Gia tăng nỗi lo vỡ bong bóng AI hàng nghìn tỷ USD

Khi làn sóng bùng nổ trí tuệ nhân tạo (AI) bắt đầu, không ít cảnh báo được đưa ra về một bong bóng đầu cơ có thể sánh với cơn sốt dot-com cuối thập niên 1990 – thứ đã kết thúc bằng một cú sụp đổ ngoạn mục và làn sóng phá sản hàng loạt, các tác giả trên tờ Bloomberg đánh giá.

Các công ty công nghệ đang chi hàng trăm tỷ USD cho chip tiên tiến và trung tâm dữ liệu, không chỉ để theo kịp sự bùng nổ trong việc sử dụng chatbot như ChatGPT, Gemini và Claude, mà còn để chuẩn bị cho một sự dịch chuyển căn bản và mang tính đột phá: chuyển đổi hoạt động kinh tế từ con người sang máy móc.

Hóa đơn cuối cùng có thể lên tới hàng nghìn tỷ USD. Trong đó, nguồn vốn đến từ quỹ đầu tư mạo hiểm, nợ vay và gần đây là những thỏa thuận bất thường khiến Phố Wall phải chú ý.

Ngay cả một số người ủng hộ AI nhiều nhất cũng phải thừa nhận rằng thị trường đang bị thổi phồng, dù họ vẫn khẳng định niềm tin vào tiềm năng dài hạn của công nghệ này.

Tuy nhiên, chưa bao giờ một công nghệ còn khá “chưa chắc chắn” về mô hình kinh doanh sinh lợi lại thu hút lượng vốn khổng lồ trong thời gian ngắn đến vậy.

Dù vậy, các giám đốc trong ngành công nghệ – những người có thể ngờ vực các tuyên bố hào nhoáng về tiềm năng cách mạng của AI, hoặc ít nhất chưa biết cách kiếm tiền từ nó trong thời điểm hiện tại – cảm thấy không còn lựa chọn nào khác ngoài việc tiếp tục đầu tư, nếu không muốn bị đối thủ vượt mặt và gạt ra ngoài cuộc chơi AI trong tương lai.

NHỮNG DẤU HIỆU CẢNH BÁO

Khi ông Sam Altman – CEO của OpenAI, công ty tạo ra ChatGPT – công bố kế hoạch hạ tầng AI trị giá 500 tỷ USD mang tên Stargate tại Nhà Trắng hồi đầu năm nay cùng các lãnh đạo công nghệ khác, mức giá này khiến nhiều người hoài nghi.

Sau đó, các đối thủ khác cũng tăng tốc chi tiêu, bao gồm ông Mark Zuckerberg của Meta, người cam kết đầu tư hàng trăm tỷ USD vào trung tâm dữ liệu. Không chịu kém cạnh, ông Altman sau đó còn nói rằng ông kỳ vọng OpenAI sẽ chi “hàng nghìn tỷ USD” cho hạ tầng AI.

Để tài trợ cho các dự án này, OpenAI như bước vào một thời kỳ mới. Tháng 9, Nvidia công bố thỏa thuận đầu tư tới 100 tỷ USD vào hệ thống trung tâm dữ liệu của OpenAI – một thương vụ mà một số nhà phân tích đặt dấu hỏi: liệu Nvidia có đang chống lưng cho khách hàng của mình chỉ để họ tiếp tục mua chip của hãng này hay không.

Những nghi ngại này bám theo Nvidia trong suốt cơn sốt AI. Nhà sản xuất chip hàng đầu này đã đầu tư vào hàng chục công ty, từ các nhà phát triển mô hình AI đến dịch vụ điện toán đám mây. Một số công ty sau đó lại dùng chính nguồn vốn này để mua chip đắt đỏ của Nvidia. Tuy nhiên, thương vụ với OpenAI vượt xa về quy mô.

OpenAI cũng ám chỉ có thể vay nợ thay vì tiếp tục dựa vào các đối tác như Microsoft và Oracle. Điểm khác biệt là hai công ty này có hoạt động kinh doanh vững chắc, sinh lời nhiều năm, trong khi OpenAI được cho là sẽ “đốt” tới 115 tỷ USD tiền mặt từ nay đến năm 2029, theo thông tin từ The Information.

Các tập đoàn công nghệ lớn khác cũng ngày càng dựa vào nợ vay để duy trì mức chi tiêu khổng lồ. Chẳng hạn, Meta đã huy động 26 tỷ USD từ các ngân hàng cho một khu phức hợp trung tâm dữ liệu ở bang Louisiana – nơi doanh nghiệp này tuyên bố sẽ có quy mô gần bằng Manhattan.

JPMorgan Chase và Mitsubishi UFJ Financial Group cũng đang dẫn đầu khoản vay hơn 22 tỷ USD để hỗ trợ kế hoạch xây dựng siêu trung tâm dữ liệu của Vantage Data Centers, theo Bloomberg.

CƠN SỐT XÂY DỰNG TRUNG TÂM DỮ LIỆU KÉO THEO SỰ HOÀI NGHI LỚN VỀ LỢI ÍCH THỰC SỰ TỪ AI

Đến năm 2030, các công ty AI sẽ cần tới 2.000 tỷ USD doanh thu hàng năm để đáp ứng nhu cầu điện toán dự báo, Bain & Co. cho biết trong một báo cáo tháng 9/2025. Thế nhưng, Bain cũng dự đoán doanh thu thực tế có thể thiếu hụt tới 800 tỷ USD so với con số đó.

Phản ánh “cơn sốt vàng” của thời đại, ngày càng nhiều công ty chưa được chứng minh năng lực đang tìm cách tận dụng trào lưu trung tâm dữ liệu. Nebius – một nhà cung cấp đám mây có trụ sở ở Amsterdam, tách ra từ tập đoàn internet Nga Yandex năm 2024 – gần đây đã ký thỏa thuận hạ tầng trị giá tới 19,4 tỷ USD với Microsoft.

Nscale – một công ty trung tâm dữ liệu ít tên tuổi của Anh – cũng đang hợp tác với Nvidia, OpenAI và Microsoft để xây dựng hạ tầng ở châu Âu. Trước đó, Nscale và một số nhà cung cấp hạ tầng AI khác từng tập trung vào một lĩnh vực nóng sốt không kém: đào tiền điện tử.

Cơn sốt xây dựng trung tâm dữ liệu kéo theo sự hoài nghi lớn về lợi ích thực sự từ AI. Tháng 8, giới đầu tư chao đảo khi các nhà nghiên cứu của MIT phát hiện có tới 95% tổ chức không thu được bất kỳ lợi nhuận nào từ các dự án AI.

Mới đây, các nhà nghiên cứu tại Harvard và Stanford cũng đưa ra lời giải thích: nhân viên đang sử dụng AI để tạo ra cái gọi là “workslop” – những nội dung công việc do AI tạo ra, trông có vẻ tốt nhưng thực chất rỗng tuếch, không giúp ích đáng kể cho nhiệm vụ.

AI từ lâu được kỳ vọng sẽ tinh gọn quy trình, tăng năng suất và trở thành công cụ vô giá mà các doanh nghiệp sẵn sàng chi đậm. Nhưng nghiên cứu từ Harvard và Stanford lại cho thấy sự lan rộng của workslop có thể khiến các tập đoàn lớn thiệt hại hàng triệu USD mỗi năm do năng suất sụt giảm.

Các nhà phát triển AI cũng đối mặt với một thách thức khác. OpenAI, Anthropic (nhà phát triển chatbot Claude) và nhiều công ty khác từ lâu đặt cược vào “quy luật mở rộng” – tức là tăng thêm sức mạnh tính toán, dữ liệu và quy mô mô hình sẽ giúp AI tiến những bước nhảy vọt. Họ tin rằng sẽ đạt tới trí tuệ nhân tạo tổng quát (AGI) – dạng AI giả định có thể sánh bằng hoặc vượt con người trong hầu hết các tác vụ.

Thế nhưng, trong năm qua, các nhà phát triển lại chứng kiến lợi ích giảm dần từ những nỗ lực tốn kém để xây dựng AI tiên tiến hơn. Một số thậm chí không đáp ứng được kỳ vọng do chính họ tạo ra. Đơn cử, sau nhiều tháng quảng bá GPT-5 như một bước đột phá, OpenAI tung ra mô hình mới vào tháng 8 nhưng lại nhận về phản hồi trái chiều. Ông Altman từng thừa nhận trong lễ ra mắt: “Chúng ta vẫn còn thiếu một điều gì đó rất quan trọng để đạt đến AGI”.

Những lo ngại này càng lớn hơn khi cạnh tranh từ Trung Quốc gia tăng. Các công ty Trung Quốc đã và đang tung ra hàng loạt mô hình AI giá rẻ, cạnh tranh trực diện. Dù các doanh nghiệp Mỹ vẫn được đánh giá là đi trước, nhưng sự thay thế giá thấp từ Trung Quốc có thể qua mặt Thung lũng Silicon tại một số thị trường, khiến việc thu hồi vốn đầu tư khổng lồ vào hạ tầng AI càng khó khăn.

Ngoài ra, còn một rủi ro khác: sự mở rộng ồ ạt các trung tâm dữ liệu AI – đồng nghĩa với mức tiêu thụ điện khổng lồ – có thể vấp phải thực tế là hệ thống điện quốc gia đang quá tải.

ĐIỀU GÌ TẠO NÊN BONG BÓNG TRÊN THỊ TRƯỜNG?

Bong bóng là những chu kỳ kinh tế được định nghĩa bởi sự gia tăng nhanh chóng giá trị thị trường mà không được hỗ trợ bởi các yếu tố nền tảng. Chúng thường kết thúc bằng một đợt bán tháo mạnh – hay còn gọi là bong bóng vỡ.

Một bong bóng thường bắt đầu khi nhà đầu tư bị cuốn vào cơn sốt đầu cơ – xoay quanh một công nghệ mới hoặc cơ hội thị trường nào đó – và đổ tiền vào vì sợ bỏ lỡ các khoản lợi nhuận tiếp theo.

Thông thường, bong bóng vỡ khi nhà đầu tư nhận ra những kỳ vọng quá cao của họ là không thực tế. Điều này thường đến sau một giai đoạn hưng phấn quá mức chuyển sang cuồng loạn, khi tất cả đều lao vào mua ở đỉnh. Tiếp sau đó thường là một đợt bán tháo kéo dài, trong đó lợi nhuận của doanh nghiệp bắt đầu sụt giảm, hoặc một sự kiện bất ngờ làm thay đổi triển vọng dài hạn, khiến nhà đầu tư đồng loạt tháo chạy.

Đã có một số ý kiến cho rằng bong bóng AI đã vỡ vào cuối tháng 1, khi DeepSeek của Trung Quốc gây chấn động thị trường với việc ra mắt một mô hình AI cạnh tranh được cho là xây dựng với chi phí chỉ bằng một phần nhỏ so với số tiền mà các nhà phát triển hàng đầu của Mỹ bỏ ra.

Thành công lan truyền của DeepSeek đã kích hoạt một đợt bán tháo cổ phiếu công nghệ trị giá hàng nghìn tỷ USD. Nvidia – cổ phiếu tiêu biểu cho làn sóng AI – đã giảm 17% chỉ trong một ngày.

Sự kiện DeepSeek đã nhấn mạnh rủi ro khi đầu tư ồ ạt vào AI. Nhưng Thung lũng Silicon nhìn chung vẫn không nao núng.

Trong những tháng sau đó, các công ty công nghệ tiếp tục tăng gấp đôi kế hoạch chi tiêu tốn kém cho AI, và các nhà đầu tư lại cổ vũ cho những khoản đặt cược này. Cổ phiếu Nvidia bật tăng trở lại từ mức thấp hồi tháng 4 lên mức kỷ lục mới. Đến cuối tháng 9, công ty có giá trị hơn 4 nghìn tỷ USD, trở thành doanh nghiệp giá trị nhất thế giới.

BONG BÓNG DOT-COM LIỆU CÓ LẶP LẠI?

Cũng giống như sự bùng nổ AI ngày nay, các công ty ở trung tâm của cơn sốt dot-com đã thu hút lượng vốn khổng lồ từ các nhà đầu tư, thường dựa vào những chỉ số đáng ngờ như lưu lượng truy cập website thay vì khả năng thực tế để tạo ra lợi nhuận. Nhiều mô hình kinh doanh sai lầm và dự báo doanh thu bị thổi phồng.

Các công ty viễn thông chạy đua xây dựng mạng lưới cáp quang chỉ để rồi phát hiện nhu cầu không đủ để chi trả cho chúng. Khi tất cả sụp đổ vào năm 2001, nhiều công ty bị thanh lý, số khác được các đối thủ khỏe mạnh hơn thâu tóm với giá rẻ mạt.

Những tiếng vang của thời kỳ dot-com có thể thấy trong việc AI đang mở rộng hạ tầng khổng lồ, định giá cao ngất ngưởng và những màn phô trương giàu có.

Cùng với đó, nhiều startup AI quảng bá doanh thu định kỳ như một chỉ số tăng trưởng quan trọng, nhưng có nhiều nghi ngờ về tính bền vững hay khả năng dự đoán của các dự báo này, đặc biệt với những doanh nghiệp còn non trẻ. Một số công ty AI đang hoàn tất nhiều vòng gọi vốn khổng lồ chỉ trong một năm. Không phải tất cả đều sẽ phát triển mạnh.

“Tôi nghĩ có rất nhiều điểm tương đồng với bong bóng internet”, ông Bret Taylor, Chủ tịch của OpenAI và CEO của Sierra – một startup AI được định giá 10 tỷ USD – cho biết. Giống như kỷ nguyên dot-com, một số công ty đình đám gần như chắc chắn sẽ phá sản.

Thế nhưng, cũng sẽ có những doanh nghiệp lớn xuất hiện và phát triển mạnh mẽ về lâu dài, giống như Amazon.com Inc. và Google của Alphabet Inc. vào cuối những năm 90, ông Taylor nhận định.