“Trần tình” của Petrolimex đã hợp lý?
Những bất ổn trong hoạt động kinh doanh xăng dầu hiện nay rất có thể xuất phát từ sự độc quyền của một vài doanh nghiệp
Ngay sau cuộc hội thảo về hoạt động kinh doanh xăng dầu do Bộ Tài chính tổ chức, lãnh đạo Tổng công ty Xăng dầu Việt Nam (Petrolimex) đã tổ chức một buổi gặp mặt báo chí để phản bác những thông tin mà theo doanh nghiệp này là “không đúng sự thật”.
Tuy nhiên, dù đại diện Petrolimex có đưa ra các dẫn chứng, số liệu để chứng minh việc kinh doanh xăng dầu của họ đang lỗ, thì với nhiều chuyên gia kinh tế, Petrolimex đang quên mất một điều rằng, thuế nhập khẩu xăng dầu của Việt Nam hiện bằng 0, và trong khi doanh nghiệp này chỉ tập trung so sánh giá bán lẻ xăng tại Việt Nam với một số nước có mặt bằng giá cao hơn, thì lại không đả động gì đến việc mức giá bán lẻ này vẫn cao hơn đáng kể so với nhiều nước khác.
Bộ trưởng nói sai?
Lý giải với báo giới về con số lãi 780 đồng/lít xăng trước thời điểm giảm giá cuối tháng 8, được Bộ trưởng Bộ Tài chính Vương Đình Huệ nêu ra tại cuộc hội thảo hôm 19/9, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Petrolimex Bùi Ngọc Bảo quả quyết “không có chuyện đó”.
Theo số liệu từ người đứng đầu Petrolimex, vào thời điểm đó (ngày 26/8), trước khi giảm, giá xăng cơ sở đang cao hơn giá bán 178 đồng/lít. Như vậy, nếu trừ đi lấy 300 đồng lãi định mức, doanh nghiệp lãi này chỉ lãi “thêm” 122 đồng/lít xăng 92, dầu diesel lãi 441 đồng/lít.
Như vậy, sau khi hạ giá và giảm quỹ bình ổn, Petrolimex lỗ 135 đồng/lít xăng, còn diesel 0,05S lãi 267 đồng/lít, diesel 0,25S lãi 17 đồng/lít.
Theo ông Bảo, mặt hàng lãi cao nhất của doanh nghiệp này cũng chỉ là 441 đồng/lít, “không có chuyện” đang lãi hơn 1.000 đồng/lít (tính cả lãi định mức).
Tuy nhiên, trong khi cố gắng minh bạch các con số kinh doanh (bởi giá thế giới được công khai), lãnh đạo Petrolimex cũng thừa nhận, giá vốn xăng dầu có thể rất khác nhau giữa các doanh nghiệp, và giá vốn ở Petrolimex luôn “chạy quanh” với giá cơ sở.
Cũng tại buổi gặp gỡ hôm qua, lý giải trước thông tin Bộ trưởng Bộ Tài chính đã hỏi ý kiến Petrolimex trước khi ký quyết định giảm giá và nhận được sự đồng thuận, ông Bảo cho rằng, đúng là ông có gặp Bộ trưởng Vương Đình Huệ để báo cáo và bàn bạc về việc có nên giảm giá xăng dầu vào thời điểm đó hay không, chứ không phải lập tức “gật đầu, giảm được”.
“Khi đó, tôi có nói đây là thời điểm tương đối tốt cho công bố hoạt động xăng dầu theo Nghị định 84 và mong Bộ Tài chính có hướng dẫn xử lý đối với tồn tại của doanh nghiệp từ đầu năm. Còn chuyện giảm giá, tôi chỉ nói với xu hướng đi xuống của giá xăng dầu thế giới, thì khi hội tụ đủ, cơ hội hạ giá là hoàn toàn được. Cơ quan quản lý nhà nước sẽ là người quyết định”, ông Bảo nói.
Khi được hỏi vì sao không đưa ra được câu trả lời cụ thể khi Bộ trưởng Bộ Tài chính yêu cầu làm rõ từng mặt hàng xăng, dầu lỗ hay lãi, ông Bảo phân trần, không báo cáo được con số lỗ, lãi cụ thể từng mặt hàng, bởi... không có sự chuẩn bị từ trước.
So sánh thiên lệch
Trong các bản tin thị trường gần đây của Petrolimex, đăng tải trên website của tổng công ty này, phần so sánh giá bán lẻ xăng dầu trong nước với một vài quốc gia láng giềng luôn là mục không thể thiếu. Đáng chú ý là giá bán lẻ tại Việt Nam luôn đứng ở mức thấp hơn các ví dụ được Petrolimex nêu trong phần so sánh.
Chẳng hạn, trong bản tin ngày 21/9/2011, Petrolimex cho biết: xăng RON 92 đang bán tại Việt Nam thấp hơn Lào 5.798 đồng/lít, thấp hơn Campuchia 6.052 đồng/lít, thấp hơn Singapore 12898 đồng/lít và thấp hơn Trung Quốc 4.322 đồng/lít.
Trong bản tin ngày 5/9/2011, giá xăng RON 92 được nêu là 20.800 đồng/lít; thấp hơn Lào 5.798 đồng/lít, thấp hơn Campuchia 3.945 đồng/lít, thấp hơn Singapore 13.014 đồng/lít và thấp hơn Trung Quốc 4.322 đồng/lít.
Thế nhưng, dù có tìm mỏi mắt thì cũng không thấy mục so sánh với các quốc gia mà giá xăng dầu Việt Nam đang tương đương hoặc cao hơn (mặc dù Petrolimex chắc cũng nắm rõ).
Còn một yếu tố quan trọng hơn mà đáng lẽ Petrolimex nên so sánh, liên quan đến tính "hợp lý" của giá xăng, đặt trong tương quan với mức sống và ngưỡng chịu đựng của đông đảo người dân trong nước. Giả sử, nếu đem so tỷ lệ giá xăng/thu nhập bình quân của người Việt (GDP bình quân đầu người năm 2010: 1.170 USD) với Singapore (62.000 USD), Trung Quốc (4.500 USD) hay Mỹ (47.000 USD)... thì không biết giá xăng tại Việt Nam thực sự nên đứng ở mức nào?
Nghe khó “lọt tai”
Theo TS. Ngô Trí Long, nguyên Phó viện trưởng Viện Thị trường giá cả, những thông tin từ phía Petrolimex đưa ra đến nay đã quá nhàm chán. Bởi, lúc nào doanh nghiệp này cũng kêu lỗ, song trong báo cáo tài chính phục vụ cổ phần hóa (IPO) vừa qua thì lại báo lãi hàng nghìn tỷ đồng.
Rõ ràng, sẽ có hai trường hợp xảy ra, hoặc là doanh nghiệp này lãi thật, nhưng miệng vẫn luôn kêu là lỗ vì thực tế các hạch toán, xuất nhập xăng dầu nhà nước cũng không thể kiểm soát được hết. Hoặc một trường hợp khác xảy ra là doanh nghiệp này có thua lỗ thật.
Vì vậy, theo TS. Long, cơ quan quản lý cần phải làm rõ được “bảng tính giá cơ sở của doanh nghiệp xăng dầu” công bố có đáng tin cậy hay không.
Trong khi đó, theo chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh, về nguyên tắc, lợi ích của doanh nghiệp xăng dầu xung đột với lợi ích người tiêu dùng, nên Nhà nước phải đảm nhận vai trò điều hòa các lợi ích này để giảm xung đột.
Không những thế, để thiết lập được một thị trường xăng dầu thực sự, nhà nước cần phải xóa bỏ vị thế độc quyền trong kinh doanh xăng dầu của Petrolimex. Tiếp đó là phải tách khâu nhập khẩu, bán buôn xăng dầu với khâu bán lẻ. Không nên để Petrolimex vừa nhập khẩu, vừa bán buôn lại vừa bán lẻ, sẽ rất khó kiểm soát, và những gì họ báo cáo cũng khó mà tin tưởng tuyệt đối được, ông Ánh đề xuất.
Còn theo TS. Nguyễn Thị Lan (Học viện Tài chính), việc Petrolimex đưa ra cách tính giá xăng dầu của mình rồi kêu lỗ là không hợp lý. Bởi lẽ, mức giá mà họ công bố là mức giá cơ sở được tính trên quy định của Nghị định 84/CP và các yếu tố đầu vào đều do các cơ quan Nhà nước ban hành, chứ không phải giá vốn của doanh nghiệp. Giá vốn có thể thấp hơn hoặc cao hơn giá cơ sở phụ thuộc vào việc Petrolimex ký thỏa thuận với nhà cung cấp và thời điểm giao hàng.
“Chính sự thiếu tường minh trong cơ cấu giá đó là nguyên nhân dẫn đến thực tế: dù giá lên hay xuống thì doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu xăng dầu luôn kêu lỗ, cơ quan nhà nước thì chịu áp lực, còn người tiêu dùng thì cắn răng chịu đựng”, TS. Lan nói.
Còn theo TS. Nguyễn Đức Độ, Trưởng phòng Nghiên cứu tài chính (Viện Kinh tế - Tài chính), trên thị trường xăng dầu hiện nay, Petrolimex là doanh nghiệp chiếm gần 2/3 thị phần. Do vậy, về logic, sức mạnh thị trường sẽ cho phép doanh nghiệp này áp đặt mức giá cao đối với người tiêu dùng.
Đây chính là lý do Chính phủ phải can thiệp vào quá trình định giá xăng dầu trong thời gian qua. Tuy nhiên, thực tế thì việc này chưa mang lại nhiều kết quả vì chi phí hoạt động kinh doanh xăng dầu, không phải khi nào cơ quan quản lý cũng biết rõ mồn một.
“Đó là chưa kể đến việc Petrolimex được tiếp nhận và quản lý quỹ bình ổn giá xăng dầu hàng nghìn tỷ đồng. Trên lý thuyết thì quỹ này không được dùng vào mục đích khác, nhưng có ai đi kiểm tra là nó đang nằm ở ngân hàng hay ở đâu đâu? Cho nên, những ý kiến cho rằng Petrolimex không được lợi lộc gì từ quỹ này nghe khó lọt tai lắm”, một chuyên gia kinh tế bình luận.
Tuy nhiên, dù đại diện Petrolimex có đưa ra các dẫn chứng, số liệu để chứng minh việc kinh doanh xăng dầu của họ đang lỗ, thì với nhiều chuyên gia kinh tế, Petrolimex đang quên mất một điều rằng, thuế nhập khẩu xăng dầu của Việt Nam hiện bằng 0, và trong khi doanh nghiệp này chỉ tập trung so sánh giá bán lẻ xăng tại Việt Nam với một số nước có mặt bằng giá cao hơn, thì lại không đả động gì đến việc mức giá bán lẻ này vẫn cao hơn đáng kể so với nhiều nước khác.
Bộ trưởng nói sai?
Lý giải với báo giới về con số lãi 780 đồng/lít xăng trước thời điểm giảm giá cuối tháng 8, được Bộ trưởng Bộ Tài chính Vương Đình Huệ nêu ra tại cuộc hội thảo hôm 19/9, Chủ tịch Hội đồng Quản trị Petrolimex Bùi Ngọc Bảo quả quyết “không có chuyện đó”.
Theo số liệu từ người đứng đầu Petrolimex, vào thời điểm đó (ngày 26/8), trước khi giảm, giá xăng cơ sở đang cao hơn giá bán 178 đồng/lít. Như vậy, nếu trừ đi lấy 300 đồng lãi định mức, doanh nghiệp lãi này chỉ lãi “thêm” 122 đồng/lít xăng 92, dầu diesel lãi 441 đồng/lít.
Như vậy, sau khi hạ giá và giảm quỹ bình ổn, Petrolimex lỗ 135 đồng/lít xăng, còn diesel 0,05S lãi 267 đồng/lít, diesel 0,25S lãi 17 đồng/lít.
Theo ông Bảo, mặt hàng lãi cao nhất của doanh nghiệp này cũng chỉ là 441 đồng/lít, “không có chuyện” đang lãi hơn 1.000 đồng/lít (tính cả lãi định mức).
Tuy nhiên, trong khi cố gắng minh bạch các con số kinh doanh (bởi giá thế giới được công khai), lãnh đạo Petrolimex cũng thừa nhận, giá vốn xăng dầu có thể rất khác nhau giữa các doanh nghiệp, và giá vốn ở Petrolimex luôn “chạy quanh” với giá cơ sở.
Cũng tại buổi gặp gỡ hôm qua, lý giải trước thông tin Bộ trưởng Bộ Tài chính đã hỏi ý kiến Petrolimex trước khi ký quyết định giảm giá và nhận được sự đồng thuận, ông Bảo cho rằng, đúng là ông có gặp Bộ trưởng Vương Đình Huệ để báo cáo và bàn bạc về việc có nên giảm giá xăng dầu vào thời điểm đó hay không, chứ không phải lập tức “gật đầu, giảm được”.
“Khi đó, tôi có nói đây là thời điểm tương đối tốt cho công bố hoạt động xăng dầu theo Nghị định 84 và mong Bộ Tài chính có hướng dẫn xử lý đối với tồn tại của doanh nghiệp từ đầu năm. Còn chuyện giảm giá, tôi chỉ nói với xu hướng đi xuống của giá xăng dầu thế giới, thì khi hội tụ đủ, cơ hội hạ giá là hoàn toàn được. Cơ quan quản lý nhà nước sẽ là người quyết định”, ông Bảo nói.
Khi được hỏi vì sao không đưa ra được câu trả lời cụ thể khi Bộ trưởng Bộ Tài chính yêu cầu làm rõ từng mặt hàng xăng, dầu lỗ hay lãi, ông Bảo phân trần, không báo cáo được con số lỗ, lãi cụ thể từng mặt hàng, bởi... không có sự chuẩn bị từ trước.
So sánh thiên lệch
Trong các bản tin thị trường gần đây của Petrolimex, đăng tải trên website của tổng công ty này, phần so sánh giá bán lẻ xăng dầu trong nước với một vài quốc gia láng giềng luôn là mục không thể thiếu. Đáng chú ý là giá bán lẻ tại Việt Nam luôn đứng ở mức thấp hơn các ví dụ được Petrolimex nêu trong phần so sánh.
Chẳng hạn, trong bản tin ngày 21/9/2011, Petrolimex cho biết: xăng RON 92 đang bán tại Việt Nam thấp hơn Lào 5.798 đồng/lít, thấp hơn Campuchia 6.052 đồng/lít, thấp hơn Singapore 12898 đồng/lít và thấp hơn Trung Quốc 4.322 đồng/lít.
Trong bản tin ngày 5/9/2011, giá xăng RON 92 được nêu là 20.800 đồng/lít; thấp hơn Lào 5.798 đồng/lít, thấp hơn Campuchia 3.945 đồng/lít, thấp hơn Singapore 13.014 đồng/lít và thấp hơn Trung Quốc 4.322 đồng/lít.
Thế nhưng, dù có tìm mỏi mắt thì cũng không thấy mục so sánh với các quốc gia mà giá xăng dầu Việt Nam đang tương đương hoặc cao hơn (mặc dù Petrolimex chắc cũng nắm rõ).
Còn một yếu tố quan trọng hơn mà đáng lẽ Petrolimex nên so sánh, liên quan đến tính "hợp lý" của giá xăng, đặt trong tương quan với mức sống và ngưỡng chịu đựng của đông đảo người dân trong nước. Giả sử, nếu đem so tỷ lệ giá xăng/thu nhập bình quân của người Việt (GDP bình quân đầu người năm 2010: 1.170 USD) với Singapore (62.000 USD), Trung Quốc (4.500 USD) hay Mỹ (47.000 USD)... thì không biết giá xăng tại Việt Nam thực sự nên đứng ở mức nào?
Nghe khó “lọt tai”
Theo TS. Ngô Trí Long, nguyên Phó viện trưởng Viện Thị trường giá cả, những thông tin từ phía Petrolimex đưa ra đến nay đã quá nhàm chán. Bởi, lúc nào doanh nghiệp này cũng kêu lỗ, song trong báo cáo tài chính phục vụ cổ phần hóa (IPO) vừa qua thì lại báo lãi hàng nghìn tỷ đồng.
Rõ ràng, sẽ có hai trường hợp xảy ra, hoặc là doanh nghiệp này lãi thật, nhưng miệng vẫn luôn kêu là lỗ vì thực tế các hạch toán, xuất nhập xăng dầu nhà nước cũng không thể kiểm soát được hết. Hoặc một trường hợp khác xảy ra là doanh nghiệp này có thua lỗ thật.
Vì vậy, theo TS. Long, cơ quan quản lý cần phải làm rõ được “bảng tính giá cơ sở của doanh nghiệp xăng dầu” công bố có đáng tin cậy hay không.
Trong khi đó, theo chuyên gia kinh tế Vũ Đình Ánh, về nguyên tắc, lợi ích của doanh nghiệp xăng dầu xung đột với lợi ích người tiêu dùng, nên Nhà nước phải đảm nhận vai trò điều hòa các lợi ích này để giảm xung đột.
Không những thế, để thiết lập được một thị trường xăng dầu thực sự, nhà nước cần phải xóa bỏ vị thế độc quyền trong kinh doanh xăng dầu của Petrolimex. Tiếp đó là phải tách khâu nhập khẩu, bán buôn xăng dầu với khâu bán lẻ. Không nên để Petrolimex vừa nhập khẩu, vừa bán buôn lại vừa bán lẻ, sẽ rất khó kiểm soát, và những gì họ báo cáo cũng khó mà tin tưởng tuyệt đối được, ông Ánh đề xuất.
Còn theo TS. Nguyễn Thị Lan (Học viện Tài chính), việc Petrolimex đưa ra cách tính giá xăng dầu của mình rồi kêu lỗ là không hợp lý. Bởi lẽ, mức giá mà họ công bố là mức giá cơ sở được tính trên quy định của Nghị định 84/CP và các yếu tố đầu vào đều do các cơ quan Nhà nước ban hành, chứ không phải giá vốn của doanh nghiệp. Giá vốn có thể thấp hơn hoặc cao hơn giá cơ sở phụ thuộc vào việc Petrolimex ký thỏa thuận với nhà cung cấp và thời điểm giao hàng.
“Chính sự thiếu tường minh trong cơ cấu giá đó là nguyên nhân dẫn đến thực tế: dù giá lên hay xuống thì doanh nghiệp đầu mối nhập khẩu xăng dầu luôn kêu lỗ, cơ quan nhà nước thì chịu áp lực, còn người tiêu dùng thì cắn răng chịu đựng”, TS. Lan nói.
Còn theo TS. Nguyễn Đức Độ, Trưởng phòng Nghiên cứu tài chính (Viện Kinh tế - Tài chính), trên thị trường xăng dầu hiện nay, Petrolimex là doanh nghiệp chiếm gần 2/3 thị phần. Do vậy, về logic, sức mạnh thị trường sẽ cho phép doanh nghiệp này áp đặt mức giá cao đối với người tiêu dùng.
Đây chính là lý do Chính phủ phải can thiệp vào quá trình định giá xăng dầu trong thời gian qua. Tuy nhiên, thực tế thì việc này chưa mang lại nhiều kết quả vì chi phí hoạt động kinh doanh xăng dầu, không phải khi nào cơ quan quản lý cũng biết rõ mồn một.
“Đó là chưa kể đến việc Petrolimex được tiếp nhận và quản lý quỹ bình ổn giá xăng dầu hàng nghìn tỷ đồng. Trên lý thuyết thì quỹ này không được dùng vào mục đích khác, nhưng có ai đi kiểm tra là nó đang nằm ở ngân hàng hay ở đâu đâu? Cho nên, những ý kiến cho rằng Petrolimex không được lợi lộc gì từ quỹ này nghe khó lọt tai lắm”, một chuyên gia kinh tế bình luận.
