Việt Nam sẽ có thị trường chứng khoán phái sinh vào ngày 10/8 tới đây, bên cạnh một thị trường cơ sở đã tồn tại hơn 17 năm. Tuy nhiên, theo ông Phạm Hồng Sơn, Phó chủ tịch Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước, không nên kỳ vọng nhiều vào sự sôi động của thị trường trong ngày giao dịch đầu tiên, bởi đây là một thị trường mới và mức độ rủi ro rất cao nên cần một lộ trình thận trọng.

Bên cạnh Singapore, Malaysia, Indonesia và Thái Lan, Việt Nam sẽ là quốc gia thứ năm trong ASEAN có thị trường chứng khoán phái sinh và là quốc gia thứ 42 trên thế giới có thị trường tài chính bậc cao này.

Sự ra đời của thị trường chứng khoán phái sinh là một bước hoàn thiện tài chính chứng khoán, thị trường tài chính Việt Nam theo thông lệ quốc tế, giúp cải thiện cơ sở nhà đầu tư, thu hút thêm các nhà đầu tư nước ngoài, nhờ đó, thúc đẩy thanh khoản trên thị trường cơ sở.

Sẵn sàng cho khai trương

Sau 17 năm phát triển, thị trường chứng khoán Việt Nam đã đạt được mức độ ổn định chuyên sâu và đòi hỏi sự hoàn thiện tiếp theo của cấu trúc thị trường. Trong đó, thị trường chứng khoán phái sinh là mảnh ghép cần thiết để hoàn thiện bức tranh tổng thể của thị trường chứng khoán Việt Nam. Đến nay, các quy định pháp lý, hệ thống giao dịch, bù trừ thanh toán đã hoàn thành và đây là thời điểm tốt để đưa một thị trường mới, chuyên sâu hơn vào vận hành.

Cuối tuần trước, Trung tâm Lưu ký chứng khoán (VSD), Sở Giao dịch Chứng khoán Hà Nội (HNX), Ngân hàng thanh toán Vietinbank và 7 công ty chứng khoán tham gia thị trường chứng khoán phái sinh đã có một cuộc họp quan trọng chốt lại các công việc chuẩn bị. 

Tại đây, các bên liên quan đều khẳng định đã sẵn sàng cho ngày khai trương thị trường. Dự kiến về quy mô tài khoản giao dịch ngày khai trương, ông Dương Ngọc Tuấn, Phó tổng giám đốc VSD cho biết, số tài khoản giao dịch phái sinh trong ngày đầu tiên có thể từ 2.000-2.500, thậm chí lên đến 3.000 tài khoản. 

Đến ngày 8/8, số lượng tài khoản thực đăng ký tại VSD là 1.300 tài khoản của 7 công ty chứng khoán. Rất có thể 2 ngày nữa, số tài khoản sẽ đạt con số 2.000.

“Vì là thị trường mới nên có cách nhìn đúng mực và không nên kỳ vọng quá cao, chúng tôi nghiêng về quan điểm giai đoạn đầu là để nhà đầu tư có cơ hội trải nghiệm về phái sinh”, ông Dương Ngọc Tuấn cho biết.

Ông Nguyễn Hải Hà, Tổng giám đốc Công ty Chứng khoán MB, cho biết, từ nay đến cuối năm, MBS dự kiến sẽ có 300 tài khoản giao dịch chứng khoán phái sinh và trên 90% là tài khoản cá nhân. 

“Thị trường chứng khoán phái sinh rất mới nên có nhiều rủi ro chưa lường hết. Từ 2016, MBS đào tạo nhân sự, tổ chức nhiều chương trình đào tạo cho khách hàng, riêng đầu năm đến nay triển khai trên 8 lượt đào tạo cho nhà đầu tư và môi giới. Với số lượng đào tạo như vậy, mức độ phát triển thị trường ban đầu là tương đối thận trọng. Sự phát triển của thị trường chứng khoán phái sinh sẽ tăng dần đều cùng với sự phát triển và sự minh bạch của thị trường cơ sở và năng lực của nhà đầu tư tham gia thị trường”, ông Hà chia sẻ.

Rủi ro và cơ hội

“Chức năng chính của thị trường chứng khoán phái sinh là giúp nhà đầu tư phòng ngừa rủi ro. Khi nhà đầu tư có công cụ để hạn chế được rủi ro, họ sẽ yên tâm đổ nhiều nguồn lực hơn về thị trường này. Điều này sẽ giúp thị trường chứng khoán Việt Nam có thể thu hút thêm các nguồn lực đầu tư đang tiềm ẩn”, ông Nguyễn Anh Phong, Phó tổng giám đốc HNX, cho biết. 

Bên cạnh đó, giá trị của thị trường chứng khoán phái sinh chịu ảnh hưởng rất lớn của thị trường chứng khoán cơ sở, thị trường chứng khoán phái sinh ra đời thì thị trường cơ sở phát triển hiệu quả hơn. Bởi thị trường chứng khoán phái sinh thể hiện kỳ vọng của các nhà đầu tư nhìn nhận về thị trường chứng khoán cơ sở, làm cho giá hàng hóa cơ sở mang tính thị trường hơn.  

Với đặc thù như vậy, quan điểm phát triển thị trường của các cơ quan quản lý sẽ đi từng bước chắc chắn, nhằm đảm bảo hạn chế ảnh hưởng tới thị trường cơ sở hiện nay và ngược lại. Do đó, sản phẩm hàng hóa đầu tiên được đưa vào giao dịch là hợp đồng tương lai chỉ số VN30. Các sản phẩm đã được phê duyệt như: hợp đồng tương lai chỉ số HNX30 và hợp đồng tương lai trái phiếu chính phủ sẽ được triển khai sau khi thị trường vận hành một thời gian.

Tham gia thị trường chứng khoán phái sinh ban đầu sẽ có 7 công ty chứng khoán đã được chấp thuận trở thành thành viên giao dịch chứng khoán phái sinh của HNX và thành viên bù trừ thanh toán của VSD bao gồm: Công ty Chứng khoán VPBank (VPBS), Công ty Chứng khoán Tp.HCM (HSC), Công ty Chứng khoán Sài Gòn (SSI), Công ty Chứng khoán BIDV (BSC), Công ty Chứng khoán VNDirect (VNDS), Công ty Chứng khoán Bản Việt (VCSC), Công ty Chứng khoán MB (MBS). Để tham gia giao dịch chứng khoán phái sinh, nhà đầu tư có thể mở tài khoản tại 7 công ty chứng khoán này.

Liên quan đến chính sách thuế và phí giao dịch chứng khoán phái sinh, lãnh đạo Uỷ ban Chứng khoán Nhà nước khẳng định, trong 3 tháng đầu khi thị trường chứng khoán phái sinh đi vào hoạt động sẽ miễn phí giao dịch nhằm khuyến khích các nhà đầu tư tham gia thị trường mới, trong khi thuế vẫn thu như với thị trường cơ sở.

Thị trường chứng khoán phái sinh luôn được các nhà đầu tư trong và ngoài nước chờ đợi bởi tính hấp dẫn của nó. Nhà đầu tư có thể sử dụng đầu tư đòn bẩy với khối lượng lớn hơn rất nhiều số tiền ký quỹ hoặc sử dụng thị trường chứng khoán phái sinh làm công cụ phòng ngừa rủi ro khi thị trường có những biến động ngoài dự đoán. 

Do vậy, lời khuyên của các chuyên gia là nhà đầu tư nên hiểu đầy đủ hơn về thị trường này để có quyết định đúng đắn khi tham gia. Theo công bố của VSD, tỷ lệ ký quỹ ban đầu chính thức là 10%.

Có 3 rủi ro chính được xác định trên thị trường chứng khoán phái sinh. Thứ nhất, rủi ro thị trường mới. Thứ hai, rủi ro về thanh toán. Thứ ba là rủi ro từ thị trường cơ sở tác động lên thị trường chứng khoán phái sinh. 

Trong đó, rủi ro về thanh toán được cơ quan quản lý đặc biệt kiểm soát và nghiêm khắc trong xử lý. “Chúng tôi yêu cầu công ty chứng khoán phải đảm bảo thanh toán ở mức độ cao nhất. Nhà đầu tư không trả được thì công ty chứng khoán phải đóng vị thế và phải thanh toán cho nhà đầu tư.

Giai đoạn đầu tài khoản ít thì rủi ro thanh toán chưa cao, nhưng tương lai khi tài khoản giao dịch tăng thì rủi ro cũng tăng. Công ty chứng khoán phải đảm bảo nghiêm ngặt về thanh toán. Công ty chứng khoán nào vi phạm thanh toán sẽ bị đình chỉ hoạt động cả trên thị trường cơ sở và thị trường phái sinh”, ông Sơn nhấn mạnh.

Chứng khoán phái sinh là các công cụ tài chính mà giá trị của chúng phụ thuộc vào giá của một tài sản gốc hay còn gọi là tài sản cơ sở (underlying).

Nhìn vào bản chất của công cụ, chứng khoán phái sinh là hợp đồng tài chính được thiết lập ngày hôm nay giữa hai bên tham gia, trong đó gồm một bên mua và một bên bán, về một giao dịch sẽ được thực hiện vào một thời điểm nào đó trong tương lai.

Tài sản cơ sở của chứng khoán phái sinh có thể là hàng hóa như nông sản, kim loại, v,v.. hoặc công cụ tài chính như cổ phiếu, trái phiếu, lãi suất.., thậm chí là cả các chứng khoán phái sinh khác và những yếu tố phi tài sản như thời tiết.