Trung Quốc đã bắt kịp Thung lũng Silicon như thế nào?

Từ thời Edison đến Amazon, nước Mỹ luôn là nơi tạo ra các phát minh thúc đẩy tương lai của thế giới. Đất nước này từng nhiều lần lo sợ bị vượt mặt – ví dụ như bởi Liên Xô vào thập niên 1960 hay bởi Nhật Bản vào thập niên 1980. Nhưng đối thủ thực sự đầu tiên của nước Mỹ - một đối thủ duy nhất hội đủ quy mô sản xuất, thị trường tiêu dùng và chất xám khoa học cần thiết – giờ đây mới xuất hiện, chính là Trung Quốc.

Bắc Kinh đã bắt đầu cuộc đua với Thung lũng Silicon, lan tỏa công nghệ tới phần còn lại của thế giới.

Tờ Financial Times đưa tin cho hay, trong năm nay, một dàn các ông trùm công nghệ Mỹ bỗng bất ngờ đồng loạt tuyên bố Trung Quốc đã vượt lên dẫn trước. Đơn cử như từ nay đến năm 2030, thế giới có thể sẽ dùng ứng dụng AI của Trung Quốc trên thiết bị Trung Quốc, trong khi ngồi trên những chiếc ô tô điện bán tự lái do Trung Quốc sản xuất.

“Nếu Trung Quốc đã nhảy vọt từ vị thế sao chép công nghệ sang vị thế vượt mặt, thì Thung lũng Silicon sẽ đứng ở đâu và mối quan hệ của nó với chính nước Mỹ sẽ như thế nào?”, tác giả Simon Kuper đặt câu hỏi trong bài viết trên tờ Financial Times.

NHIỀU TIẾN BỘ CÔNG NGHỆ ĐẾN TỪ TRUNG QUỐC

Năm ngoái, không ít các nhà nghiên cứu và khoa học tại Thung lũng Silicon ủng hộ ông Donald Trump – một người có lập trường thiên về nhiên liệu hóa thạch và tăng việc làm trong các nhà máy – trong các chiến dịch tranh cử. Đổi lại, ông Trump hứa hẹn về một tương lai dỡ bỏ các quy định kiểm soát với ngành công nghệ.  

Thế nhưng, những tiến bộ công nghệ của Trung Quốc liên tục xuất hiện, "đẩy lời hứa kia vào dĩ vãng".

Ngày nhậm chức của ông Donald Trump, DeepSeek – một công ty khởi nghiệp của Trung Quốc – công bố các mô hình AI được đánh giá là ngang ngửa với đối thủ Mỹ với mức chi phí rẻ và tiết kiệm năng lượng hơn nhiều.

Không lâu sau, các doanh nghiệp Trung Quốc ra mắt trạm sạc xe điện nhanh nhất thế giới, còn Huawei bắt đầu bán cho khách nước ngoài một mẫu điện thoại có thể cạnh tranh trực tiếp với sản phẩm mới nhất của Apple. Cùng lúc đó, cổ phiếu Tesla – biểu tượng tương lai của nước Mỹ - lao dốc.

Ngay cả những người có tiếng nói tại Thung lũng Silicon cũng phải thừa nhận về sự thật này.

“Trung Quốc hiện đã ngang bằng, thậm chí vượt Mỹ ở nhiều lĩnh vực công nghệ,” cựu CEO của Google – ông Eric Schmidt từng nhận định trong bài viết trên tờ Financial Times hồi đầu tháng 5 này.

CEO Nvidia – ông Jensen Huang cũng thẳng thắn thừa nhận rằng, Trung Quốc “không hề tụt hậu” về trí tuệ nhân tạo, và Huawei là “một trong những công ty công nghệ đáng gờm nhất”, theo thông tin từ CNBC hồi cuối tháng 4. “Công nghệ máy tính và mạng của họ (Huawei) thật đáng kinh ngạc, tất cả đều thiết yếu cho việc thúc đẩy AI. Họ đã đạt được nhiều tiến bộ trong vài năm qua”.  

Thậm chí, ông Travis Kalanick, nhà đồng sáng lập Uber đã từ chức vào năm 2017, từng chia sẻ: “Nếu bạn muốn biết tương lai của ngành giao đồ ăn trực tuyến, đừng đến New York, hãy tới Thượng Hải”, tờ Business Insider đưa tin hồi tháng 2.

CẠNH TRANH TẠO RA ĐỘT PHÁ

Lịch sử đã chứng kiến không ít lần nghịch cảnh sinh ra sáng tạo. Cuộc phong tỏa lục địa châu Âu của hoàng đế Napoleon đã thúc đẩy cuộc cách mạng công nghiệp tại Anh và cuộc đua vươn ra ngoài không gian giữa Mỹ và Liên Xô lúc đó đã tạo ra Thung lũng Silicon. 

Ngày nay, cuộc đua công nghệ giữa Mỹ và Trung Quốc – được thúc đẩy bởi những lệnh hạn chế từ phía Washington – đang tạo ra một nghịch lý tương tự, nhà phân tích chính sách Wilson Lee Flores nhận định trên tờ ChinaDaily.

Thuế quan và các hành động hạn chế từ phía Mỹ, thay vì làm tê liệt Trung Quốc, lại khiến nước này đẩy nhanh tốc độ phát triển công nghệ. Điều này không chỉ cho thấy sức mạnh đáng kinh ngạc của Bắc Kinh mà còn cho thấy khả năng phục hồi giữa những áp lực.

Dữ liệu từ Ngân hàng Thế giới cho thấy, chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển của Trung Quốc đã tăng vọt lên 2,64% GDP vào năm 2023, tương đương hơn 460 tỷ USD, vượt qua con số của châu Âu và ngang với mức của Mỹ.

Đáng chú ý, 70% của số đầu tư trên chảy vào các lĩnh vực công nghệ như trí tuệ nhân tạo, điện toán lượng tử và chất bán dẫn – những ngành Trung Quốc đang nỗ lực nhằm vô hiệu hóa các lệnh trừng phạt từ Mỹ.

Câu chuyện bán dẫn là minh chứng rõ ràng cho sự thay đổi này. SMIC và Hua Hong Semiconductor của Trung Quốc hiện nắm giữ 11% doanh thu đúc toàn cầu, tăng gấp đôi kể từ năm 2020. Không chỉ vậy, sản lượng chip nội địa của Trung Quốc đã đạt 29,4 tỷ con chip vào năm 2023, tăng 34% so với năm trước đó.

Boston Consulting Group từng cảnh báo rằng, Trung Quốc có thể kiểm soát 21% công suất bán dẫn toàn cầu vào năm 2030, tăng từ mức 15% hiện nay – một minh chứng cho quy luật về hậu quả không mong muốn từ các lệnh trừng phạt.

CÁC SÁNG KIẾN THÚC ĐẨY

Tờ The Diplomat nhận định, chiến lược tuyển dụng của Trung Quốc với điểm nhấn là cung cấp sự uy tín, tự do tư tưởng và ý thức về sứ mệnh đất nước – đang mang lại kết quả. Ngày càng nhiều nhà khoa học gốc Hoa tại các công ty công nghệ hàng đầu của Mỹ như Google hay OpenAI trở về nước.

Bên cạnh thúc đẩy nghiên cứu và phát triển, Trung Quốc còn đưa ra nhiều biện pháp nhằm gia tăng mức độ ứng dụng thực tiễn của các tiến bộ khoa học.

Theo tờ ChinaDaily, Trung Quốc năm ngoái đã ra mắt sáng kiến AI Plus nhằm đưa AI sâu hơn vào các ngành công nghiệp, nông nghiệp và cả tài chính. Đơn cử, các công ty khởi nghiệp như DeepSeek và SenseTime hiện đang cạnh tranh với OpenAI về quy mô tham số, với các mô hình của DeepSeek được triển khai tại 15 quốc gia.

Những bước tiến như vậy được củng cố bởi sự hợp tác chặt chẽ giữa Nhà nước và ngành công nghiệp khi có tới 40% bằng sáng chế AI của Trung Quốc có nguồn gốc từ các công ty tư nhân. Đầu tư tư nhân cũng đạt khoảng 1,2 nghìn tỷ USD vào năm 2023, phản ánh sự tự tin mới của các doanh nghiệp Trung Quốc.

Nhà phân tích chính sách Wilson Lee Flores cho rằng Mỹ đã đánh giá thấp khả năng thích ứng của Trung Quốc. Khoản trợ cấp 52 tỷ USD cho Đạo luật “Chips và khoa học” của Washington rõ ràng chẳng thấm vào đâu so với con số 150 tỷ USD mà Trung Quốc dành cho quỹ bán dẫn.

CON ĐƯỜNG PHÍA TRƯỚC

Nước Mỹ từng có đủ tiềm lực để đối đầu với Trung Quốc. Trên tạp chí Foreign Affairs, tác giả Kurt Campbell và Rush Doshi kêu gọi nước Mỹ phải tạo ra một khu vực kinh tế rộng lớn với sự tham gia của các đồng minh truyền thống, để thiết lập các tiêu chuẩn công nghệ mới cho thế giới, ngang với quy mô của Trung Quốc.

Thế nhưng, ông Donald Trump sau khi nhậm chức lại quay lưng với đồng minh và cắt giảm mạnh chi tiêu cho nghiên cứu khoa học. Một lần nữa, người cầm quyền lại khiến Thung lũng Silicon thất vọng.

Giới ông trùm công nghệ Mỹ trước đây từng chỉ coi Trung Quốc như một nơi đặt nhà máy nhưng giờ đây, một số người trong họ đã bắt đầu mua cổ phần công nghệ của Trung Quốc. Đơn cử, Benchmark Capital từng khiến chính quyền của ông Trump tức giận khi đặt cược lớn vào AI Trung Quốc.

Thế nhưng, dù được xem là cạnh tranh gay gắt về công nghệ, Mỹ và Trung Quốc vẫn phụ thuộc nhiều vào nhau. Sự trỗi dậy của Trung Quốc cũng đồng nghĩa với việc hấp thụ nhiều sản phẩm từ thế giới, như 33% chip toàn cầu, 50% xe điện và tới 70% tấm pin năng lượng mặt trời.

Thách thức với phương Tây giờ đây là làm sao có thể vươn lên mà không phải kiềm chế, mà trước hết cần đến từ việc nhận ra rằng sự đổi mới không phát triển trong cô lập mà trong sự cạnh tranh.

Những khối tài sản lớn nhất của Thung lũng Silicon thực tế đều được tạo ra từ hơn 20 năm trước. Nhưng nếu thương mại và nhập cư sụt giảm, khu vực này sẽ khó đủ tầm để tiếp tục cuộc đua với Trung Quốc và thậm chí, đứng trước nguy cơ bị thay thế trong dài hạn.