"Nếu không có thủ tục tố tụng đặc biệt thì không thể xử lý được khối tài sản bất minh, đại biểu Nguyễn Thị Thuỷ nhấn mạnh trong phiên Quốc hội thảo luận tại hội trường về dự án Luật Phòng chống tham nhũng (sửa đổi), sáng 21/11.

Nội dung thảo luận này sẽ được tiếp tục trong nửa thời gian làm việc buổi chiều - nhiều hơn các dự án luật thông thường khác, thường chỉ diễn ra trong một buổi.

Cần có "tố tụng đặc biệt"

Nêu thực tế tài sản thiệt hại do tham nhũng lên đến gần 60 nghìn tỷ đồng nhưng chỉ thu hồi được trên dưới 10%, đại biểu Nguyễn Thị Thuỷ nhìn nhận một trong các nguyên nhân là chưa có cơ chế xử lý tài sản không chứng minh được nguồn gốc hợp pháp.

Theo bà, hiện nay nếu phát hiện tài sản kê khai không đúng thì chỉ áp được kỷ luật với chính người kê khai, có thể cảnh cáo, cách chức, chứ không động được vào tài sản bất minh đó. Muốn thu được khối tài sản này thì phải qua một vụ án hình sự, từ khởi  tố, điều tra, truy tố, xét xử. Và đến khi đó sẽ rất khó khăn, nhiều vụ án không còn tài sản để thi hành án.

Lần sửa đổi này, dự thảo luật có một điều mới (điều 123) quy định về xử lý hành vi không trung thực trong việc kê khai tài sản, thu nhập.

Theo quy định tại đây thì người được dự kiến bổ nhiệm, phê chuẩn mà không trung thực trong việc kê khai tài sản, thu nhập thì sẽ không được bổ nhiệm, phê chuẩn vào chức vụ đã dự kiến.

Người đã được bổ nhiệm, phê chuẩn mà bị kết luận là không trung thực trong việc kê khai tài sản, thu nhập thì phải từ chức hoặc tùy theo tính chất, mức độ vi phạm mà bị kỷ luật bằng một trong các hình thức cách chức, giáng chức...

Nhưng như vậy, theo đại biểu Thuỷ, vẫn chỉ là xử lý người kê khai không đúng còn khối tài sản không giải trình được nguồn gốc hợp pháp vẫn để ngỏ.

Lý do ban soạn thảo giải thích cho việc không bổ sung là để phù hợp với nguyên tắc của tố tụng hình sự, trách nhiệm chứng minh thuộc về Nhà nước. Tức muốn tịch thu khối tài sản đó, cơ quan Nhà nước phải chứng minh chứ không phải người có tài sản có trách nhiệm giải trình.

Khác quan điểm với ban soạn thảo, bà Thuỷ cho rằng, tham nhũng là tội phạm đặc biệt, xảy ra lâu rồi mới phát hiện, độ ẩn của tội phạm là rất cao, do đó nếu không có tố tụng đặc biệt vượt lên khuôn khổ pháp lý thông thường, thì không xử lý được.

"Quyền tài sản là quyền hiến định, được bảo vệ cao nhất ở Hiến pháp. Do đó, nếu phương án nêu trên được chấp thuận đưa vào dự thảo thì phải được tiến hành thông qua thủ tục tư pháp một cách công khai và chặt chẽ, đủ thời gian cho người có tài sản giải trình và do toà án có quyền phá quyết, chứ không phải bằng con đường hành chính", bà Thuỷ nêu quan điểm.

"Về thủ tục, chính cơ quan được giao nhiệm vụ kiểm soát tài sản của cán bộ công chức phải có trách nhiệm đưa vụ án ra các phiên toà giải quyết".

"Sự chờ đợi của người dân"

Vẫn theo đại biểu Thuỷ, khác với tội giết người, cướp của, đánh nhau gây thương tích, hành vi tham nhũng thường diễn biến trong thời gian dài. Chính quốc gia có mô hình phòng chống tham nhũng hiệu quả cũng không hy vọng thu hồi 100% tài sản tham nhũng, vì vậy trách nhiệm giải trình và chế tài áp dụng khi không giải trình được các nước đặt ra để sớm khoanh vùng nhận diện và tăng khả năng thu hồi tài sản.

Nêu kinh nghiệm quốc tế, bà Thuỷ nói, Trung Quốc không có luật phòng chống tham nhũng riêng, nhưng trong bộ luật hình sự có quy định về giải trình nguồn gốc tài sản và không giải trình được thì phần tài sản đó bị coi là bất hợp pháp và bị tịch thu, ngoài ra còn có thể phạt tù đến 5 năm.

Cũng theo vị đại biểu này, các chuyên gia Trung Quốc cho biết đặt ra quy định nêu trên là đặt mục tiêu bằng mọi giá người có hành vi tham nhũng phải trả lại tất cả những gì mà họ đã chiếm đoạt. Việc thu hồi rất triệt để, thu cả đồng hồ, bút đắt tiền, thu theo giá trị thực tế của tài sản. Singapore còn có luật riêng về thu hồi tài sản tham nhũng với căn cứ, điều kiện, trình tự, thẩm quyền rõ ràng.

Cho rằng thu hồi tài sản không giải trình được nguồn gốc hợp pháp dẫu là vấn đề mới và khó với Việt Nam, nhưng bà Thủy nhấn mạnh, đây là "sự chờ đợi của người dân".

"Các nước đã và đang trải qua khó khăn như chúng ta trong cuộc chiến chống tham nhũng cũng tự tìm ra cho mình cơ chế thu hồi tài sản tham nhũng và đang phát huy hiệu quả trên thực tế. Từ thực tế và kinh nghiệm quốc tế, mong ban soạn thảo tiếp thu đưa vấn đề này ra thảo luận thấu đáo trên nhiều khía cạnh", đại biểu Thuỷ phát biểu.

Cũng quan tâm đến vấn đề thu hồi tài sản bất minh, đại biểu Nguyễn Quang Dũng (Quảng Nam) cho rằng Hiến pháp chỉ công nhận quyền sở hữu tài sản hợp pháp, nên thu hồi tài sản bất minh không trái Hiến pháp. Một số nước cũng đã có quy định thu hồi tài sản bất minh không cần thông qua toà án, ông nói.

Theo đại biểu Dũng, lần sửa luật này cần quy định cơ chế thu hồi tài sản không rõ nguồn gốc và giao cho Thanh tra Chính phủ thực hiện.