Nông nghiệp Tây Nguyên: Phát triển tùy tiện
Tây Nguyên là vùng trọng điểm của hầu hết các loại cây công nghiệp phục vụ xuất khẩu như cà phê, tiêu, điều, cao su, mắc ca... Tuy nhiên, nông dân ở khu vực này phát triển nông nghiệp còn tùy tiện, phá vỡ quy hoạch, thường xuyên thay đổi cây trồng dẫn đến tình trạng được mùa rớt giá luôn lặp đi lặp lại…
Tại Diễn đàn “Kết nối Tây Nguyên: Kết nối chuỗi giá trị sản xuất và tiêu thụ nông sản vùng Tây Nguyên” do Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn phối hợp với UBND tỉnh Gia Lai tổ chức mới đây, các đại biểu nhận định, dù có những sản phẩm có giá trị xuất khẩu cao, nhưng sản xuất nông nghiệp của khu vực Tây Nguyên còn phát triển tự phát theo phong trào, hiệu quả chưa cao.
CHƯA XỨNG TẦM VÙNG TRỌNG ĐIỂM CÂY CÔNG NGHIỆP
Tây Nguyên có tổng diện tích đất nông nghiệp trên 5 triệu ha, chiếm 91,75% diện tích đất tự nhiên của cả khu vực, trong đó có 1,3 triệu ha đất đỏ bazan. Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, Tây Nguyên có khí hậu thuận lợi cho phát triển cây ăn quả, cây công nghiệp, cây lâm nghiệp, cây dược liệu chất lượng cao sản lượng lớn và khả năng cạnh tranh, như cà phê, hồ tiêu, bơ, sầu riêng, cao su, sắn, gỗ, sâm Ngọc Linh...
Tây Nguyên đứng đầu cả nước về sản lượng cà phê, hồ tiêu, bơ, chanh leo. So về sản lượng với cả nước, cà phê Tây Nguyên chiếm 94,8%; cao su chiếm 22,1%, hồ tiêu chiếm 68,6%. Một số cây ăn quả tăng nhanh, sầu riêng chiếm tới 43,1% diện tích và 36,3% sản lượng; bơ chiếm tới 78,1% diện tích và 81,9% sản lượng. Cùng với đó, Tây Nguyên là vùng sản xuất chanh leo lớn nhất cả nước, chiếm trên 70% diện tích.
Ông Kpă Thuyên, Phó Chủ tịch UBND tỉnh Gia Lai, cho biết giai đoạn 2016-2021, tỉnh đã chuyển đổi 38.638 ha cây trồng kém hiệu quả sang trồng các loại cây khác có hiệu quả kinh tế cao hơn.
Toàn tỉnh hiện có 32.720 ha cây trồng ứng dụng công nghệ tưới tiên tiến, tiết kiệm nước; khoảng 227.176 ha cây trồng các loại sản xuất theo tiêu chuẩn. Tỉnh Gia Lai cũng đã hình thành được 18 vùng sản xuất nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao với tổng diện tích 3.490 ha với các cây trồng chính như: chuối, bơ, sầu riêng, thanh long, ớt, hồ tiêu, cà phê, rau, hoa,... Gia Lai đang chú trọng phát triển sản xuất nông nghiệp theo hướng hàng hóa tập trung gắn với chế biến.
NHIỀU KHÓ KHĂN THÁCH THỨC
Rất nhiều tiềm năng phát triển, nhưng nông nghiệp Tây Nguyên cũng đang phải đối diện với nhiều khó khăn, thách thức. Theo các chuyên gia, những vấn đề mà Tây Nguyên đang gặp phải, là tình trạng thiếu nước tưới trong mùa khô; kết cấu hạ tầng kỹ thuật phục vụ sản xuất nông nghiệp còn thiếu, chưa đáp ứng được nhu cầu phát triển sản xuất hàng hóa lớn.
Trong khi đó, công nghệ canh tác, thu hoạch còn thủ công, lạc hậu; chất lượng giống cây trồng vật nuôi chưa cao, công tác quản lý giống cây trồng chưa thực sự tốt, vẫn còn tình trạng buôn bán nguồn giống kém chất lượng.
Thực trạng phát triển của sản xuất và xuất khẩu các sản phẩm chủ lực trong những năm qua tại khu vực Tây Nguyên cho thấy sự phụ thuộc lớn vào điều kiện tự nhiên. Điều này khiến cho việc xuất khẩu không ổn định, được mùa mất giá, được giá mất mùa. Các sản phẩm nông sản chủ lực chất lượng không đồng đều, do đó còn gặp phải nhiều hàng rào thương mại mang tính kỹ thuật.
Những sản phẩm chủ lực của Tây Nguyên như cà phê, cao su, tiêu, điều, khoai lang,... tuy đang đứng đầu hoặc trong nhóm hàng đứng đầu thế giới nhưng vẫn bị phụ thuộc vào sự biến động của giá cả trên thị trường thế giới.
Một số mặt hàng còn phụ thuộc quá lớn vào một số thị trường hoặc khu vực thị trường, như: mặt hàng cao su phụ thuộc quá lớn vào thị trường Trung Quốc, mặt hàng cà phê phụ thuộc vào thị trường châu Âu. Mỗi khi những thị trường này có biến động, ngay lập tức sẽ ảnh hưởng lớn và tiêu cực đến hoạt động sản xuất và tiêu thụ các mặt hàng của Tây Nguyên.
"Nông dân ở Tây Nguyên phát triển nông nghiệp còn tùy tiện, phá vỡ quy hoạch. Mỗi khi giá bán của một loại sản phẩm nào đó như cà phê, tiêu, điều xuống thấp, thì nông dân sẵn sàng chặt bỏ cây đó để chuyển sang trồng cây khác, cho dù họ biết cây trồng mới phải mất 3-5 năm mới cho thu hoạch, dẫn đến sản lượng không ổn định.
Ông Phùng Đức Tiến, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn.
Ngoài ra, khả năng tiếp cận, tiếp thu kỹ thuật công nghệ canh tác của nông dân ở khu vực Tây Nguyên khá chậm chạp. Cũng vì tính tùy tiện, mà nhiều nông dân ở Tây Nguyên sẵn sàng phá vỡ hợp đồng khi tư thương trả giá cao hơn,...
Phần lớn nông dân ở khu vực này vẫn thiếu tính liên kết trong chuỗi sản xuất - chế biến. Mối quan hệ giữa các chủ thể tham gia trong chuỗi giá trị hàng nông sản chưa được xác lập bền vững trên cơ sở xử lý hài hòa, cân bằng các lợi ích.
Do đó, thiếu sự gắn kết với chế biến, tiêu thụ và xuất khẩu, kéo theo việc xuất khẩu bị động, chưa tìm kiếm được những thị trường ổn định.
Chính vì vậy, để phát triển nông nghiệp ở khu vực Tây Nguyên bền vững, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Phùng Đức Tiến, cho biết Bộ sẽ tập trung vào một số nội dung trọng điểm như tổ chức thực hiện các quy hoạch, kế hoạch, đề án phát triển nông nghiệp, nông thôn Tây Nguyên. Trong đó, xác định các cây trồng, vật nuôi ưu tiên, xây dựng một số trung tâm sản xuất cây công nghiệp, nông nghiệp giá trị cao.
Đồng thời, sẽ phát triển mạnh, chú trọng nhân rộng các hình thức tổ chức sản xuất phù hợp, hiệu quả. Đẩy mạnh hợp tác, liên kết nông nghiệp nội vùng và với các vùng Đông Nam Bộ, Duyên hải Nam Trung Bộ, cũng như cả nước. Triển khai thực hiện hỗ trợ, thúc đẩy ứng dụng, chuyển giao khoa học và công nghệ, nhất là công nghệ cao, nông nghiệp số, sản xuất nông nghiệp sạch, hữu cơ.
Có thể thúc đẩy phát triển chuỗi giá trị ngành hàng ở Tây Nguyên theo hướng phát triển hợp tác xã, nông dân, tổ hợp tác liên kết trong sử dụng đất nông nghiệp có trách nhiệm và thân thiện với môi trường. Muốn vậy, nông dân cũng cần thực tế trong việc quyết định của bản thân về sản xuất. Doanh nghiệp là chủ chốt, đóng vai trò rất quan trọng cùng các bên tương tác, xây dựng và phát triển thương hiệu cho nông sản ở Tây Nguyên khi mức độ tham gia vào chuỗi giá trị gắn kết nhiều mảnh ghép vẫn còn hạn chế.
Đề nghị các bộ, ngành Trung ương mời gọi, kết nối các đối tác, doanh nghiệp đến Tây Nguyên đầu tư, hình thành và phát triển các vùng sản xuất, xuất khẩu sản phẩm nông nghiệp có thế mạnh đáp ứng các yêu cầu về rào cản kỹ thuật và quy định của thị trường tiêu thụ các nước.
Các doanh nghiệp cần phải đầu tư nhiều hơn vào nông nghiệp ở khu vực Tây Nguyên, cùng hợp tác xây dựng chuỗi các dự án tổ hợp nông nghiệp ứng dụng công nghệ cao nhằm xây dựng Tây Nguyên là vùng an toàn dịch bệnh, sản xuất các sản phẩm nông nghiệp chất lượng cao theo chuỗi khép kín. Công ty chúng tôi đang đầu tư định hình Tây Nguyên trở thành Trung tâm cung cấp heo giống và phát triển các mô hình chăn nuôi công nghệ cao của Việt Nam.
Trong thời gian tới, De Heus sẽ tiếp tục phát triển các chuỗi liên kết mới nhằm nâng cao chất lượng chuỗi giá trị và cải thiện đời sống của không chỉ người nông dân, người kinh doanh mà còn là tất cả người tiêu dùng Việt Nam.
