Doanh nghiệp tư nhân “chật vật” vì khó tiếp cận vốn tín dụng

Toàn bộ bức tranh kinh doanh của doanh nghiệp tư nhân Việt Nam năm 2022 được vẽ lại qua “Khảo sát năng lực cạnh tranh cấp tỉnh 2022 (PCI 2022)” của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI). Nghiên cứu nhận được phản hồi từ 11.872 doanh nghiệp, trong đó có 10.590 doanh nghiệp tư nhân và 1.282 doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài.

KHÁCH HÀNG SUY GIẢM DẦN

Số liệu khảo sát PCI 2022 cho thấy, năm 2022 một doanh nghiệp tư nhân Việt Nam trung bình có quy mô vốn khoảng 15,6 tỷ đồng và 21 lao động. Trong khi năm 2019, quy mô vốn và lao động của một doanh nghiệp trung bình là 22,3 tỷ đồng và 23 lao động.

Trong năm 2022, chỉ 5,1% doanh nghiệp tăng vốn đầu tư và 4,9% doanh nghiệp tăng quy mô lao động - giảm đáng kể so với mức tương ứng của năm 2019 (với tỷ lệ lần lượt là 8,3% và 11,5%).

Về hiệu quả kinh doanh, năm 2022 chỉ 42,6% doanh nghiệp tư nhân cho biết họ có lãi, thấp hơn đáng kể con số 63% của năm 2019. Tỷ lệ doanh nghiệp báo lỗ năm 2022 là 35,3% trong khi năm 2019 chỉ ở mức 23,4%.

“Cả hai con số tỷ lệ doanh nghiệp báo lãi, báo lỗ của 3 năm gần đây là những chỉ báo cho thấy các doanh nghiệp tư nhân trong nước đã trải qua một quãng thời gian chật vật trong hoạt động kinh doanh”, ông Đậu Anh Tuấn, Phó Tổng thư ký, Trưởng ban Pháp chế VCCI nhận định.

Tình trạng khó khăn của doanh nghiệp tư nhân trong nước cũng có thể thấy rõ qua sự suy giảm thị trường kể từ đại dịch Covid-19. Năm 2019 tỷ lệ doanh nghiệp có khách hàng chính là doanh nghiệp FDI và cá nhân người nước ngoài tại Việt Nam lần lượt ở mức 17,2% và 9,6%. Sang năm 2022, những con số này chỉ lần lượt ở mức 7,4% và 3,7%.

Đáng chú ý, tỷ lệ doanh nghiệp có khách hàng ở nước ngoài năm 2022 cũng giảm so với trước dịch Covid-19. Cụ thể, năm 2019, có 10,9% doanh nghiệp cho biết xuất khẩu trực tiếp và 8,7% xuất khẩu gián tiếp qua bên thứ ba. Năm 2022, chỉ còn 3,9% doanh nghiệp xuất khẩu trực tiếp và 2,6% doanh nghiệp cho biết có xuất khẩu gián tiếp.

Tỷ lệ doanh nghiệp có khách hàng chính là cá nhân trong nước cũng đã giảm từ 65,3% năm 2019 xuống còn 55,1% vào năm 2022. Chỉ có 14,3% doanh nghiệp có khách hàng chính là doanh nghiệp nhà nước và gần 15% có khách hàng chính là các cơ quan nhà nước.

Chỉ tính riêng các doanh nghiệp ngành công nghiệp chế biến, chế tạo, quý 4/2022 có tới 49,7% doanh nghiệp cho biết nhu cầu từ thị trường trong nước thấp, tiếp tục tăng so với mức 49,3% của năm 2021. 32,6% doanh nghiệp phản ánh nhu cầu thị trường quốc tế thấp.

“Rõ ràng, các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam trong 3 năm qua, đặc biệt là năm 2022, đã đối mặt rất nhiều khó khăn trong việc tìm kiếm thị trường cho hàng hóa, dịch vụ của mình”, báo cáo lập luận.

Đứng trước khó khăn, mức độ lạc quan của doanh nghiệp tư nhân trong nước sau đại dịch Covid-19 tăng nhẹ. Khoảng 35% doanh nghiệp cho biết sẽ mở rộng quy mô kinh doanh trong hai năm tới so với mức 34% của năm 2021. Trong khi đó, tỷ lệ doanh nghiệp dự định giảm quy mô kinh doanh hoặc đóng cửa doanh nghiệp là 10,7%, vẫn tiếp tục ở mức cao kể từ khi dịch Covid-19 xuất hiện.

KHÓ KHĂN LỚN NHẤT LÀ TIẾP CẬN TÍN DỤNG

Báo cáo cũng chỉ ra những khó khăn chủ yếu mà các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam đang gặp phải. Trong đó khó khăn lớn nhất là tiếp cận tín dụng. Cụ thể, trong năm 2022, tiếp cận tín dụng đã trở thành mối lo lớn nhất của 55,6% doanh nghiệp, tăng liên tục từ con số 34,8% của năm 2019, 40,7% của năm 2020 và 46,9% của năm 2021.

Tỷ lệ doanh nghiệp tiếp cận được tín dụng có xu hướng giảm dần trong thời gian gần đây. Điển hình năm 2017, tỷ lệ doanh nghiệp có khoản vay từ các ngân hàng, tổ chức tín dụng là 49,4%, đến các năm 2018 và 2019 là 45% và 43%, năm 2020 là 42,9% đến 2021 chỉ còn 35,4%, nhưng sang năm 2022, tỷ lệ này chỉ còn là 17,8%.

Theo VCCI, tiếp cận tín dụng là khó khăn chung của các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam, song các doanh nghiệp quy mô siêu nhỏ và nhỏ đang là nhóm khó tiếp cận tín dụng hơn cả trong năm 2022.

Khảo sát PCI 2022 cho thấy, trở ngại lớn nhất là việc doanh nghiệp không thể vay vốn nếu không có tài sản thế chấp (79,4%); “các ngân hàng, tổ chức tín dụng áp đặt điều kiện tín dụng bất lợi cho doanh nghiệp tư nhân” (58,7%)- tăng mạnh từ con số 41,8% của năm 2021; “thủ tục vay vốn phiền hà” (58,6% so với 46,2% năm 2021); tình trạng “doanh nghiệp phải ‘bồi dưỡng’ cho cán bộ tín dụng để vay vốn” (55,8% trong khi năm 2021 là 37,3%), và “cán bộ tín dụng cố tình bắt lỗi, kéo dài thời gian xử lý hồ sơ của doanh nghiệp” (49,8% trong khi năm 2021 là 27,4%).

Thậm chí, để tiếp cận được gói hỗ trợ lãi suất 2% của Chính phủ cũng không hề dễ dàng với doanh nghiệp. 56,7% doanh nghiệp cho biết gặp khó khăn khi thực hiện thủ tục tiếp cận khoản vay theo gói hỗ trợ này. Rào cản lớn nhất là điều kiện được vay, “thiếu minh bạch trong quy trình thủ tục” vay.

Một khó khăn lớn nữa là tìm kiếm khách hàng của các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam trong năm 2022, với tỷ lệ doanh nghiệp lựa chọn là 55,1%.

Tiếp đến là khó khăn từ tác động của dịch bệnh Covid-19, song dấu hiệu tích cực là tỷ lệ doanh nghiệp bị ảnh hưởng đã giảm xuống 34,1%, thấp hơn so với năm 2021 (67,4%). Điều này cho thấy những tác động tiêu cực của đại dịch này vẫn đang dai dẳng đối với các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam.

Ngoài ra là các khó khăn từ biến động thị trường (23,5%) và tìm kiếm đối tác hợp tác kinh doanh (21,4%).

Một điểm đáng chú ý khác là chỉ 10,8% doanh nghiệp phản ánh đang gặp khó khăn về tuyển dụng nhân sự vào năm 2022, giảm mạnh so với con số 27,2% của năm 2021. Một mặt, đây là thông tin tích cực với nhiều doanh nghiệp khi nguồn cung lao động trên thị trường dồi dào hơn và họ dễ dàng hơn trong tuyển dụng nhân sự phù hợp.

Nhưng mặt khác, nó cũng phản ánh thực tế là trong năm vừa qua, không ít doanh nghiệp đã phải cho người lao động nghỉ việc do thiếu đơn hàng. Điều này dẫn tới áp lực gia tăng lên người lao động trong tìm kiếm cơ hội việc làm.

Ngoài ra, một số khó khăn khác cũng có một tỷ lệ đáng kể doanh nghiệp phản ánh trong năm 2022, như tìm kiếm nhà cung cấp (10,2%), biến động chính sách pháp luật (9,5%) và biến đổi khí hậu, thiên tai (9,3%).