khác, họ phải trả tiền. Đó là lý do tại sao các quốc gia văn minh đều công nhận luật bản quyền.

Tuy nhiên, tài sản trí tuệ nói chung và bản quyền nói riêng cũng đặt ra nhiều vấn đề phức tạp. Một trong số đó là thời hạn bảo vệ bản quyền. Tại Anh, sách, âm nhạc và phim ảnh được bảo vệ trong 70 năm sau khi người sáng tạo qua đời. Con số này mang tính áp đặt, nhưng rõ ràng là luật pháp.

Một vấn đề khác là việc thực thi bản quyền. Như bà Kidron đã nhấn mạnh, các nhà sáng tạo có quyền biết khi tác phẩm của họ bị “thu thập” để huấn luyện AI. Tuy nhiên, trong bối cảnh việc sử dụng trái phép bản quyền giờ đây diễn ra một cách ẩn danh, các chủ sở hữu bản quyền hầu như không thể bảo vệ quyền lợi của mình. Vì vậy, vấn đề lớn nhất hiện nay là sự minh bạch.

GIÁ TRỊ KINH TẾ CỦA NGÀNH AI ĐẾN ĐÂU SO VỚI NGÀNH CÔNG NGHIỆP SÁNG TẠO?

Chính phủ của Thủ tướng Anh Keir Starmer tuyên bố rằng họ đang giữ một thái độ cởi mở. Tuy nhiên, họ vẫn chưa bác bỏ hoàn toàn phương án “khai thác dữ liệu tự do” mà các công ty AI mong muốn. Có một số lý do có thể giải thích cho sự do dự này. 

Thứ nhất, Anh có thể không muốn làm mất lòng Chính phủ Mỹ bằng cách áp đặt các yêu cầu minh bạch, bởi các công ty công nghệ Mỹ có ảnh hưởng lớn đến chính quyền Trump. 

Thứ hai, Chính phủ Anh có thể tin rằng lợi ích kinh tế từ việc thân thiện với ngành AI sẽ vượt xa thiệt hại đối với các ngành sáng tạo nội địa. 

Thứ ba, có thể họ nghi ngờ rằng việc áp đặt yêu cầu minh bạch là điều không khả thi trên thực tế.

Những đánh giá này không phải là vô lý. Tuy nhiên, cũng có những lập luận quan trọng phản đối chúng. Trước tiên, Chính phủ Anh ước tính rằng “các ngành công nghiệp sáng tạo đã đóng góp 126 tỷ bảng Anh vào tổng giá trị gia tăng của nền kinh tế (tương đương 5% GDP) và tạo việc làm cho 2,4 triệu người trong năm 2022”.

Liệu giá trị kinh tế mà ngành AI mang lại có thể đạt được quy mô tương đương trong tương lai tại Anh hay không vẫn là một câu hỏi chưa có lời đáp. Hơn nữa, các ngành công nghiệp sáng tạo không chỉ là động lực kinh tế, mà còn đại diện cho những gì tinh túy nhất của Anh Quốc và của nhân loại. Ý tưởng trao tặng miễn phí thành quả của họ cho các công ty AI là điều "không thể chấp nhận được".