Nhật Bản già, Ấn Độ trẻ và những thách thức với thế giới 8 tỷ dân

Dù dân số trẻ ngày càng tăng lên mang lại nhiều cơ hội phát triển cho Ấn Độ, nhưng điều này cũng đặt ra nhiều tầng thách thức, từ công tác xóa đói giảm nghèo cho tới giáo dục. Giới chuyên gia cho rằng nhu cầu thực phẩm tăng mạnh có thể ảnh hưởng tới hoạt động thương mại của Ấn Độ với các quốc gia khác. Trong khi đó, Ngân hàng Thế giới (WB) ước tính nước này sẽ cần đầu tư 840 tỷ USD vào cơ sở hạ tầng độ thị trong 15 năm tới để đáp ứng nhu cầu của dân số tăng lên.

"Dân số gia tăng có thể gây thêm áp lực lên cơ sở hạ tầng và dịch vụ đô thị vốn đã quá tải ở các thành phố của Ấn Độ, với nhu cầu tăng lên về nước uống sạch, nguồn điện đáng tin cậy và hệ thống giao thông đường bộ hiệu quả, an toàn, bên cạnh nhiều vấn đề khác nữa”, báo cáo của WB viết.

Tình thế tiến thoái lưỡng nan của Ấn Độ chỉ là một phần trong bức tranh dân số châu Á phức tạp và phân hóa hiện tại. Đó là sự phân hóa giữa các quốc gia có dân số trẻ, ngày càng tăng lên và những nước có dân số già hóa, ngày càng giảm đi. Và cột mốc mới nhất của dân số thế giới càng làm nổi bật sự phân hóa này và các vấn đề ở cả hai phía.

HẠ TẦNG KHÔNG THEO KỊP ĐÀ TĂNG DÂN SỐ

Theo báo cáo công bố ngày 15/11 của Liên hợp quốc (UN) - tổ chức thống kê dân số thế giới từ năm 1950, dân số toàn cầu có thể đã đạt 8 tỷ người, trong khi vượt mốc 7 tỷ người chỉ 11 năm trước. Châu Á là nơi có hơn một nửa trong số 8 tỷ người này.

Dữ liệu của UN cho thấy, tính tới năm 2022, ngoài Trung Quốc (1,426 tỷ người) và Ấn Độ (1,417 tỷ người), 5 quốc gia châu Á có hơn 100 triệu dân gồm Indonesia (276 triệu), Pakistan (236 triệu), Bangladesh (171 triệu), Nhật Bản (124 triệu) và Philippines (116 triệu). Việt Nam, hiện có 98 triệu dân, được dự báo sẽ sớm gia nhập “câu lạc bộ” này.

“Việc dân số thế giới cán mốc 8 tỷ người cho thấy sự cải thiện đáng kể về y tế công cộng, giúp gia tăng tuổi thọ của con người”, báo cáo của UN nhận xté. “Tuy nhiên, thế giới ngày càng đa dạng về mặt nhân khẩu học hơn bao giờ hết. Nhiều quốc gia phải đối mặt với các xu hướng dân số khác nhau rõ rệt, từ tăng trưởng đến suy giảm dân số”.

Điều này được thấy rõ ràng nhất ở châu Á. Châu lục này có các quốc gia dân số trẻ với độ tuổi trung bình chỉ ngoài 20, như Ấn Độ (27,9 tuổi), Pakistan (20,4 tuổi) và Philippines (24,7 tuổi), nhưng cũng có những nền kinh tế già với tuổi trung bình của dân số ngoài 40 như Nhật Bản (48,7 tuổi) và Hàn Quốc (43,9 tuổi). Khoảng cách giữa dân số già và trẻ đang ngày càng tăng lên trong các thập kỷ qua.

Trong khi Ấn Độ đối mặt với tình trạng thiếu việc làm và cơ sở hạ tầng để hỗ trợ dân số ngày càng tăng lên, thì Nhật Bản đối mặt với tình trạng suy giảm sinh nghiêm trọng do đại dịch Covid-19. Chính phủ Nhật Bản thậm chí gọi đây là “tình hình nguy cấp”. Dù theo hướng nào, xu hướng dân số này đang tác động lớn tới kinh tế - xã hội của các quốc gia.

Theo dự báo của UN, dân số Ấn Độ sẽ tăng khoảng 11 triệu người từ năm 2022 đế năm 2023, lên 1,43 tỷ người. Với 17% dân số toàn cầu nhưng chỉ chiếm 2,4% diện tích thế giới và 4% nguồn tài nguyên nước, Ấn Độ đang đứng trước cả cơ hội và thách thức.

“Khi Ấn Độ trải qua sự thay đổi nhân khẩu học, cùng sự thay đổi về động lực xã hội và tiến bộ công nghệ, dân số trẻ sẽ đóng góp đáng kể vào việc hiện thực hóa tiềm năng kinh tế của đất nước", báo cáo Thanh niên ở Ấn Độ năm 2022 của Chính phủ nước này viết. “Tuy nhiên, giới trẻ cũng đối mặt nhiều thách thức về phát triển như khả năng tiếp cận giáo dục, việc làm thu nhập cao, bất bình đẳng giới, tảo hôn, dịch vụ y tế thân thiện với thanh niên và mang thai ở tuổi vị thành niên”.

Dù các nhà kinh tế dự báo GDP của Ấn Độ tăng trưởng khoảng 7% trong năm 2023 - mức cao nhất trong số các nền kinh tế lớn - và dù đại dịch Covid-19 tại nước này có vẻ đã qua, quốc gia Nam Á vẫn tiếp tục đối mặt với tỷ lệ thất nghiệp cao khoảng 8%, theo Trung tâm Giám sát Nền kinh tế Ấn Độ. Điều này cho thấy Ấn Độ đang không tạo ra đủ việc làm để đáp ứng nhu cầu của dân số tăng lên.

“Lực lượng lao động gia nhập thị trường đang nhiều hơn so với số việc làm được tạo ra”, nhà kinh tế Shotaro Kumagai tại Viện Nghiên cứu Nhật Bản, nói với Nikkei Asia. "Dân số trong độ tuổi lao động của Ấn Độ (15-64 tuổi) đang tăng hơn 10 triệu người mỗi năm nhưng môi trường để những người này có một cuộc sống đàng hoàng vẫn chưa phát triển đến mức độ đó”.

Theo ông Kumagai, nhu cầu lương thực của Ấn Độ cũng đang tăng lên nhanh chóng và điều này có thể ảnh hưởng tới hoạt động xuất khẩu lương thực của quốc gia này.

 “Thách thức về lương thực của nước này là hoạt động sản xuất nông sản dễ bị ảnh hưởng bởi thời tiết. Mặt khác, nhu cầu trong nước đang tăng nhanh. Do đó, khi sản lượng thấp, nguồn cung trong nước sẽ được ưu tiên. Điều này có thể dẫn tới các biện pháp hạn chế xuất khẩu, như việc Ấn Độ hạn chế xuất khẩu lúa mì trong năm 2022 và gây ra các vấn dề lương thực ở các quốc gia khác”, ông nói.

THÁCH THỨC DÂN SỐ GIÀ HÓA

Trong khi đó, quốc gia già hóa nhanh nhất châu Á, Nhật Bản đối mặt với các vấn đề hoàn toàn khác, đó là như suy giảm dân số và tình trạng suy thoái ở nông thôn.

Theo Bộ Đất đai, Cơ sở hạ tầng, Giao thông và Du lịch Nhật Bản, năm 2018, có khoảng 3,49 triệu ngôi nhà ở Nhật Bản bị bỏ hoang, tăng gần gấp đôi trong vòng 20 năm. Bộ này cho biết những ngôi nhà như vậy có thể làm suy giảm cảnh quan, làm suy yếu khả năng ngăn chặn thảm họa và tội phạm của khu vực, đồng thời dẫn tới các vụ hỏa hoạn và tình trạng đổ rác trái phép.

Số liệu thống kê mới nhất của Chính phủ cho thấy số ca sinh mới ở Nhật Bản, không tính người nước ngoài, lần đầu tiên giảm xuống dưới 800.000 trẻ trong năm 2022. Đây là tốc độ giảm nhanh hơn đáng kể so với dự báo của nước này. Theo dự báo dân số năm 2017 của Viện nghiên cứu an sinh xã hội và dân số quốc gia Nhật Bản, số ca sinh hàng năm sẽ không giảm xuống dưới 800.000 cho đến năm 2030.

"Chúng tôi nhận ra rằng có sự kết hợp phức tạp của nhiều yếu tố đã cản trở nguyện vọng kết hôn, sinh con và nuôi dạy con cái của các cá nhân", Chánh văn phòng Nội các Hirokazu Matsuno nói với báo chí hồi tháng 11/2022, đồng thời cam kết Chính phủ sẽ đưa ra các biện pháp để thay đổi điều này cho cả nam và nữ giới.

Khi đại dịch Covid-19 bùng phát, các nền kinh tế phát triển như Nhật Bản và Hàn Quốc đã phải đối mặt với tình trạng tỷ lệ sinh giảm, do dịch bệnh khiến các đám cưới bị trì hoãn và nhiều cặp vợ chồng cũng hoãn sinh con.

Theo dữ liệu về mức sinh của UN, tổng tỷ suất sinh (TFR) ở Đông Á - bao gồm Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc và các nước khác - đã giảm đáng kể xuống 1,17 trong năm 2021, từ mức 1,46 năm 2019. UN dự báo tỷ lệ sinh của khu vực này sẽ hồi phục nhẹ dần dần, lên 1,28 vào năm 2030. Dự báo này dựa trên sự phục hồi đã ghi nhận tại một số nền kinh tế phát triển trước đây.

Tuy nhiên, dân số già hóa của Trung Quốc đang đi ngang và được dự báo sẽ bắt đầu giảm trước năm 2025, theo truyền thông nước này. Tương dự, dân số đang già hóa nhanh chóng tại nhiều quốc gia Đông Nam Á, bao gồm Singapore và Thái Lan.

Trong dài hạn, tăng trưởng dân số được dự báo sẽ giảm trên toàn cầu trong vài thập kỷ tới. Theo dự báo hiện tại của UN, dân số thế giới sẽ tăng thêm 1 tỷ lên 9 tỷ người, vào năm 2037 và đạt đỉnh 10,4 tỷ người vào năm 2086.

Thậm chí ở Ấn Độ, khảo sát sức khỏe gia đình mới nhất được thực hiện từ năm 2019-2021, cho thấy tổng tỷ suất sinh của nước này đã giảm xuống còn 2 trẻ trên mỗi phụ nữ, từ 2,2 trẻ trong khảo sát năm 2015 và 2016. Đây là dấu hiệu cho thấy tăng trưởng dân số nước này đang dần ổn định và Ấn Độ chỉ có một khoảng thời gian nhất định để tận dụng dân số trẻ của mình.

"Thế giới đạt mốc 8 tỷ người không phải là một thảm họa. Trên thực tế, đây là một thành công lớn. Nhiều người sống lâu hơn, tuổi thọ tăng lên trên toàn thế giới, hoạt động chăm sóc sức khỏe đã được cải thiện và nhiều người đang phát triển thịnh vượng”, báo cáo của UN viết. “Tuy nhiên, đó sẽ là một thảm họa nếu các chính phủ không chuẩn bị cho những điều sẽ đến trong vài thập kỷ nữa”.