Bộ Công Thương đã có văn bản gửi Thủ tướng Chính phủ về việc thanh tra Dự án khai thác và chế biến mỏ Kali tại Lào của Tập đoàn Hoá chất Việt Nam (Vinachem).

Theo báo cáo, Dự án khai thác và chế biến muối mỏ tại Lào của Vinachem được triển khai từ năm 2004. Giai đoạn 2004 - 2008, Vinachem đã thành lập ban chuẩn bị đầu tư để triển khai các công đoạn đầu tư dự án. Cuối năm 2008, Vinachem đã thành lập Công ty TNHH Hoá chất và Muối mỏ Việt Lào để thực hiện dự án này.

Tổng mức đầu tư của dự án khai thác và chế biến muối mỏ Kali tại Lào của Tập đoàn Hoá chất Việt Nam (Vinachem) được Bộ Công Thương phê duyệt vào năm 2013 là hơn 522 triệu USD. Trong đó vốn tự có là 104 triệu USD, vốn vay Ngân hàng Phát triển Việt Nam là 113 triệu USD, vốn vay thương mại có bảo lãnh của Chính phủ là 262 triệu USD, vốn vay thương mại không bảo lãnh là hơn 43 triệu USD. Tiến độ xây dựng khoảng 40 tháng.

Ban đầu, tổng mức đầu tư của dự án vào năm 2012 chỉ là 377 triệu USD nhưng sau khi tính toán lại thì điều chỉnh tổng mức đầu tư lên con số 522 triệu USD.

Đáng chú ý, khi xác định tổng mức đầu tư, thì Vinachem đã tính đến việc vay thương mại có bảo lãnh Chính phủ với số tiền lên tới 262 triệu USD. Vậy nhưng kết luận thanh tra của Bộ Công Thương cho rằng, dù Bộ Tài chính chưa bảo lãnh để giải ngân nguồn vốn vay nhưng Tập đoàn Hóa chất Việt Nam đã thực hiện ký hợp đồng là chưa đảm bảo chắc chắn khả năng thực hiện nghĩa vụ thanh toán theo hợp đồng xây dựng.

Thực tế, tháng 11/2016 Bộ Tài chính đã ra văn bản thông báo không cấp bảo lãnh cho dự án này và yêu cầu Vinachem tự chủ động triển khai thực hiện dự án. Khi đó, Vinachem mới thừa nhận do không được bảo lãnh vay vốn nên Tập đoàn không đủ khả năng để tự thu xếp nguồn vốn cho dự án nên đã có văn bản báo cáo Bộ Công Thương rằng "nếu đến 20/11/2016 Tập đoàn chưa có được bảo lãnh cho dự án thì Tập đoàn sẽ ra thông báo tạm dừng dự án tới các nhà thầu".

Theo Bộ Công Thương trách nhiệm thuộc Tổ công tác tham mưu trong việc ký kết hợp đồng cho dự án, ban tài chính kế toán, Hội đồng thành viên và Ban tổng giám đốc Vinachem.

Ngày 21/11/2016, Vinachem đã phải ra thông báo tạm dừng dự án lần 1. Chỉ sau 2 ngày công ty lại thu hồi thông báo và nhà thầu EPC tiếp tục triển khai công việc theo hợp đồng đã ký kết.

Tuy nhiên, giá Kali Clorua (KCL) giảm sâu khiến cho dự án bị đánh giá không hiệu quả kinh tế và phải tạm dừng lần 2.

Cụ thể, theo báo cáo của Bộ Công Thương, đời của dự án khai thác và chế biến muối mỏ ở Lào là 20 năm. Việc tính toán hiệu quả kinh tế trong báo cáo nghiên cứu khả thi được xác định trên giá cơ sở của giá bán sản phẩm KCl. Tháng 9/2015, thì giá bán KCl tiêu chuẩn là 340 USD/tấn, KCl dạng hạt là 365 USD/tấn. Với mức giá này dự án có hiệu quả kinh tế.

Cuối năm 2016, giá KCl tại thị trường Đông Nam Á giảm sâu còn 250 USD/tấn, giá KCl tại Việt Nam còn 270 USD/tấn nên ảnh hưởng hiệu quả của dự án.

Sau loạt cuộc họp của Chính phủ và các bộ ban ngành, dự án lại được đánh giá lại là không có hiệu quả kinh tế.

"Vinachem đã liên hệ với 4 nhà cung cấp và mua được thông tin từ CRU International (Anh) với dự báo giá KCl trong thời gian 5 năm tức 2017 - 2021. Tập đoàn cũng thuê Viện Khoa học và công nghệ mỏ luyên kim để tính toán lại hiệu quả kinh tế của dự án. Kết quả là dự án không có hiệu quả kinh tế", văn bản nêu.

Do quá trình triển khai dự án gặp nhiều khó khăn, đến 26/7/2017, Vinachem có thông báo tạm ngừng công việc của hợp đồng EPC. Theo nhà đầu tư EPC tự tính toán, đến tháng 7/2017, tiến độ hợp đồng EPC đã triển khai được 57%, trong đó công tác thiết kế đạt 79,5%, mua sắm máy móc là 75%, công tác xây dựng 7,6%, bảo hiểm khoảng 90,7%. Hiện Vinachem đang tổ chức làm việc với các nhà thầu thuộc dự án để chấm dứt, quyết toán và thanh lý các hợp đồng.

Một điều cần nhấn mạnh, khi thẩm định dự án vào năm 2012, Bộ Tài chính đã đề nghị "đánh giá về giá sản phẩm của dự án nhập về Việt Nam so với giá sản phẩm nhập khẩu cùng chủng loại từ nguồn khác". Nhưng Tập đoàn Hóa chất không thực hiện mà chỉ sử dụng đúng kết quả của tư vấn lập dự án để trình Bộ Công Thương phê duyệt dự án.

Sau khi ký hợp đồng tổng thầu EPC với liên danh nhà thầu TTCL-K.UTEC-CECO vào năm 2015, thì đến tháng 9/2015 dự án được khởi công.

Do các khó khăn của dự án, tháng 7/2017 Tập đoàn hóa chất Việt Nam có văn bản thông báo tạm ngừng công việc của hợp đồng EPC và MPC thuộc dự án. Đến tháng 8/2017 dự án đã giải ngân được 1.429 tỷ đồng, đạt 22,32% kế hoạch ban đầu.

Về tiến độ, tiến độ chung của dự án chậm so với quyết định phê duyệt đầu tư. Năm 2013, dự án được phê duyệt đầu tư dự kiến trong 40 tháng nhưng thực tế, dự án được khởi công sau khi phê duyệt 30 tháng. Đến thời điểm thanh tra tức tháng 8/2018, vẫn chưa có quyết định điều chỉnh tiến độ dự án. 

So với hợp đồng EPC, nhiều hạng mục cũng chậm tiến độ. Chẳng hạn gói thầu EPC, đến thời điểm tạm dừng thực hiện hợp đồng là tháng thứ 19/40 theo sơ đồ tiến độ là chuẩn bị đến thời gian chạy thử nhưng nhà máy mới thi công đến hạng mục móng công trình và chưa nghiệm thu thiết bị, máy móc….

Ngày 15/5/2018, Bộ Công Thương có văn bản yêu cầu Tập đoàn Hóa chất thực hiện dừng, kết thúc các hợp đồng của dự án;đánh giá, xác định lại khối lượng, chi phí đã thực hiện và dự kiến chi phí phát sinh khi kết thúc các hợp đồng theo quy định của pháp luật.