Nhiều ồn ào và định kiến, nhưng tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam có triển vọng từng bước phát triển về chất, để vượt qua thân phận "công dân hạng hai" trong nền kinh tế.

Mới chỉ bắt đầu bùng nổ khoảng ba năm gần đây, tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam còn mới mẻ. Bước đầu, những mức lãi suất cho vay lên tới 30%/năm, thậm chí cao hơn, cùng những vụ việc ồn ào vừa qua có thể tạo cái nhìn thiếu thiện cảm trên thị trường.

Ngay cả trong hệ thống, một số ngân hàng thương mại đã khẳng định không tham gia vào phân khúc này, vì rủi ro và cả quan ngại "điều tiếng".

Nhưng nhiều thành viên vẫn đang làm, không ngừng mở rộng. Và trong tương lai, kỳ vọng về những chuyển biến tích cực là có cơ sở.

Vừa đi vừa… run

Đầu tuần này, đại diện một số tổ chức đầu tư lần lượt có các cuộc tiếp xúc với lãnh đạo Ngân hàng Việt Nam Thịnh Vượng (VPBank) - thành viên đang có thị phần tín dụng tiêu dùng lớn nhất tại Việt Nam với công ty con FE Credit.

Họ muốn tìm hiểu cụ thể hơn thông tin nổi lên gần đây, trong hoạt động cho vay và xử lý nợ tại đầu mối này. Và với loạt văn bản yêu cầu chấn chỉnh từ Ngân hàng Nhà nước, chính sách đối với tín dụng tiêu dùng tới đây có bị siết lại không, tiềm năng và triển vọng của nó sẽ thế nào.

Nhà đầu tư có lý do để băn khoăn. Vì lâu nay tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam có số phận như một "công dân hạng hai" vậy.

"Làm tín dụng tiêu dùng ở Việt Nam vừa đi vừa run. Nó có thể vấp rủi ro chính sách, như cơ chế áp trần lãi suất giai đoạn 2010. Nếu dư nợ tăng lên lại thường có quan ngại vốn vào các lĩnh vực "phi sản xuất" như từng bị phân biệt trước đây. Nói chung, nó không được bình thường như tín dụng thông thường", một thành viên trao đổi với VnEconomy sau những cuộc tiếp xúc trên.

Nhìn lại, trong khoảng chục năm tuổi đời chìm nổi của tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam, nó chưa từng có được vị trí danh dự trong các hoạch định chính sách vĩ mô. Trong khi đây là một động lực thúc đẩy cầu trong nền kinh tế, kích thích đầu ra cho doanh nghiệp sản xuất kinh doanh, hỗ trợ tăng trưởng.

Cũng theo thành viên tham gia cuộc tiếp xúc trên, trong nhiều năm, Việt Nam phát triển kinh tế thiên về trọng cung, dựa trên sản xuất, xuất khẩu và đầu tư công, chi tiêu của Chính phủ...

"Điều đó không có gì sai. Nhưng tôi chưa thấy sự chú trọng đáng có cho động lực tiêu dùng. Chúng ta tập trung cho sản xuất, hỗ trợ sản xuất, nhưng sức mua, sức tiêu dùng của người dân quyết định. Như tại Mỹ yếu tố này chiếm tới khoảng 70%.

Hay tại Anh, Pháp…, nhiều ngân hàng có dư nợ tiêu dùng, cho vay cá nhân lên tới 70-80%, chỉ những ngân hàng đầu tư mới tập trung cho vay doanh nghiệp. Cấu trúc này tại Việt Nam thì ngược lại, chủ yếu cho vay doanh nghiệp theo hướng trọng cung đó", thành viên trên đánh giá.

Mà theo ông, tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam dường như đang là nỗi ám ảnh và nhạy cảm.

Kỳ vọng chuyển biến

Ám ảnh lớn nhất nằm ở lãi suất, luôn cao vượt trội. Như hiện nay, nhiều thành viên đang áp tới 30%/năm, thậm chí có những khoản lên tới 50% cho vay tiêu dùng tín chấp.

Cũng chính mức lãi quá cao đó dẫn đến áp lực trả nợ, vấn đề nợ xấu, đòi nợ và cả định kiến xã hội khi xem nó dễ đẩy người dân vào cảnh nợ nần…

Qua những cuộc tiếp xúc trên, ông Nguyễn Đức Vinh, Tổng giám đốc VPBank giải thích thêm với nhà đầu tư, có nhiều nguyên do dẫn tới lãi suất tín dụng tiêu dùng luôn cao vượt trội so với thông thường.

Thư nhất, công ty tài chính phải huy động vốn với lãi suất rất cao so với các ngân hàng thương mại thông thường, giá vốn đầu vào cao.

Thứ hai, chi phí vận hành hệ thống lớn. Ví như, để cho vay 100 tỷ đồng, công ty tài chính phải xử lý hàng chục nghìn biểu phí, cần tới hàng nghìn nhân sự, đại lý…

Thứ ba, đây là cho vay tín chấp, mức độ rủi ro cao hơn nhiều so với thông thường (khác với vay mua, sửa chữa nhà, vay mua ôtô cũng là tiêu dùng nhưng có tài sản thế chấp).

"Tham khảo một phép tính tương đối, chi phí vốn 10%, chi phí vận hành 10%, chi phí rủi ro 10%, thì phải cho vay vượt quá 30% đó mới có cơ hội có lãi. Ranh giới giữa rất lãi với lỗ ở đây mong manh", ông Nguyễn Đức Vinh nêu ví dụ.

Nhưng, Tổng giám đốc VPBank đặt kỳ vọng, cũng như cơ sở để tín dụng tiêu dùng sẽ có những chuyển biến về chất trong tương lai.

Đó là, nền tảng công nghệ được các đầu mối tăng cường đầu tư và ứng dụng, vừa hỗ trợ quản lý hoạt động và kiểm soát rủi ro tốt hơn, vừa giảm thiểu dần các yếu tố trung gian và nhân sự, qua đó chi phí đầu vào giảm xuống giúp lãi suất cho vay bớt cao.

Như tại FE Credit, 3 tháng đầu 2018, có tới khoảng 1,1 triệu khoản vay giải ngân, bình quân hơn 10.000 khoản mỗi ngày. Không thể thẩm định và triển khai khối lượng đó theo cách truyền thống. Công nghệ và hệ thống phân tích dữ liệu, chấm điểm tín dụng tự động từng bước được áp dụng và hỗ trợ xử lý.

Kỳ vọng tiếp theo, tín dụng tiêu dùng tại Việt Nam sẽ vượt qua thân phận "công dân hạng hai", được đặt vị trí xứng đáng trong hoạch định chính sách vĩ mô như hoạt động cho vay thông thường, gắn với nhu cầu tiêu dùng của người dân - một động lực cho sản xuất và tăng trưởng kinh tế.

Theo đó, nhiều tổ chức tín dụng tham gia mạnh hơn vào lĩnh vực này, tăng thêm quan hệ cung - cầu, chất lượng hoạt động và sản phẩm, lãi suất được kỳ vọng sẽ tốt hơn khi gia tăng cạnh tranh.

Và thực tiễn, Tổng giám đốc VPBank cho rằng, khi đời sống người dân được nâng cao, dần dần sẽ tạo sự dịch chuyển về chất lượng khách hàng, tiêu chuẩn và điểm tín nhiệm của họ tốt lên, bớt rủi ro, lãi suất cho vay vì thế cũng thêm cơ sở để giảm.