Ngã rẽ của thị trường việc làm trước cơn đổ bộ của AI

Amazon, công ty công nghệ hàng đầu thế giới, ngày 9/6 theo giờ Mỹ, đã công bố kế hoạch đầu tư ít nhất 20 tỷ USD vào bang Pennsylvania của Mỹ để mở rộng cơ sở hạ tầng trung tâm dữ liệu nhằm hỗ trợ công nghệ trí tuệ nhân tạo (AI) và điện toán đám mây.

Theo ước tính của gã khổng lồ công nghệ này, khoản đầu tư sẽ tạo ít nhất 1.250 việc làm mới có kỹ năng cao, đồng thời, hỗ trợ hàng nghìn việc làm khác trong chuỗi cung ứng trung tâm dữ liệu Amazon Web Services (AWS).

Các công việc mới có thể kể đến là kỹ sư trung tâm dữ liệu và chuyên gia mạng, quản lý hoạt động kỹ thuật, chuyên gia bảo mật và nhiều vai trò kỹ thuật khác. Ngoài các vị trí trực tiếp này, khoản đầu tư dự kiến ​​sẽ hỗ trợ hàng nghìn công việc xây dựng tại địa phương và các vị trí trong chuỗi cung ứng trung tâm dữ liệu, cũng như các công việc khác trong cộng đồng địa phương.

Động thái mới nhất của Amazon chỉ là một trong những dòng chảy đầu tư vào trung tâm dữ liệu và AI đã diễn ra mạnh mẽ thời gian qua, minh chứng cho tác động tích cực mà sự bùng nổ của AI mang lại.

Thế nhưng, không ít người cho rằng, AI sẽ là một cuộc khủng hoảng mới với người lao động trong bối cảnh thị trường việc làm vốn đã gặp nhiều khó khăn vì biến động kinh tế.

THỊ TRƯỜNG LAO ĐỘNG THÊM CHAO ĐẢO

Ông Dario Amodei, Giám đốc điều hành của Anthropic – một doanh nghiệp khởi nghiệp tại Mỹ được thành lập bởi các cựu chuyên gia nghiên cứu tại OpenAI – cảnh báo, AI có thể khiến tỷ lệ thất nghiệp gia tăng đột biến trong tương lai gần và các nhà hoạch định chính sách lẫn lãnh đạo doanh nghiệp giờ đây chưa sẵn sàng cho điều đó.

"AI đang bắt đầu trở nên tốt hơn con người ở hầu hết mọi nhiệm vụ trí tuệ và chúng ta sẽ cùng nhau, với tư cách là một xã hội, vật lộn với AI", ông Dario Amodei, trả lời phỏng vấn CNN hôm 29/5.  "AI sẽ làm tốt hơn những việc con người đang làm, bao gồm cả những gì tôi làm, bao gồm cả những gì các CEO khác làm".

Vị này cho rằng, các công cụ AI mà Anthropic và các công ty khác đang chạy đua xây dựng có thể loại bỏ một nửa số việc làm mới vào nghề, nhân viên văn phòng và làm tăng tỷ lệ thất nghiệp lên tới 20% trong vòng 1 – 5 năm tới, CNN đưa tin.

Đây không phải là cảnh báo đáng sợ đầu tiên về việc AI tiến bộ nhanh như thế nào có thể làm đảo lộn nền kinh tế trong những năm tới.

Các học giả và nhà kinh tế cũng từng cảnh báo rằng, AI có thể thay thế một số công việc hoặc nhiệm vụ trong những năm tới, với các mức độ nghiêm trọng khác nhau.

Đầu năm nay, một cuộc khảo sát của Diễn đàn Kinh tế thế giới cho thấy, 41% người sử dụng lao động có kế hoạch cắt giảm lực lượng lao động vì tự động hóa AI vào năm 2030.

Trong cuộc họp báo cáo tài chính gần nhất của Công ty Ocado tại Anh – doanh nghiệp công nghệ cung cấp các giải pháp thương mại điện tử, hậu cần, Giám đốc điều hành Tim Steiner cho biết, những thay đổi trong lĩnh vực trí tuệ nhân tạo và robot đã giúp tập đoàn này hoàn thành các đơn hàng thực phẩm trực tuyến với tốc độ ngày càng nhanh hơn.

Năm 2012, để chuẩn bị một đơn hàng gồm 50 món hàng cần đến 25 phút lao động của con người. Giờ đây, con số đó chỉ còn 10 phút. Thế nhưng, sự tiến bộ về công nghệ của Ocado cũng đồng nghĩa với việc công ty này sẽ cần ít hơn 500 lao động trong năm nay, sau khi họ đã thông báo rằng 2.300 việc làm sẽ bị ảnh hưởng trong năm 2023.

Tờ Financial Times đánh giá, Ocado đã từng bước giảm dần lao động thủ công suốt nhiều năm qua chính là hình ảnh thu nhỏ cho những lo ngại của người lao động về trí tuệ nhân tạo tạo sinh (generative AI): AI có thể giúp tăng năng suất, hiệu quả và lợi nhuận, nhưng cũng đồng thời có thể thay thế con người.

Một số doanh nghiệp vẫn chưa chấp nhận làn sóng này, nhưng phần lớn đã dành hơn một năm qua để thử nghiệm và triển khai các dự án thí điểm tại nơi làm việc.

“Các công ty đang chuyển từ câu hỏi ‘Chiến lược AI của chúng ta là gì?’ sang việc thử nghiệm và bắt đầu tích hợp AI sáng tạo vào các quy trình”,  bà Karin Kimbrough, nhà kinh tế trưởng của LinkedIn nhận định. “AI đang bắt đầu làm thay đổi bức tranh về công việc”.

Hiện nay, nhân viên, lãnh đạo doanh nghiệp và các nhà hoạch định chính sách đều đang cố gắng tìm hiểu cụ thể những lợi ích mà AI sáng tạo có thể mang lại là gì.

THAY ĐỔI CHỨ KHÔNG LOẠI BỎ

Giới học giả, chuyên gia tuyển dụng và tư vấn quản lý hiện vẫn còn chia rẽ về việc liệu những cảnh báo này là thổi phồng hay là đánh giá thực tế về tiềm năng làm rung chuyển thị trường lao động của AI. Nhưng ngay cả khi AI chưa phá hủy việc làm trên diện rộng vào lúc này, ứng dụng công nghệ này chắc chắn đang làm thay đổi cấu trúc công việc và mối quan hệ giữa khối lượng công việc, sản lượng và số lượng nhân sự.

“Không một lĩnh vực nào miễn nhiễm với tác động của AI”, ông Peter Brown, chuyên gia nhân sự toàn cầu tại PwC nhận định. “Nhưng AI chủ yếu đang thay đổi vai trò thay vì loại bỏ, cho phép con người tập trung vào những phần việc mang lại giá trị cao hơn”.

Theo tờ Financial Times, Ông Mike Clancy, Tổng thư ký Công đoàn Prospect – đại diện cho 160.000 thành viên trong các khu vực công và tư tại Vương quốc Anh – cũng đồng tình với quan điểm đó. Ông cho rằng cần phải phân biệt rõ tác động của AI giữa các ngành nghề.

Nếu làm trong lĩnh vực điều khiển không lưu, vận hành mạng lưới truyền tải và phân phối điện, quản lý hạ tầng hay các quy trình sản xuất, người lao động đã điều chỉnh kỹ năng của mình để thích nghi với công nghệ mới suốt hàng chục năm qua. AI có thể hỗ trợ, nhưng yếu tố con người sẽ vẫn phải giữ lại để đảm bảo khả năng vận hành ổn định của hệ thống, ông phân tích.

Ngược lại, ông Clancy cho rằng, các công việc “ngồi gõ email” – tức những việc phụ thuộc vào phản hồi văn bản, từ luật sư cho đến nhân viên chăm sóc khách hàng – sẽ đối mặt với “những thay đổi rất lớn trong ngắn hạn”, dù có thể cần “thời gian dài để thực sự thấy hết lợi ích”.

Những lao động bị AI lấy mất phần việc của mình đang “chuyển hướng sang những kỹ năng mà AI sáng tạo chưa làm được”, bà Kimbrough của LinkedIn nhận xét. Bà cho biết, những người này đang được “tái định vị” hơn là “loại bỏ”, nghĩa là họ đang ưu tiên phát triển các kỹ năng thiên về yếu tố con người.

NGÃ BA ĐƯỜNG

Kể từ khi ChatGPT ra mắt vào cuối năm 2022, giới chuyên gia nhân sự và việc làm đã cố gắng xác định xem liệu các công ty sẽ chọn tăng năng suất bằng cách trang bị thêm AI cho nhân viên để làm được nhiều việc hơn, hay sẽ giữ nguyên sản lượng nhưng giảm bớt việc tuyển dụng.

Công ty quản lý quỹ Schroders là một ví dụ cho lựa chọn đầu tiên.

“Chúng tôi không nhìn thấy một cuộc cách mạng hay làn sóng sa thải ồ ạt trong ngắn hạn, nhưng chúng tôi dự đoán những xu hướng này sẽ tạo ra một quá trình chuyển đổi trong vòng 5 – 10 năm tới, làm thay đổi lực lượng lao động”, tờ Financial Times dẫn lời bà Meagen Burnett, Giám đốc Tài chính của công ty quản lý quỹ này nhận định.

Việc dùng AI để phân tích dữ liệu, tạo báo cáo và hỗ trợ xử lý thắc mắc là những ứng dụng có thể mang tính “lột xác”. Một lực lượng lao động “có kiến thức AI” sẽ giúp nhân viên làm việc hiệu quả hơn, có lợi thế cạnh tranh và thực hiện được các nhiệm vụ có giá trị cao hơn, bà Burnett nói thêm.

Việc Moderna, một công ty công nghệ sinh học, mới đây gộp chung bộ phận nhân sự và công nghệ với nhau – mở đường cho quá trình tự động hóa nhiều hơn – cũng là dấu hiệu cho thấy các công ty đang bắt đầu tính toán lại việc tổ chức nhân sự.

IBM thậm chí còn đi xa hơn, dùng các trợ lý AI để đảm nhận công việc của hàng trăm nhân viên nhân sự.

Klarna, công ty công nghệ tài chính của Thụy Điển, cho biết, trợ lý AI của họ hiện xử lý 2/3 số yêu cầu chăm sóc khách hàng, giảm đáng kể khối lượng công việc cho con người.

Tại Google và Meta, AI đang làm thay đổi bộ phận kỹ thuật, tuyển dụng và tiếp thị, góp phần vào việc tái cấu trúc và cắt giảm nhân sự.

Dù vậy, nhiều công ty khác “vẫn mới chỉ ở bước khởi đầu”, theo ông James Milligan, Giám đốc toàn cầu mảng công nghệ tại hãng tuyển dụng Hays cho biết. “Rất nhiều doanh nghiệp truyền thống ngoài lĩnh vực công nghệ - như các tập đoàn tư nhân lớn, FTSE 250, Fortune 500 – vẫn đang vật lộn với những điều cơ bản như quản trị dữ liệu và chính sách bảo vệ thông tin trong thế giới AI sáng tạo”.

AI cũng đang thay đổi bộ kỹ năng mà người lao động cần có. Những người thành thạo công cụ AI mới hoặc từng có kinh nghiệm triển khai trong doanh nghiệp đang được thăng chức, trả lương cao hơn và săn đón ráo riết. Dữ liệu của LinkedIn cho thấy các vị trí như kỹ sư prompt (viết câu lệnh), trưởng bộ phận AI hay kiến trúc sư AI có trách nhiệm đã gia tăng tuyển dụng.

Một báo cáo mới của PwC, phân tích gần 1 tỷ tin tuyển dụng trên sáu châu lục, cho thấy người lao động thành thạo AI được trả lương cao hơn 56% trong năm 2024 so với những người không có kiến thức về công nghệ này, tăng đáng kể so với mức chênh lệch 25% của năm trước.

Báo cáo cũng nhận thấy các ngành nghề bị xem là “chịu tác động nhiều nhất” bởi AI có mức tăng trưởng doanh thu trên mỗi nhân viên cao gấp ba lần so với các ngành bị ảnh hưởng ít nhất.

Với những người lạc quan, đây là bằng chứng cho thấy AI đang khiến từng nhân viên trở nên có giá trị hơn. “Trái ngược với những lo ngại về việc làm, số lượng công việc và mức lương đang tăng ở hầu hết các vị trí liên quan đến AI, kể cả những công việc dễ tự động hóa nhất”, PwC cho biết trong báo cáo.

Theo Financial Times, bà Claudia Harris, Giám đốc điều hành Makers – nền tảng đào tạo và cung ứng nhân tài công nghệ, nhận định “một nền kinh tế hai tốc độ đang hình thành” giữa các công ty đầu tư vào AI và những công ty không làm điều đó.

“Ranh giới phân chia không còn nằm ở việc ngành đó có sáng tạo hay không. Đây là câu chuyện về những doanh nghiệp và văn hóa sẵn sàng thực hiện cú chuyển đổi lớn và quyết liệt này”, bà nhấn mạnh.