Nếu một người dùng sử dụng chương trình trí tuệ nhân tạo (AI), chẳng hạn như ChatGPT, để ra mắt một cốt truyện và cuốn sách trở thành tiểu thuyết bán chạy nhất, thì cuốn tiểu thuyết đó có được bảo vệ bản quyền không? Và nếu có, ai là người sở hữu bản quyền của cuốn sách đó?

Mối quan tâm đối với các nền tảng AI đã gia tăng bùng nổ sau khi dịch vụ ChatGPT của OpenAI ra mắt. Các tác vụ mà ChatGPT có thể đưa ra như đề xuất quà tặng, mã gỡ lỗi, vượt qua bài kiểm tra, viết bài luận, bài báo học thuật, chương trình hài kịch, công thức nấu ăn và thậm chí cả âm nhạc. Điều đó khiến mọi người tranh cãi, điều gì đang xảy ra, nó đang diễn ra như thế nào và những tác động tiềm tàng của AI đối với quyền SHTT và chủ sở hữu các tác phẩm.

TRANH CÃI VỀ QUYỀN TÁC GIẢ VỚI NHỮNG TÁC PHẨM DO AI TẠO RA

ChatGPT là một công nghệ chatbot, có nghĩa là nó là một chương trình máy tính sử dụng AI và xử lý ngôn ngữ tự nhiên để hiểu các câu hỏi và sau đó tự động hóa các câu trả lời. Chatbot được cung cấp một lượng lớn dữ liệu và kỹ thuật máy học, cuối cùng cho phép chúng đưa ra dự đoán về câu trả lời chính xác nhất cho câu hỏi, sau đó được xây dựng và cung cấp cho người dùng.

Mặc dù là nền tảng đầu tiên có tầm quan trọng nhưng ChatGPT không phải là nền tảng AI duy nhất có khả năng tạo nội dung theo cách này. Trước khi ra mắt ChatGPT, OpenAI đã tung ra một công cụ đồ họa AI có tên là Dall-E, có thể chuyển đổi văn bản thành đồ họa. 

Theo truyền thống, các tác phẩm được tạo ra thông qua trí tuệ hoặc nỗ lực sáng tạo của trí óc con người sẽ được bảo vệ bởi các hình thức sở hữu trí tuệ khác nhau và đặc biệt là bản quyền.

Nếu một tác phẩm được tạo ra và đủ điều kiện để bảo vệ quyền tác giả, tác phẩm đó cũng như quyền tác giả sẽ được bảo vệ. Do đó, nếu nội dung do AI tạo ra đáp ứng các yêu cầu về quyền tác giả, thì nội dung đó cũng có thể được bảo vệ – nhưng trong trường hợp đó, các quyền đối với tác phẩm đó sẽ thuộc về ai.

Đạo luật bản quyền ở Nam Phi phân biệt giữa các tác phẩm truyền thống của tác giả (văn học, âm nhạc và nghệ thuật) và các tác phẩm được “tạo ra bằng máy tính”. Bước tiếp theo liên quan đến cuộc thảo luận này là xác định xem tác phẩm có phải là “nguyên bản” trong quá trình tạo ra nó hay không và để trả lời câu hỏi đó, chúng ta phải xem xét kỹ năng, nỗ lực và sức lao động mà tác giả đã bỏ ra để tạo ra tác phẩm. Nội dung do AI tạo ra không có tác giả là con người, nhưng Đạo luật bản quyền của Nam Phi quy định rằng “tác giả” của tác phẩm do máy tính tạo ra là người chịu trách nhiệm sắp xếp để tạo ra tác phẩm.

Ý nghĩa của việc “thực hiện các sắp xếp cần thiết để tạo ra tác phẩm” không hoàn toàn rõ ràng và rất có thể ở đây sẽ nảy sinh tranh luận.

Lập luận tiềm ẩn đầu tiên là nhà phát triển AI có thể là tác giả, như được định nghĩa, vì đã thực hiện những sắp xếp cần thiết để tác phẩm được tạo ra.

CẦN CÓ LUẬT SỞ HỮU TRÍ TUỆ VÀ NHỮNG QUY ƯỚC QUỐC TẾ RIÊNG ĐỐI VỚI TÁC PHẨM AI

Tuy nhiên, khi nói đến các chương trình như ChatGPT, Dall-E và các chương trình khác tạo ra tác phẩm bằng cách đưa ra các quyết định độc lập trong việc xác định tác phẩm sẽ trông như thế nào, kết quả do các chương trình tạo ra không cố định và cũng không phải do nhà phát triển thiết kế. Trên thực tế, bản thân nhà phát triển cũng không biết, không tưởng tượng ra tác phẩm của họ như thế nào, mà phụ thuộc vào người dùng các công cụ.

Như vậy, người dùng công cụ AI có thể được coi là người chịu trách nhiệm thực hiện các sắp xếp cần thiết để tác phẩm được ra đời.

Sau khi đã xác định được tác giả, cần phải xem xét liệu những nỗ lực của tác giả trong việc tạo ra tác phẩm có đủ để khiến tác phẩm trở thành nguyên gốc trong quá trình tạo ra nó hay không, như vậy nó sẽ được bảo vệ bản quyền. Điều này sẽ liên quan đến một cuộc điều tra thực tế xung quanh việc tạo ra tác phẩm trong từng trường hợp.

Cuối cùng, câu trả lời cho câu hỏi về sở hữu bản quyền đối với nội dung do AI tạo ra không đơn giản và cần được xem xét cẩn thận. Những nội dung sáng tạo do máy móc làm ra cần có luật sở hữu trí tuệ và những quy ước quốc tế riêng? Bởi vì, trí tuệ nhân tạo AI không có nhân cách độc lập, không có tư cách chủ thể "tác giả" như trong các tiêu chuẩn của luật bản quyền. Các nhà thiết kế, nhà phát triển và người sử dụng công cụ AI là chủ sở hữu bản quyền các nội dung do AI tạo ra. Tuy nhiên, bản chất pháp lý của tác phẩm AI hiện nay không rõ ràng.

Bên cạnh đó, các nhà thiết kế phần mềm AI đã nhận được “tiền bản quyền phần mềm” và bản quyền tác phẩm AI chủ yếu được phân bổ giữa chủ sở hữu và người sử dụng phần mềm. Vấn đề bảo vệ bản quyền, vốn phức tạp và gây nhiều tranh cãi ngay cả với những tác phẩm do con người tạo ra, lại càng trở nên rắc rối hơn với những tác phẩm do AI tạo ra.