Bài học từ Singapore: Chiến thắng cuộc đua AI không chỉ cần công nghệ

Trong nhiều năm qua, cuộc đua toàn cầu về trí tuệ nhân tạo thường được mô tả như cuộc cạnh tranh giữa Washington và Bắc Kinh. Hoa Kỳ nắm giữ nhiều mô hình tiên phong, hệ sinh thái điện toán đám mây và nguồn vốn đầu tư mạo hiểm định hình đổi mới toàn cầu; trong khi Trung Quốc, với lợi thế về quy mô, nguồn kỹ sư và sự điều phối của nhà nước, đang nhanh chóng thu hẹp khoảng cách.

Nhưng biên giới tiếp theo trong cuộc đua AI sẽ không chỉ giới hạn bởi hai gã khổng lồ này, Technode Global nhận định.

Cục diện phụ thuộc vào việc một số quốc gia nhỏ nhưng linh hoạt, điển hình như Singapore, thiết kế “thỏa thuận” giữa chính phủ và doanh nghiệp nhằm duy trì chủ quyền công nghệ và tính chính danh xã hội trong thời đại trí tuệ máy móc.

“THỎA THUẬN” NHÀ NƯỚC – DOANH NGHIỆP ĐỐI VỚI AI

Cách tiếp cận “tự do tuyệt đối” của Hoa Kỳ, từ lâu vốn ưu tiên doanh nghiệp tư nhân và thị trường vốn, đã tạo ra đổi mới nhanh chóng nhưng làm xói mòn khả năng kiểm soát chiến lược. Hạ tầng vận hành AI như trung tâm dữ liệu, lưới điện và chip tiên tiến vẫn bị chia cắt bởi lợi ích tư nhân và dễ tổn thương trước gián đoạn chuỗi cung ứng.

Khi Washington tìm cách giành lại quyền kiểm soát thông qua Đạo luật CHIPS và Khoa học, nước này nhận ra rằng nhiều năng lực then chốt đã bị chuyển ra nước ngoài. Cuộc chạy đua giành năng lực tính toán và nhân lực chất lượng cao cho thấy vị thế dẫn đầu công nghệ nếu thiếu điều phối của nhà nước sẽ trở nên vô cùng mong manh.

Singapore, nền kinh tế phụ thuộc sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu hơn nhiều so với Hoa Kỳ, không thể để mình rơi vào tình trạng dễ tổn thương tương tự. Nền kinh tế số của quốc gia này đóng góp gần 1/5 GDP và tiếp tục mở rộng trong nhiều lĩnh vực như tài chính, y tế hay logistics. Tuy nhiên, để duy trì quỹ đạo đó, Singapore cần tái hình dung điều đã làm nên thành công của đất nước: một “thỏa thuận thích ứng” giữa nhà nước và doanh nghiệp – được cập nhật cho thời đại AI.

TỪ “BẢO VỆ” SANG “HỢP TÁC”

Trước hết, khả năng chống chịu mạng (cyber-resilience) phải là nỗ lực chung giữa nhà nước và doanh nghiệp – trở thành nền tảng thiết yếu cho ngành công nghiệp AI tại Singapore.

Tại Tuần lễ An ninh mạng quốc tế Singapore 2025 (SICW), chính phủ tuyên bố sẽ chia sẻ thông tin tình báo mật cho doanh nghiệp trong các lĩnh vực trọng yếu như năng lượng, viễn thông và tài chính, nhằm “cân bằng cuộc chơi giữa phòng thủ và tấn công”.

Sự chuyển dịch, từ “bảo vệ” sang “hợp tác”, thừa nhận rằng trong kỷ nguyên AI, an ninh không thể chỉ dựa vào nhà nước. Vụ việc năm 2024, khi một kỹ sư Google bị buộc tội đánh cắp thiết kế chip AI để chuyển giao cho Trung Quốc, đã nhấn mạnh lợi ích chung trong việc bảo vệ công nghệ.

Học thuyết “Phòng thủ toàn dân” (Total Defence) của Singapore từ lâu đã khẳng định khả năng chống chịu là trách nhiệm tập thể; trụ cột “Phòng thủ số” (Digital Defence) đã xem an ninh mạng là trách nhiệm chung.

Dựa trên nền tảng đó, Singapore nên mở rộng định nghĩa “hạ tầng trọng yếu” để bao gồm các cụm máy tính (compute clusters), sàn giao dịch dữ liệu cũng như cơ sở huấn luyện mô hình – xương sống kỹ thuật số của nền kinh tế AI. Dù một số sửa đổi trong quy định về an ninh mạng gần đây đã bao phủ hệ thống đám mây và hạ tầng ở nước ngoài, nhưng nhiều tài sản chuyên biệt về AI vẫn chưa được công nhận rõ ràng – điều này có thể tạo ra khoảng trống trong khả năng chống chịu quốc gia và phòng thủ mạng tập thể.

MỞ RỘNG QUY MÔ CỦA “NHÀ VÔ ĐỊCH” AI NỘI ĐỊA

Thứ hai, Singapore phải thúc đẩy nhanh sự phát triển của doanh nghiệp nội địa có tiềm năng trở thành đối tác, chứ không chỉ là “sân sau”, trong hệ sinh thái của các tập đoàn AI toàn cầu.

Một số cái tên đầu tiên đã xuất hiện: Resaro phát triển năng lực AI cùng nền tảng Verify, thiết lập bộ tiêu chuẩn cho quản trị AI có trách nhiệm; ST Engineering phát minh ra tàu đa nhiệm Multi-Combat Role Vessel với hệ thống không người lái tích hợp cả trên không, mặt nước và dưới nước, cho thấy năng lực số có thể chuyển hóa thành sức mạnh vật lý; startup Temus ứng dụng AI và thiết kế lấy con người làm trung tâm trong cơ quan chính phủ và doanh nghiệp nhằm đổi mới trong nhiều lĩnh vực chiến lược của Singapore.

Những công ty này nên đóng vai trò “nhà xây dựng năng lực quốc gia”, liên kết quản trị AI, ứng dụng và kỹ thuật vào chuỗi giá trị thống nhất dành cho AI đáng tin cậy.

Singapore cũng có thể đưa năng lực AI ra toàn cầu thông qua quan hệ đối tác chiến lược giữa chính phủ các quốc gia.

Ví dụ, Quan hệ Đối tác Chiến lược Toàn diện (CSP) mở rộng với Australia – bao gồm quốc phòng, năng lượng xanh, khả năng chống chịu chuỗi cung ứng và hạ tầng số – tạo cơ sở để kết hợp thế mạnh của Singapore trong quản trị và kỹ thuật hệ thống AI với chiều sâu của Australia trong nghiên cứu ứng dụng, công nghệ quốc phòng và khoáng sản.

Một số khuôn khổ tương tự với New Zealand, Pháp và Việt Nam có thể mở rộng hợp tác sang an ninh hàng hải, phòng thủ mạng hay đổi mới lưỡng dụng.

Tổng thể, những mối quan hệ hợp tác sẽ giúp các “nhà vô địch AI” tại Singapore phát triển từ động lực tăng trưởng trong nước thành “nguồn lực khu vực”, từ đó góp phần định hình không gian AI chung của châu Á – Thái Bình Dương dựa trên niềm tin, khả năng tương tác và lợi ích chung.

NÂNG CAO HIỂU BIẾT AI TOÀN DIỆN

Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) dự báo AI sẽ ảnh hưởng đến khoảng 40% việc làm trên toàn cầu, trong khi tình trạng thiếu hụt nhân lực có kỹ năng AI đang cản trở quá trình đổi mới.

Đối với Singapore, nơi tỷ lệ sinh đã giảm xuống còn 0,97 vào năm 2024, thách thức lại càng lớn hơn. Dân số già và lực lượng lao động địa phương thu hẹp, Singapore không thể để hiểu biết về AI chỉ giới hạn trong nhóm chuyên gia. Quốc gia này phải xây dựng năng lực “thông thạo AI theo chiều ngang”, nghĩa là mọi ngành nghề đều có thể sử dụng AI một cách an toàn và hiệu quả.

Đây chính là lợi thế từ bước đi sớm của Singapore: sáng kiến Quốc gia Thông minh (Smart Nation) từ năm 2014 và Chiến lược AI Quốc gia (National AI Strategy) công bố năm 2019.

Hiện nay, gần ⅔ tăng trưởng của nền kinh tế số Singapore đến từ lĩnh vực phi công nghệ như tài chính, y tế, logistics và bán lẻ. Bằng cách tích hợp kỹ năng và công cụ AI vào những ngành này, Singapore có thể tiếp tục lan tỏa năng lực số cần thiết trong toàn lực lượng lao động – thu hẹp khoảng cách giữa “thiểu số được hỗ trợ AI” và “đa số có nguy cơ bị thay thế”.

Các tổ chức công có thể dẫn đầu quá trình chuyển đổi này. Trường học triển khai trợ giảng AI để cá nhân hóa việc học; bệnh viện sử dụng hệ thống phân loại bệnh nhân dựa trên AI giúp y tá có thêm thời gian chăm sóc; cơ quan dịch vụ xã hội áp dụng công cụ AI tạo sinh nhằm thiết kế lại chương trình và cải thiện hoạch định chính sách.

Mỗi sáng kiến đều phải nhấn mạnh yếu tố giám sát con người, trách nhiệm và đạo đức – thể hiện rằng tự động hóa là để hỗ trợ, chứ không thay thế con người.

Quan trọng không kém, Singapore cần duy trì tinh thần khuyến khích thử nghiệm thay vì sợ hãi. Để chiến thắng trong cuộc đua AI, việc sử dụng có trách nhiệm phải trở thành bản năng tự nhiên. Càng nhiều người Singapore hiểu và ứng dụng AI trong đời sống hàng ngày, quốc gia càng thêm tự tin và vững vàng hơn.

TRƯỚC KHI CUỘC ĐUA AI BỨT TỐC

Vùng Rust Belt của Hoa Kỳ là minh chứng cho việc nền công nghiệp có thể “rỗng ruột” khi tài chính và dịch vụ bùng nổ mà năng lực sản xuất lại bị chuyển ra nước ngoài.

Ở nhiều nền kinh tế phát triển, từ vùng Midlands của Anh đến các tỉnh ven Đại Tây Dương của Canada, mô hình tăng trưởng dựa trên dịch vụ mà thiếu lõi công nghiệp – công nghệ nội địa đã tạo ra sự mất cân bằng và phụ thuộc quá mức vào tác nhân ngoài tầm kiểm soát chủ quyền.

Singapore có thể tránh lặp lại sai lầm đó khi tái khởi động nỗ lực công nghiệp hóa cho cuộc đua AI – nếu không, quốc gia sẽ phải chứng kiến nhiều đối thủ bứt phá và bị bỏ lại phía sau.