Thành phố dẫn đầu Trung Quốc trong cuộc đua phát triển AI

Hơn hai thập kỷ trước, Jack Ma đã thành lập Alibaba từ một căn hộ nhỏ ở Hangzhou, khởi đầu cho hành trình biến quê hương ông từ một thành phố thơ mộng bên hồ trở thành trung tâm công nghệ hàng đầu của Trung Quốc.

TỪ CÁI NÔI KHỞI NGHIỆP ĐẾN TRUNG TÂM TRÍ TUỆ NHÂN TẠO

Ngày nay, Hangzhou – thủ phủ của tỉnh Chiết Giang ở miền đông, với khoảng 13 triệu dân – đã trở thành một trong những điểm nóng về trí tuệ nhân tạo (AI) của Trung Quốc. Thành phố này đang đóng vai trò trung tâm trong tham vọng công nghệ toàn cầu của Bắc Kinh.

Theo Wall Street Journal, bước ngoặt lớn diễn ra vào đầu năm nay, khi công ty DeepSeek có trụ sở tại Hangzhou gây chấn động toàn cầu với một mô hình AI có khả năng cạnh tranh trực tiếp với các chương trình của Mỹ, nhưng chi phí phát triển lại thấp hơn đáng kể. Thành công này được xem là minh chứng cho hệ sinh thái khởi nghiệp công nghệ mạnh mẽ mà Hangzhou đã dày công xây dựng trong nhiều thập kỷ qua.

Zhao Ji, một doanh nhân 41 tuổi từng là giám đốc marketing tại Alibaba, là một trong số những người đang góp phần thúc đẩy làn sóng AI mới ở thành phố. Anh chuyển từ Bắc Kinh đến Hangzhou năm 2018, và hiện đang phát triển một công ty khởi nghiệp AI có tên AlphaFin. Công ty này xây dựng một trợ lý AI giúp doanh nghiệp tạo nội dung video và âm thanh, bao gồm khả năng sao chép giọng nói và hình ảnh của người dùng.

Tháng 10 năm ngoái, Zhao Ji được mời thuyết trình về AI tại một hội chợ do chính quyền thành phố tổ chức. Ngay sau phần trình bày, nhiều quan chức địa phương đã chủ động kết nối với anh qua ứng dụng WeChat và mời anh đến thăm các quận của họ. Khi ấy, Zhao vẫn chưa có sản phẩm hoàn chỉnh, nhưng chính quyền Hangzhou vẫn thể hiện rõ sự quan tâm mạnh mẽ với các doanh nghiệp công nghệ non trẻ như anh. “Họ thực sự coi trọng công nghệ và đổi mới sáng tạo”, doanh nhân Zhao nhận xét.

HỆ SINH THÁI CÔNG NGHỆ TĂNG TRƯỞNG THẦN TỐC

Hangzhou từ lâu vốn nổi tiếng với thắng cảnh thiên nhiên, nguồn cảm hứng bất tận cho các nhà thơ, họa sĩ suốt chiều dài lịch sử Trung Hoa. Song song với vẻ đẹp cổ kính, thành phố cũng luôn là trung tâm thương mại sầm uất, phát triển mạnh mẽ dù cách xa các trung tâm chính trị của Trung Quốc.

Từ những năm 1980, các xưởng thủ công gia đình tại Chiết Giang là những đơn vị tư nhân đầu tiên tham gia nền kinh tế thị trường khi Trung Quốc mở cửa. Alibaba ra đời sau đó đã tạo đòn bẩy đưa Hangzhou bước vào kỷ nguyên công nghệ.

Lấy cảm hứng từ Thung lũng Silicon, chính quyền Hangzhou đã xây dựng cái gọi là “hành lang đổi mới sáng tạo” ở phía tây thành phố, gần khuôn viên Alibaba. Đây là nơi tập trung các công ty khởi nghiệp chuyên phát triển mô hình AI, robot, giao diện não – máy tính và phần mềm hỗ trợ bằng AI. Thành phố còn nổi tiếng với nhóm “Sáu con rồng nhỏ” – cụm từ ám chỉ sáu công ty công nghệ hàng đầu trong lĩnh vực AI, trong đó có DeepSeek.

Đầu năm nay, chính quyền Hangzhou thông báo đã phê duyệt hai quỹ hỗ trợ đổi mới sáng tạo với tổng trị giá hơn 28 tỷ USD. Cùng lúc, tỉnh Chiết Giang cũng trở thành địa phương đứng đầu Trung Quốc về đầu tư cho khoa học và công nghệ, với hơn 12 tỷ USD riêng trong năm 2024.

Bên cạnh vai trò là tập đoàn thương mại điện tử hàng đầu, Alibaba còn là nhà đầu tư lớn vào các startup AI triển vọng, đồng thời phát triển mảng AI riêng gồm chip và mô hình trí tuệ nhân tạo. Công ty này đã tuyên bố sẽ chi hơn 52 tỷ USD vào AI và hạ tầng điện toán đám mây trong ba năm tới.

Sự hiện diện của Alibaba đã tạo nên cộng đồng công nghệ sôi động, nơi “ai cũng có liên hệ với Alibaba, ít nhiều” như lời nhận xét của ông Wei Dabao – người cùng vợ là bà Wu Xiaobao sở hữu một hiệu sách nhỏ gần trụ sở tập đoàn. Năm năm trước, cửa hàng của họ chỉ nằm giữa những công trường xây dựng ngổn ngang; giờ đây khu vực này đã biến thành quần thể các tòa nhà hiện đại, đông đúc kỹ sư và doanh nhân trẻ. Hiệu sách cũng trở thành điểm hẹn của giới công nghệ đến đọc sách, giao lưu và tham dự các buổi thảo luận.

Không chỉ ở trung tâm, các vùng ngoại ô như Liangzhu ở phía bắc Hangzhou cũng đang nổi lên như điểm tụ họp của cộng đồng AI Trung Quốc. Hằng tháng, tại đây diễn ra sự kiện “Demo Day” – nơi các doanh nhân trình bày ý tưởng khởi nghiệp trong một khu vườn rợp bóng cây, còn các lập trình viên độc lập thì làm việc bên nhau tại quán cà phê trong những buổi “Crazy Thursday” hằng tuần. Cư dân ở đây tự gọi mình là “dân làng” – biểu tượng của tinh thần cộng đồng và hợp tác trong đổi mới sáng tạo.

BỆ PHÓNG TỪ CÁC TRƯỜNG ĐẠI HỌC VÀ THÁCH THỨC PHÍA TRƯỚC

Một trong những trụ cột giúp Hangzhou bứt phá chính là hệ thống đại học nghiên cứu. Đại học Chiết Giang (Zhejiang University) – ngôi trường danh giá nhất thành phố – được nhiều người ví như “Stanford của Trung Quốc”. Từ đầu những năm 2000, trường đã đặt mục tiêu trở thành một trung tâm đổi mới sáng tạo và khởi nghiệp đẳng cấp thế giới.

“Có câu đùa rằng: ‘Muốn xây dựng một Thung lũng Silicon, hãy xây một trường đại học đẳng cấp thế giới và chờ 30–50 năm.’ Đại học Chiết Giang đã làm điều đó nhanh hơn”, Duncan Clark, tác giả cuốn sách về Alibaba và từng là học giả khách mời tại chương trình khởi nghiệp của Stanford, nhận xét.

Năm 2017, trường này cùng chính quyền tỉnh Chiết Giang và Alibaba đã thành lập một phòng thí nghiệm AI. Cũng trong năm đó, giáo sư kỹ thuật Zhu Qiuguo đã sáng lập Deep Robotics – một trong “Sáu con rồng nhỏ” của Hangzhou.

Bên cạnh đó, Hangzhou còn có Đại học Tây Hồ (Westlake University) – một cơ sở nghiên cứu mới kết hợp vốn tư nhân và công, với tham vọng cạnh tranh cùng Viện Công nghệ California (Caltech) của Mỹ. Westlake đã thu hút nhiều giáo sư tên tuổi từng giảng dạy tại các trường đại học Mỹ, trong bối cảnh Mỹ cắt giảm ngân sách nghiên cứu và gia tăng giám sát các nhà khoa học Trung Quốc. Hai trong số những gương mặt mới nổi bật là nhà nghiên cứu AI Guo-Jun Qi và nhà khoa học dữ liệu She Yiyuan.

Dù vậy, các trường nghiên cứu của Trung Quốc vẫn còn khoảng cách nhất định về khả năng phát minh. Theo Viện Kinh tế Đức, trong giai đoạn 2021–2024, chín trong mười cơ sở học thuật có số lượng đơn đăng ký bằng sáng chế quốc tế nhiều nhất đều là của Mỹ, trong khi trường đại học Trung Quốc xếp cao nhất chỉ đứng thứ 29.

Một số chuyên gia cũng cảnh báo rằng các nỗ lực “chống lưng” của chính phủ Trung Quốc đôi khi có thể phản tác dụng, dẫn tới phân bổ nguồn lực sai lệch hoặc khiến ngành chịu quá nhiều ràng buộc chính trị. Dư âm của cuộc đàn áp các công ty công nghệ bắt đầu từ năm 2020 vẫn còn để lại nhiều lo ngại trong giới đầu tư.

“Nhà nước có thể vừa thúc đẩy nhưng cũng có thể bóp nghẹt tinh thần khởi nghiệp”, Dan Wang, nhà nghiên cứu tại Viện Hoover thuộc Đại học Stanford, nhận định.

Dẫu vậy, làn sóng AI tại Hangzhou vẫn đang thu hút đông đảo nhân tài và doanh nghiệp. Bên cạnh ba trung tâm lớn khác là Bắc Kinh, Thượng Hải và Thâm Quyến (Quảng Đông) – quê hương của Tencent và Huawei – Hangzhou được xem là điểm đến hàng đầu cho các doanh nhân trẻ muốn thử sức trong lĩnh vực AI.

Liu Pei, một nữ doanh nhân từng sống ở Bắc Kinh, đã chuyển đến Hangzhou hồi tháng 5 để thành lập công ty khởi nghiệp truyền thông AI mang tên White Whale Lab. Cô chia sẻ: “Khi đến Hangzhou, những người bạn gặp khiến bạn cảm thấy rất hứng khởi. Họ thực sự háo hức nắm bắt các cơ hội trong lĩnh vực AI”.