Toà án đặc khu có thẩm quyền giải quyết vụ việc liên quan tới bắt giữ tàu bay quốc tế - loại vụ việc rất phức tạp, trong khi lại không có quyền xử lý khiếu kiện hành chính với chủ tịch Uỷ ban nhân dân hành chính đồng cấp với mình.

Đó là băn khoăn được đại biểu Nguyễn Thị Thuỷ, Uỷ viên Thường trực Uỷ ban Tư pháp của Quốc hội nêu tại phiên thảo luận sáng 23/5 của Quốc hội về dự án Luật Đơn vị hành chính - kinh tế đặc biệt Vân Đồn, Bắc Vân Phong, Phú Quốc.

Theo đại biểu Thuỷ thì dự thảo luật quy định tăng thẩm quyền cho toà án đặc khu với các vụ án hình sự. Theo đó hầu hết các vụ án đang thuộc thẩm quyền xét xử ở cấp tỉnh hiện nay sẽ chuyển xuống chính quyền đặc khu giải quyết, toà án đặc khu có quyền xử tội đến 15 năm tù. Quy định như vậy theo đại biểu là phù hợp.

Nhưng, với khiếu kiện hành chính (người dân kiện chính quyền) thì dự luật lại quy định như hiện hành, nghĩa là mọi khiếu kiện của người dân với chủ tịch uỷ ban nhân dân, hội đồng nhân dân toà án đặc khu không có quyền xét xử mà do toà án tỉnh thụ lý.

Đại biểu Thuỷ đề nghị xem xét quy định này ở nhiều khía cạnh.

Thứ nhất, cùng với sự phát triển năng động của đặc khu sẽ phát sinh nhiều khiếu kiện hành chính tăng mạnh về giải phóng mặt bằng, đất đai…

Dẫn thực tế từ 2015 đến nay số lượng quyết định hành chính của chủ tịch uỷ ban nhân dân, hội đồng nhân dân cấp huyện bị khiếu kiện tới toà tăng mạnh, như Phú Quốc tăng tới 2 lần, trong khi dự luật chỉ tăng thẩm quyền cho toà án đặc khu với dự án dân sự, không tăng thẩm quyền với toà án hành chính, bà Thuỷ cho rằng điều này dẫn tới thực tế, toà án đặc khu có thẩm quyền giải quyết vụ việc liên quan tới bắt giữ tàu bay quốc tế - loại vụ việc rất phức tạp, trong khi lại không có quyền xử lý khiếu kiện hành chính với chủ tịch uỷ ban nhân dân, hội đồng nhân dân hành chính đồng cấp với mình.

Vẫn theo đại biểu Thuỷ, lý do cho rằng việc giao cho toà án khiếu kiện chủ tịch và uỷ ban nhân dân cùng cấp có thể ảnh hưởng tới tính vô tư khách quan thì sẽ không giải quyết được việc tại đặc khu thì cũng không thuyết phục. Bởi pháp luật hiện hành lại đang giao cho 63 toà án cấp tỉnh giải quyết khiếu kiện với chủ tịch uỷ ban nhân dân, hội đồng nhân dân cấp tỉnh.

Vấn đề tiếp theo được đại biểu Thuỷ nêu là quy định hiện hành chưa tiết kiệm chi phí tối đa đi lại của nhà đầu tư, người dân.

Về điều kiện địa lý thì cả 3 đặc khu đều cách xa trung tâm tỉnh, xa nhất là Phú Quốc. Nếu bản án sơ thẩm bị kháng cáo, kháng nghị thì toà phúc thẩm giải quyết trong khi cả nước chỉ có 3 toà án cấp cao đặt tại Hà Nội, Tp.HCM và Đà Nẵng, như thế sẽ rất khó khăn cho người dân, nhà đầu tư.

Bên cạnh đó, khác với giải quyết vụ án dân sự có thể uỷ quyền cho luật sư tham gia thì điều 60 Luật Tố tụng hành chính quy định chủ tịch uỷ ban nhân dân trực tiếp tham gia vào toàn bộ quá trình xử lý vụ án, nếu uỷ quyền thì chỉ được uỷ quyền cho phó chủ tịch. Hiện quy định này đang được đề xuất sửa đổi vì lý do quá neo người. Nếu lên tỉnh tham gia đầy đủ các phiên toà sẽ ảnh hưởng tới điều hành ở địa phương, không tham dự đủ tại toà sẽ ảnh hưởng tới đối thoại, làm tăng búc xúc của người dân.

Nhấn mạnh vai trò các cơ quan tư pháp của đặc khu, bà Thuỷ cho biết khi đến Ả Rập học hỏi kinh nghiệm có đặt câu hỏi điều gì tạo nên sức hấp dẫn của các đặc khu. Câu trả lời là, ban đầu là ưu đãi về kinh tế, về lâu dài phải là ổn định chính sách, cơ quan tư pháp mạnh, tối đa về thẩm quyền, đủ năng lực giải quyết vấn đề phát sinh tại đặc khu…

"Chúng tôi cũng nhận được câu trả lời tương tự khi hỏi các nhà đầu tư vào đặc khu tại Trung Quốc: một hệ thống cơ quan tư pháp đủ thẩm quyền với cải cách tối đa thời hạn thủ tục tố tụng là căn cứ quan trọng thu hút, giữ chân nhà đầu tư", bà Thuỷ phát biểu.

Từ những phân tích trên, đại biểu Thuỷ đề nghị Quốc hội giao cho cơ quan tư pháp ở đặc khu có thẩm quyền giải quyết khiếu kiện chủ tịch uỷ ban nhân dân, hội đồng nhân dân đồng cấp, tạo điều kiện cho người dân tiếp cận công lý.

Phát biểu sau đó, đại biểu Nguyễn Mai Bộ, Uỷ viên Thường trực Uỷ ban Quốc phòng - An ninh cho rằng phân tích của đại biểu Thuỷ rất thuyết phục, đề nghị tiếp thu, chỉnh lý tại dự thảo luật.