Sẽ trao EVN quyền điều chỉnh giá điện tới 20% mỗi năm?

Trả lời công văn số 8548 của Bộ Công Thương về việc đóng góp ý kiến cho Dự thảo quyết định của Thủ tướng Chính phủ quy định về cơ chế điều chỉnh mức giá bán lẻ điện bình quân, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) đã có những phân tích chi tiết về những điểm mới của dự thảo.

EVN được trao quyền điều chỉnh 20% giá điện/năm?

Theo Quyết định 69 đang có hiệu lực, thời gian tăng giá điện tối thiểu là 6 tháng, nhưng dự thảo đã lùi xuống 3 tháng.

Cũng theo Quyết định 69, Tập đoàn Điện lực Việt Nam (EVN) không được phép tự tăng giá điện nhưng dự thảo cho phép tập đoàn này được phép điều chỉnh 3-5% mỗi lần, tương ứng lên tới 20% một năm.

"Dự thảo đã mở rộng thẩm quyền quyết định việc tăng giá điện từ chỗ EVN không được quyết định tăng/giảm giá điện theo Quyết định 69, đến chỗ EVN được chủ động quyết định tăng đến 20% giá điện mỗi năm. Thẩm quyền của Bộ Công Thương cũng tăng tương ứng từ chỗ được quyết định tăng tối đa 20% mỗi năm lên đến 40% mỗi năm. Đây là sự mở rộng thẩm quyền tương đối lớn và cần được xem xét, cân nhắc", VCCI góp ý.

So sánh thẩm quyền về điều chỉnh giá diện theo Quyết định 69 và dự thảo mới.

Theo số liệu thống kê từ năm 1995 đến nay, lạm phát của Việt Nam có sự biến động mạnh giữa các năm, nhưng không có năm nào vượt quá 20%. Như vậy, việc trao cho EVN thẩm quyền quyết định việc tăng giá điện tối đa lên đến 20% mỗi năm và Bộ Công Thương lên đến 40% là khá cao so với mức biến động giá bình thường.

VCCI cho rằng, việc rút ngắn thời gian điều chỉnh giá điện (3 tháng, thay vì 6 tháng như trước đây) và giảm biên độ tối thiểu điều chỉnh giá điện (tăng 3% thay vì 7% so với trước đây) là sự thay đổi phù hợp.  Điều này giúp cho giá điện sẽ được điều chỉnh linh hoạt hơn, bám sát diễn biến của các chi phí đầu vào và giúp EVN chủ động hơn trong việc điều hành sản xuất kinh doanh.

Tuy nhiên, đi kèm với việc rút ngắn thời gian điều chỉnh giá như vậy, cũng cần giảm ở mức tương ứng thẩm quyền quyết định điều chỉnh giá.

Do đó, VCCI đề nghị sửa đổi Điều 3, Điều 5 và Điều 6 của Dự thảo theo hướng: "Nếu giá điện bình quân tăng từ 3% đến 5% thì thẩm quyền quyết định thuộc về Bộ Công Thương. Nếu giá điện bình quân tăng trên 5% thì thẩm quyền quyết định thuộc về Thủ tướng Chính phủ”.

Nguy cơ giá bán điện bị đẩy lên cao

Theo Điều 4 của Dự thảo, giá điện được tính toán dựa trên các chi phí phải bỏ ra để đưa điện đến với người mua gồm (1) chi phí mua điện; (2) chi phí dịch vụ truyền tải, dịch vụ phân phối - bán lẻ, dịch vụ điều độ, điều hành giao dịch thị trường, quản lý chung; (3) chi phí khác (bao gồm cả chênh lệch tỷ giá).

"Cách tính giá dựa trên chi phí như vậy là hợp lý trong giai đoạn hiện nay, tuy nhiên, cần kiểm soát tốt hơn đối với các chi phí đầu vào cấu thành vì có thể dẫn đến nguy cơ các chi phí này được đẩy cao lên dẫn đến giá điện cuối cùng tăng cao", VCCI nhận định.

Chi phí mua điện được xác định dựa trên thị trường điện các cấp độ và hợp đồng mua bán điện. Theo báo cáo của Cục Điều tiết điện lực, hiện nay mới chỉ có khoảng 50% công suất phát của các nhà máy phát điện thực hiện cơ chế chào giá trên thị trường phát điện cạnh tranh, còn 50% sản lượng điện vẫn được thực hiện thông qua hợp đồng mua bán điện mà không phải chào giá.

Đối với trường hợp mua điện theo hợp đồng này, do không có sự cạnh tranh nên việc kiểm soát giá mua điện cũng phải được thực hiện tượng tự như đối với các hàng hóa độc quyền nhà nước khác.

Do đó, VCCI đề nghị bổ sung quy định về cách tính chi phí (chi phí nào được ghi nhận, chi phí nào không), và công khai các chi phí của các đơn vị bán điện cho EVN mà không chào giá trên thị trường phát điện cạnh tranh trong báo cáo chi phí sản xuất kinh doanh điện.

Chẳng hạn, đối với việc mua điện theo hợp đồng của các nhà máy điện BOT cần có sự công khai rõ ràng về chi phí xây dựng, vận hành của từng nhà máy. Tương tự đối với các trường hợp mua điện theo hợp đồng khác.

Ngoài ra, VCCI đề nghị công khai chi phí của đơn vị cung cấp dịch vụ trong báo cáo về chi phí sản xuất kinh doanh điện, liệt kê đầy đủ các loại chi phí khác. Chi phí try giá được xác định dựa trên tỷ giá bình quân liên ngân hàng chứ không cần phải đợi Bộ Tài chính - Công Thương xét duyệt.

Cần đảm bảo quyền lợi người mua điện

Nguyên lý để tính giá bán lẻ điện bình quân theo dự thảo hiện nay là dựa trên tổng chi phí sản xuất, truyền tải và phân phối điện cộng với lợi nhuận định mức hợp lý. Đây là nguyên lý phù hợp khi chưa có thị trường bán lẻ điện cạnh tranh. Tuy nhiên, để nguyên lý này được áp dụng một cách đúng đắn còn cần có sự công khai minh bạch và bảo đảm sự tham gia của các bên liên quan.

Dự thảo quy định việc điều chỉnh giá bán điện bình quân phải thực hiện công khai, minh bạch. Tuy nhiên, quy định này nói riêng và toàn bộ dự thảo nói chung chưa có yếu tố "bảo đảm sự tham gia của các bên liên quan".

Theo VCCI, trong quan hệ mua bán điện, có sự tham gia của bên bán điện, bên mua điện và Nhà nước. Bên bán lẻ điện là các công ty con của EVN tham gia ở nhiều khâu trong dự thảo. Tuy nhiên, về phía bên mua điện thì mới chỉ có quy định rất mờ nhạt về sự tham gia của Ủy ban Trung ương Mặt trận Tổ quốc Việt Nam tại Điều 7.1 về kiểm tra chi phí sản xuất điện hàng năm, nhưng mới chỉ dừng lại ở mức độ "có thể mời", chứ không phải là bắt buộc.

Như vậy, sự tham gia của bên mua điện trong việc quyết định điều chỉnh giá bán lẻ điện chưa được bảo đảm.

Bên mua lẻ điện bao gồm hai thành phần chính là hộ gia đình và các doanh nghiệp sử dụng điện.

Do đó, VCCI đề nghị việc điều chỉnh giá bán điện bình quân phải thực hiện công khai, minh bạch, bảo đảm sự tham gia của bên bán điện, bên mua điện và có sự kiểm soát của Nhà nước.

Đồng thời, bổ sung thêm các biện pháp để bên mua điện có thể tham gia vào cơ chế điều chỉnh giá điện tại tất cả các khâu từ tính toán, kiểm tra cho đến kiến nghị, đàm phán phương án điều chỉnh giá điện.

Đồng thời, EVN phải công khai các văn bản báo cáo hàng quý cho Bộ Công Thương, Bộ Tài chính về chi phí sản xuất điện, tính toán giá điện theo công thức bình quân.

Sau khi báo cáo này được công bố, Bộ Công Thương dành thời gian để các đơn vị sử dụng điện (doanh nghiệp và hộ gia đình) xem xét các thông tin. Theo đó, người dân và doanh nghiệp mua điện có quyền gửi ý kiến về báo cáo, theo hướng giảm hoặc mức điều chỉnh giá điện.

VCCI nhấn mạnh việc điều chỉnh giá điện bắt buộc phải có sự tham gia của một số hiệp hội tiêu dùng điện lớn: Hiệp hội Thép, Hiệp hội Dệt may, Hiệp hội Cơ khí…, đại diện Hội bảo vệ quyền lợi người tiêu dùng và một số tổ chức khác.