Liên tục trong những năm gần đây, mục tiêu cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước được đặt ra nhưng đều không hoàn thành. Bất chấp những chỉ đạo quyết liệt từ Chính phủ, việc thực thi từ các cấp vẫn chưa hiệu quả.

Bộ Tài chính cho biết, đến hết tháng 5/2018 mới có 5 doanh nghiệp được cấp có thẩm quyền phê duyệt phương án cổ phần hóa với tổng giá trị doanh nghiệp là 8.752 tỷ đồng, trong đó giá trị vốn nhà nước là 2.644 tỷ đồng. 

Trong khi đó, nhiệm vụ đặt ra đối với tái cơ cấu doanh nghiệp Nhà nước năm 2018 là sẽ phải hoàn thành cổ phần hóa ít nhất 86 doanh nghiệp Nhà nước. Các năm trước đó, chuyến tàu cổ phần hóa vẫn luôn lỡ hẹn.

Vẫn còn nhiều rối rắm

Nhận xét về quá trình cổ phần hóa trong những năm qua, PGS.TS. Ngô Trí Long nói: "Tiến trình cổ phần hoá và thoái vốn doanh nghiệp Nhà nước bắt đầu từ năm 1992, qua 26 năm nhưng tiến trình diễn ra rất chậm chạp, chúng ta không nói là giậm chân tại chỗ nhưng dù số lượng từ 12.000 đã giảm còn mấy trăm doanh nghiệp song điều đáng nói là tỉ lệ vốn sở hữu của các nhà đầu tư chiến lược còn thấp, khiến năng lực quản trị và hiệu quả sản xuất của doanh nghiệp thấp".

Cũng theo vị chuyên gia này, Thủ tướng Chính phủ đã có những chỉ đạo quyết liệt, song thực tế những chỉ đạo đó đã chưa được thực thi có hiệu quả tại các cấp. Bên cạnh đó, có những nguyên nhân do nhận thức, thể chế và cơ chế chính sách còn nhiều bất cập.

Là người tham gia vào quá trình cổ phần hóa doanh nghiệp Nhà nước từ nhiều năm nay, ông Lê Song Lai, Phó Tổng giám đốc Tổng công ty đầu tư & kinh doanh vốn nhà nước (SCIC) cho biết đã gặp nhiều khó khăn trong việc cổ phẩn hoá, thoái vốn doanh nghiệp Nhà nước.

Đặc biệt là các quy định chồng chéo tại nhiều văn bản thay vì một văn bản duy nhất khiến việc tham chiếu, vận dụng, giải thích văn bản gặp không ít khó khăn.

"Mặc dù quy định hiện hành không nêu cụ thể nhưng thường đặt mục tiêu cao nhất là tối đa hoá giá trị vốn thu về cho cổ đông nhà nước. Với cơ chế này việc chọn nhà đầu tư chiến lược cho doanh nghiệp rất khó thực hiện, nhằm đảm bảo được là nhà đầu tư tối ưu mà lại có giá trị bán vốn mức cao. Bên cạnh đó, quy định hạn chế về chi phí cũng khiến các tổ chức quốc tế khó có cơ hội tham gia vào quá trình cổ phần...", ông Lai nói.

Dẫn ví dụ cụ thể cho nhận định trên, vị Phó Tổng SCIC nêu trường hợp bán vốn nhà nước tại Vinamilk. Theo đó, SCIC cũng thuê tổ hợp công ty tài chính với mức phí 500 triệu đồng nhưng nếu muốn đưa tổ chức lớn hơn chất lượng thì phải đấu thầu quốc tế với quy trình thủ tục nhiều và chi phí cao.

"Đặc biệt, theo quy định tại Nghị định 32/2018/NĐ-CP chúng tôi phải thuê hai công ty tư vấn, một là công ty thẩm định giá và thêm một công ty chứng khoán để tổ chức bán đấu giá, mức phí là 250-300 triệu đồng. Trong khi trước đây quy định chỉ cần một doanh nghiệp", ông Lai nói.

Cũng theo Phó Tổng giám đốc SCIC, quy định pháp luật cũng không quy định đơn vị tư vấn có được tham gia mua cổ phần doanh nghiệp vừa tư vấn định giá, đây cũng là điểm khó. 

"Nhiều doanh nghiệp không tạo được sự hấp dẫn khi bán cổ phần, bởi nghịch lý bán cổ phần giá 10.000 đồng không thành công thì lần sau phải tăng giá khởi điểm, vì giá đất của thành phố tăng nhưng doanh nghiệp lỗ vẫn không thể giảm giá bán của cổ phiếu được", ông Lai nhấn mạnh.

Cần khuôn khổ pháp lý chặt chẽ, minh bạch

Để thúc đẩy tốc độ cổ phần hóa, nhiều kiến nghị đã được nêu lên và kiến nghị đầu tiên là tạo lập một khuôn khổ pháp lý chặt chẽ, bảo đảm quy trình bán vốn công khai, minh bạch, cần ban hành Luật cổ phần hóa.

Ông Lai kiến nghị, cơ quan quản lý nhà nước sớm ban hành văn bản hướng dẫn thi hành Nghị định 32/2018/NĐ-CP và sớm ban hành quy chế mẫu về bán đấu giá cổ phần. Đồng thời, cần tháo gỡ những vướng mắc trong quá trình xử lý công nợ trước khi bán vốn. 

Đồng bộ hóa giữa Luật Doanh nghiệp, Luật Chứng khoán và Luật Quản lý vốn. Sửa đổi Luật Doanh nghiệp, Luật Chứng khoán. Thúc đẩy cơ chế hợp tác giữa SCIC và các tổ chức mua bán nợ trong đó có Công ty mua bán nợ và tài sản tồn đọng của doanh nghiệp, Bộ Tài chính (DATC).

Nhấn mạnh đến một trong những vấn đề cần được cải thiện hiện nay là minh bạch thông tin, ông Vương Tuấn Dương - Phó Giám đốc điều hành Tập đoàn VinaCapital, đề xuất, theo định kỳ 6 tháng, hoặc ít nhất là hàng năm, Chính phủ nên cung cấp cho báo chí, cộng đồng nhà đầu tư những thông tin cơ bản về kế hoạch cổ phần hóa/thoái vốn cho giai đoạn vừa qua, những thành quả đạt được và các biện pháp khắc phục khi không đạt kế hoạch.