Trong buổi chia sẻ của Tổng giám đốc điều hành Microsoft, ông Satya Nadella, với nhân viên hồi cuối tháng 7 được chia sẻ trên website doanh nghiệp, ông khẳng định “Microsoft đang phát triển thịnh vượng - hiệu suất thị trường, định vị chiến lược và tăng trưởng đều hướng lên và đúng hướng”.

Một trong những bằng chứng là lợi nhuận quý gần nhất của hãng phần mềm này đã tăng gần 25% với tổng giá trị vốn hóa cán mốc hơn 4 nghìn tỷ USD.

Thế nhưng, cũng chính Microsoft lại đang cắt giảm hàng nghìn nhân sự giữa tăng trưởng tích cực ấy – một điều có vẻ không nhất quán nhưng lại đang diễn ra trên thực tế.

Ngay cả bản thân ông Satya Nadella cũng thẳng thắn thừa nhận “sự bất ổn này” và “dường như những mâu thuẫn dường như không phù hợp với thời đại chúng ta đang sống”.

CÁC ĐỢT CẮT GIẢM NỐI TIẾP

Việc theo đuổi một lực lượng lao động tinh gọn hơn không phải là điều mới. Trong thời kỳ kinh tế bất ổn, các công ty thường cắt giảm những khoản chi tiêu không cần thiết, như sa thải nhân viên và loại bỏ các hoạt động kém hiệu quả.

Thế nhưng ngày nay, vấn đề không chỉ là làm được nhiều việc hơn với ít người hơn mà các công ty dường như đang chuẩn bị cho một thời điểm mà có thể có ít việc làm hơn cho nhân viên, tác giả Anjli Raval nhận định trên tờ Financial Times.

Mặc dù không ít nhà lãnh đạo doanh nghiệp, đặc biệt là những doanh nghiệp công nghệ, tuyên bố rằng AI đang thiết kế lại thay vì cắt giảm công việc, những động thái gần đây lại cho thấy một câu chuyện khác.

TechCrunch dẫn dữ liệu từ công cụ theo dõi Layoffs.fyi cho biết, kể từ đầu năm tới hết tháng 7, ngành công nghệ đã cắt giảm hơn 22.000 lao động. Khi các doanh nghiệp tiếp tục thúc đẩy áp dụng AI và tự động hóa, con số về lao động này càng cho thấy tác động ngày càng tăng của sự đổi mới với việc làm.

Scale AI, công ty khởi nghiệp về dán nhãn dữ liệu, hồi tháng 7 cho biết sẽ sa thải gần 15% số nhân viên và cắt đứt quan hệ với khoảng 500 nhà thầu toàn cầu, theo thông tin từ Bloomberg. Biến động này diễn ra chỉ một tháng sau khi CEO của Scale AI gia nhập Meta trong thương vụ 14,3 tỷ USD.

Trong một bản ghi nhớ mà Bloomberg có được, CEO tạm quyền – ông Jason Droege đã nói với nhân viên rằng Scale AI đã mở rộng quy mô mảng kinh doanh dán nhãn dữ liệu cốt lõi quá nhanh. Vị này cũng cho biết trong bản ghi nhớ rằng Scale AI sẽ tuyển dụng nhân viên cho các đơn vị bán hàng doanh nghiệp và chính phủ.

Tại Intel, thông tin từ trang Oregonlive cho biết một đợt sa thải hàng loạt với con số lên tới gần 2.400 nhân viên tại Oregon (một tiểu bang của Mỹ). Đây là một trong những nỗ lực của CEO Lip-Bu Tan khi tìm cách tinh giản hoạt động của Intel và cắt giảm chi tiêu.

Theo trang CNN, Intel cho biết họ đã hoàn thành phần lớn kế hoạch cắt giảm 15% lực lượng lao động đã được công bố trong quý đầu năm. “Sẽ mất thời gian nhưng chúng tôi thấy rõ những cơ hội để nâng cao vị thế cạnh tranh, cải thiện lợi nhuận và tạo ra giá trị dài hạn”, ông Tan phát biểu trong buổi công bố kết quả kinh doanh quý II/2025.

Cuối năm ngoái, Intel và các công ty con có tổng cộng gần 109.000 nhân viên và dự kiến, con số này vào cuối năm nay chỉ còn 75.000.

Hàng loạt cái tên khác cũng nằm trong danh sách các công ty lớn công bố sa thải hàng nghìn nhân sự với lý do rõ ràng là liên quan đến AI. Trước đây, khi các đợt cắt giảm việc làm được công bố, người ta có cảm giác đó là những lựa chọn đáng tiếc.

Giờ đây, các giám đốc điều hành lại coi chúng là dấu hiệu của sự tiến bộ. Các công ty đang theo đuổi lợi nhuận lớn hơn với ít người hơn, tác giả Anjli Raval phân tích.

Đối với ngành công nghệ, doanh thu trên mỗi nhân viên đã trở thành một thước đo hiệu suất đáng giá. Các công ty khởi nghiệp trong quỹ đầu tư mạo hiểm và vườn ươm khởi nghiệp nổi tiếng Y Combinator đã khoe khoang về việc xây dựng công ty với những đội ngũ "khung xương". Một trang web có tên "Tiny Teams Hall of Fame" (Sảnh danh vọng của những đội ngũ nhỏ) liệt kê các công ty đạt doanh thu hàng chục hoặc hàng trăm triệu USD chỉ với một vài nhân viên.

Ông Sam Altman, CEO của OpenAI, đã đi xa hơn khi thậm chí dự đoán sự trỗi dậy của một công ty trị giá 1 tỷ USD chỉ với một người. Điều đó có thể nghe còn xa vời, nhưng không thể phủ nhận rằng các mô hình ngôn ngữ lớn đang định hình lại công việc của dân văn phòng.

NỖI LO CỦA NHỮNG LAO ĐỘNG TRẺ

Mặc dù các công việc mới đang được tạo ra trong thời đại AI và một số nhân viên được điều chuyển, nhiều vị trí sẽ bị loại bỏ. Các công ty ngày càng khẳng định rằng các nhiệm vụ của những nhân viên đó không còn tồn tại nữa.

Điều này cũng đi theo một thực tế là việc tuyển dụng các lập trình viên đã sụt giảm mạnh. Cùng với đó, những bài viết về sức mạnh của AI so với con người liên tục xuất hiện. Một trong những ví dụ mới nhất là cách một công ty thuộc big four (bốn công ty kiểm toán lớn nhất) đã rút ngắn thời gian quay vòng cho nghiên cứu 75%, tiết kiệm 3.600 giờ làm việc của các nhà phân tích bằng cách sử dụng các báo cáo do AI tạo ra.

Những người lao động trẻ nên đặc biệt lo ngại về xu hướng này. Toàn bộ các nấc thang trên con đường sự nghiệp đang bị ảnh hưởng, làm suy yếu các lộ trình nghề nghiệp truyền thống. Tất nhiên, điều này không chỉ liên quan đến AI.

Việc thuê ngoài, kỷ luật ngân sách hậu Covid-19 và nhiều năm tăng trưởng kém đã khiến việc cắt giảm tuyển dụng nhân sự cấp thấp trở nên dễ dàng. Nhưng AI đang làm gia tăng thêm áp lực.

Ông Dirk Hahn, Giám đốc điều hành của công ty tuyển dụng Hays, cho rằng: “Mặc dù sẽ có những ngoại lệ, sự trỗi dậy của AI có thể hạn chế sự phục hồi của một số vai trò văn phòng cấp dưới”.

XU HƯỚNG ĐÁNG LO NGẠI?

Câu hỏi đặt ra hiện nay là nếu các chỗ đứng đang bị xói mòn, đâu sẽ là chỗ dựa cho những người lao động tương lai? Các tổ chức sẽ có hình dạng như thế nào nếu có ít công việc khởi điểm và vị trí quản lý cấp trung hơn? Vấn đề là việc phát triển chuyên môn và các kênh đào tạo lãnh đạo cần được xác định lại.

Thế nhưng, hậu quả không chỉ về kinh tế mà còn về văn hóa. Nếu việc làm không sẵn có, liệu một tấm bằng đại học có còn giữ được giá trị? Con đường sự nghiệp vốn đã ngày càng ngoằn ngoèo chứ không còn thẳng tắp. Sự trỗi dậy của công việc tự do và việc thuê lao động hợp đồng đã làm phân mảnh bản chất công việc trong nhiều trường hợp và AI sẽ chỉ thúc đẩy điều này, bà Anjli Raval nhận định trên Financial Times.  

“Nhưng liệu các tổ chức tinh gọn hơn có nhất thiết là những tổ chức tốt hơn không? Tôi không tin rằng những công ty này có khả năng chống chịu tốt hơn ngay cả khi họ hoạt động tài chính tốt hơn”, bà Anjli Raval hoài nghi.

Việc ra quyết định nhanh hơn và chi phí chung thấp hơn là điều tốt, nhưng điều này có nghĩa là ít tài nguyên hơn cho R&D, các chức năng pháp lý hay tuân thủ. Khi đó, điều gì sẽ xảy ra với khả năng của một công ty để chống chọi với các cú sốc – từ gián đoạn chuỗi cung ứng đến thay đổi nhân sự và thậm chí là các con robot vượt tầm kiểm soát.

Nỗi lo ấy đã khiến một số công ty đảo chiều chiến lược, đơn cử như Klarna – tập đoàn tài chính tại Thụy Điển.

Từng gia tăng sử dụng AI để giúp thu hẹp lực lượng lao động hàng nghìn người, Klarna hiện đang chạy dự án thử nghiệm tuyển lại nhân viên là con người để trong dịch vụ khách hàng. Nguyên nhân của động thái này đến từ việc hãng nhận được nhiều báo cáo không hài lòng của khách hàng và chất lượng hỗ trợ kém. Phần lớn khách hành cũng phản hồi rằng họ thích nói chuyện với người thật hơn, theo thông tin từ Bloomberg.

Nhiều người trong lĩnh vực công nghệ đề cao, thậm chí tôn thờ các công ty ít nhân lực, đã đánh giá thấp sự phức tạp của hoạt động kinh doanh và văn hóa doanh nghiệp được xây dựng trên các mối quan hệ và tương tác rất con người.

Trên thực tế, mặc dù AI có thể xử lý những công việc nhàm chán, nhưng cần có một giá trị mới cho yếu tố con người – từ sự sáng tạo và trí tuệ cảm xúc đến khả năng phán đoán phức tạp.

Nhưng điều này chỉ có thể xảy ra nếu các doanh nghiệp đầu tư vào những người lao động mang đến các phẩm chất đó và dạy thế hệ lao động tiếp theo – những người đang bị đe dọa hay thậm chí đã mất việc trong làn sóng sa thải.