Bộ Tài nguyên và Môi trường vừa có báo cáo tổng kết, đánh giá hiệu quả đầu tư thí điểm hai dự án khai thác và chế biến bauxite Tân Rai (Lâm Đồng) và Nhân Cơ (Đắc Nông) gửi Bộ Công Thương.

Báo cáo này có nhiều nội dung đáng chú ý, trong đó có các đánh giá của Bộ Tài nguyên và Môi trường về hai dự án có quy mô lớn tại khu vực Tây Nguyên này.

Tuổi thọ nhiều thiết bị có thể không như mong muốn

Về dự án Tân Rai, theo Quyết định 1396 của Chủ tịch Hội đồng Quản trị Tập đoàn Công nghiệp Than - Khoáng sản Việt Nam (TKV) năm 2006, tổng mức đầu tư dự án là 7.787 tỷ đồng, tương ứng 493,5 triệu USD, công suất 600.000 tấn/năm. Thời gian thực hiện dự án từ 2006 - 2009.

Trong quá trình thực hiện, dự án liên tục điều chỉnh vốn. Năm 2013, TKV tiếp tục điều chỉnh tổng mức đầu tư lên 15.414 tỷ đồng, tương ứng 805,1 triệu USD, công suất 650.000 tấn/năm. Dự án đi vào vận hành thương mại cuối năm 2013.

Về dự án Nhân Cơ, theo Quyết định số 28 của Hội đồng Quản trị Công ty Cổ phần Alumin Nhân Cơ phê duyệt năm 2007, tổng mức đầu tư là 3.285 tỷ đồng tương ứng 205,3 triệu USD, công suất 300.000 tấn/năm, thời gian thực hiện từ 2007 - 2010.

Dự án này cũng liên tục điều chỉnh tăng vốn. Quyết định 193 năm 2014 đã nâng vốn đầu tư cho dự án lên 16.821 tỷ đồng, tương ứng 814,9 triệu USD, công suất 650.000 tấn/năm, thời gian thực hiện từ 2007 -2014. Tuy nhiên, mãi đến quý 4/2017, dự án mới đi vào vận hành.

Cả hai dự án đều do TKV làm chủ đầu tư. Tổng đầu tư hai dự án vượt 32.000 tỷ đồng.

Đánh giá về các nhà thầu, Bộ Tài nguyên và Môi trường cho rằng các nhà thầu của Trung Quốc có đủ tiềm lực và kinh nghiệm thực hiện các gói thầu xây dựng dự án bauxite ở Tây Nguyên. Tuy nhiên, chủ đầu tư và Bộ Khoa học và Công nghệ cần lưu ý chất lượng thiết bị của nhà thầu cung cấp, kể cả các thiết bị phục vụ công tác bảo vệ môi trường.

"Qua thực tế kiểm tra, sau 9 năm triển khai, các thiết bị ở nhà máy alumin Tân Rai và thiết bị tại một số hệ thống xử lý môi trường đã xuống cấp, khả năng tuổi thọ của các thiết bị này không được như mong muốn", theo Bộ Tài nguyên và Môi trường.

Sẽ thường xuyên thanh tra về môi trường

Bộ này cũng nhấn mạnh hoạt động khai thác, chế biến bauxite tại Tân Rai và Nhân Cơ luôn tiềm ẩn nguy cơ gây ô nhiễm môi trường. Hiện dự án Tân Rai đã để xảy ra 3 lần sự cố về môi trường, còn Nhân Cơ là 4 lần.

Tiến độ thực hiện các dự án bauxite ở Tây Nguyên bị chậm so với dự kiến, mỗi dự án đều chậm hai năm, khiến hầu hết các hạng mục công trình bảo vệ môi trường thi công đều chậm so với cam kết trong báo cáo ĐTM đã được phê duyệt.

"Hồ bùn đỏ dự án Tân Rai - công trình bảo vệ môi trường trọng yếu - đã xây dựng xong khoang số 3 và đang làm khoang thứ 4, nhưng vẫn còn chậm nghiệm thu và bàn giao. Các khoang của hồ dù đã đưa vào vận hành nhưng bùn thải chưa đạt yêu cầu về tỷ lệ rắn/lỏng", Bộ Tài nguyên và Môi trường đánh giá, và cho rằng cần đặc biệt quan tâm đến vấn đề này và lượng nước dư trong hồ bùn đỏ.

Với dự án bauxite Tân Rai, dù đã đi vào sản xuất bình thường, song vẫn gặp một số lỗi kỹ thuật do chất lượng của công trình, công nghệ. Trong tương lai, dự án vẫn tiềm ẩn nguy cơ về ô nhiễm. Dự án Nhân Cơ cũng đã đi vào sản xuất alumin, song vẫn xảy ra sự cố, tuy chỉ với quy mô nhỏ.

Trên thực tế đó, Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết sẽ tiếp tục quan tâm tới công tác an toàn môi trường với các dự án này, thường xuyên tổ chức thanh tra công tác bảo vệ môi trường và tài nguyên nước của cả hai dự án khi cần thiết, tối thiểu 3 lần/năm.

Bộ này cũng yêu cầu hai dự án quan tâm đến loạt các hạng mục về môi trường. Cụ thể, với dự án Tân Rai là việc hoàn thành xây dựng khu vực khai thác mỏ, tuyển quặng; xưởng tuyển, hồ thải quặng; hồ bùn đỏ và hồ chứa quặng; nhà máy điện và nhà máy khí hoá than; trạm xử lý nước thải và vấn đề cân bằng nước; quan trắc môi trường…

Dự án Nhân Cơ cần tiếp tục lắp đặt quan trắc ở xưởng tuyển, hồ thải quặng đuôi; bảo vệ môi trường ở hồ bùn đỏ; hồ cầu tư; nhà máy nhiệt điện và nhà máy khí hoá than; công tác quản lí chất thải…

Chủ đầu tư đã chấp hành nghĩa vụ ngân sách

Theo Bộ Tài nguyên và Môi trường, số tiền cấp quyền khai thác khoáng sản cho các mỏ tại Tân Rai là 297,4 tỷ đồng, với tổng số lần nộp là 21 lần.

Với dự án Nhân Cơ, tổng số tiền cấp quyền khai thác khoáng sản cho các mỏ bauxite là khoảng 345,5 tỷ đồng, tương ứng 15 lần nộp.

Đến nay TKV đã nộp đủ số tiền trên 40 tỷ đồng phân bổ cho năm 2016, 2017. Ngoài ra, TKV cũng đã nộp 87,4 tỷ đồng tiền sử dụng số liệu, thông tin về kết quả đánh giá khoáng sản của Nhà nước cho hai dự án trên.

Bộ Tài nguyên và Môi trường cho biết, theo kết quả thăm dò, tổng trữ lượng và tài nguyên quặng bauxite của Việt Nam tập trung chủ yếu ở miền Nam, với trữ lượng khoảng 9,2 tỷ tấn quặng nguyên khai, tương ứng 2,5 tỷ tấn quặng tinh. Hiện, Bộ đã cấp quyền thăm dò, khai thác cho TKV để thực hiện khai thác bauxite, alumin.

"Dự án bauxite ở Tân Rai và Nhân Cơ là hai dự án trọng điểm có quy mô lớn trong lĩnh vực khai thác và chế biến quặng bauxite tại Việt Nam. Số tiền cấp quyền khai thác khoáng sản và tiền sử dụng số liệu TKV phải nộp cho hai mỏ là khá lớn, song tập đoàn đã chấp hành nghĩa vụ với ngân sách nghiêm chỉnh", báo cáo nêu.