Cùng với các tổn thất về sức khoẻ, sử dụng thuốc lá còn gây ra các gánh nặng về kinh tế không chỉ cho người sử dụng mà còn cho cả gia đình họ và xã hội. Theo điều tra toàn cầu về tình hình sử dụng thuốc lá ở người trưởng thành tại Việt Nam năm 2016 cho thấy, số tiền người dân chi mua thuốc lá một năm là 31.000 tỷ đồng.

Tổng chi phí điều trị và tổn thất do mất khả năng lao động vì ốm đau và tử vong sớm do 5 nhóm bệnh (ung thư phổi, ung thư đường tiêu hóa-hô hấp trên, bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, nhồi máu cơ tim, đột quỵ ) trong số 25 bệnh liên quan đến sử dụng thuốc lá là 24.000 tỷ đ/năm.

Tiếp cận với thuốc lá quá dễ dàng

Theo điều tra toàn cầu về sử dụng thuốc lá (GATS 2015), Việt Nam nằm trong số 15 nước có số người hút thuốc lá nhiều nhất thế giới. Tỷ lệ hút thuốc của nam giới là 45,3%. Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), hàng năm có trên 40.000 người Việt Nam tử vong do các bệnh liên quan đến thuốc lá.

WHO cho biết, nạn dịch thuốc lá toàn cầu hiện đang giết chết hơn 7 triệu người mỗi năm, trong đó bao gồm 900.000 ca tử vong gây ra bởi các bệnh do hút thuốc lá thụ động. Gần 80% trong số hơn 1 tỷ người hút thuốc lá trên toàn cầu đang sống ở các nước có thu nhập thấp và trung bình, nơi đang phải gánh chịu phần lớn những hậu quả về bệnh tật và tử vong sớm do thuốc lá.

Sử dụng thuốc lá là nguyên nhân thứ hai gây ra các bệnh tim mạch, chỉ đứng sau nguyên nhân tăng huyết áp. 30% tử vong do bệnh tim mạch có nguyên nhân từ việc tiếp xúc thụ động với khói thuốc lá. 

Theo ông Lương Ngọc Khuê, Cục trưởng Cục Quản lý khám, chữa bệnh (Bộ Y tế), tỷ lệ sử dụng thuốc lá trong nam giới trưởng thành của Việt Nam đã giảm nhưng vẫn ở mức cao. Tỷ lệ tiếp xúc thụ động với khói thuốc còn cao tại một số địa điểm công cộng như: nhà hàng, quán bar... .

Khả năng tiếp cận với các sản phẩm thuốc lá rất dễ dàng: thuốc lá được bày bán khắp nơi, giá thuốc lá rẻ. Việc vi phạm quy định cấm quảng cáo thuốc lá tại các điểm bán cũng đang gây những khó khăn cho công tác phòng, chống tác hại thuốc lá.

Trước tác hại nghiêm trọng của thuốc lá, trong những năm qua, Bộ Y tế đã tổ chức các lớp tập huấn, nâng cao năng lực cho thanh tra y tế của 63 tỉnh, thành phố về Luật Phòng, chống tác hại của thuốc lá và hướng dẫn xử phạt các hành vi vi phạm Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá.

Phối hợp liên ngành chưa hiệu quả

Trong năm 2017, tại Hà Nội đã kiểm tra tại 171 nhà hàng, khách sạn, phạt 23 đơn vị với số tiền 60 triệu đồng. Tại Hải Phòng kiểm tra 62 đơn vị, cơ sở kinh doanh, khách sạn, nhà hàng, phạt 12 đơn vị với số tiền 30 triệu đồng.

Bộ Công an đã lập biên bản cảnh cáo 72 trường hợp, phạt tiền 55 triệu đồng, bắt và xử lý 1.602 vụ buôn lậu thuốc lá, phạt tiền 23,94 tỷ đồng. Tổng số tiền phạt vi phạm hành chính về phòng, chống tác hại thuốc lá tính đến hết năm 2017 là 472 triệu đồng.

Bên cạnh những kết quả đạt được, bà Nguyễn Thị Thu Hương - Quỹ phòng, chống tác hại của thuốc lá, thừa nhận, công tác phối hợp liên ngành tại các tỉnh, thành phố chưa thực sự hiệu quả trong quá trình thực hiện Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá. 

Bà Hương nhận xét, lực lượng thanh tra thiếu, thanh tra các cấp chưa thực sự quan tâm đến việc thanh kiểm tra công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá. Quỹ phòng, chống tác hại của thuốc lá không được phép chi trả cho hoạt động thanh kiểm tra, các địa phương phải tự chi trả kinh phí. Vì vậy, công tác thanh kiểm tra chưa thực hiện thường xuyên và gặp nhiều khó khăn trong quá trình phối hợp liên ngành và triển khai thực hiện. 

Nhấn mạnh về giải pháp của Quỹ phòng, chống tác hại của thuốc lá trong thời gian tới, bà Nguyễn Thị Thu Hương cho biết sẽ tiếp tục chú trọng tăng cường công tác theo dõi, giám sát và hướng dẫn việc tổ chức thực hiện các hoạt động do quỹ hỗ trợ tại các đơn vị, các tỉnh,  thành phố để thực hiện đồng bộ và hiệu quả; tăng cường năng lực thực hiện công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá cho các cơ quan, đơn vị và các tỉnh, thành phố. 

Tiếp tục triển khai các hoạt động nâng cao năng lực cho các đơn vị nhận hỗ trợ trong lập kế hoạch, triển khai và đánh giá hoạt động về phòng, chống tác hại của thuốc lá, đặc biệt hướng dẫn về quản lý tài chính và đấu thầu.

Tổ chức các lớp tập huấn về theo dõi, giám sát các hoạt động phòng, chống tác hại của thuốc lá tại cộng đồng, trang bị những kiến thức và kỹ năng cho cán bộ địa phương trong theo dõi và giám sát các hoạt động phòng, chống tác hại của thuốc lá.

Bên cạnh đó, sẽ tăng cường hoạt động thanh kiểm tra việc thực thi Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá giám sát và hỗ trợ kỹ thuật cho các cơ quan, đơn vị và các tỉnh, thành phố. Cơ quan điều hành quỹ sẽ tiếp tục hỗ trợ kĩ thuật và giám sát thường xuyên các hoạt động do các đơn vị nhận hỗ trợ triển khai để đánh giá và điều chỉnh kịp thời các hoạt động theo tiến độ và mục tiêu đề ra. 

Bà Hương kiến nghị, cần nêu cao vai trò của người đứng đầu trong công tác phòng, chống tác hại của thuốc lá. Tăng cường hơn nữa công tác thanh tra, kiểm tra việc thực hiện Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá và các văn bản quy định chi tiết và hướng dẫn thi hành luật trong thẩm quyền, lĩnh vực phụ trách.

UBND tỉnh chỉ đạo các sở, ban, ngành xem xét việc không cấp giấy phép bán lẻ thuốc lá tại các địa điểm cấm hút thuốc lá theo đúng quy định tại Luật phòng, chống tác hại của thuốc lá như cấp phép bán lẻ thuốc lá tại các khách sạn, nhà hàng...