Sự trỗi dậy nhanh chóng của trí tuệ nhân tạo (AI) không chỉ là bước tiến công nghệ, mà còn là sự tái định hình căn bản lực lượng lao động, với những dư chấn sẽ kéo dài hàng thập kỷ, theo Tech News World.

Thực tế ngày nay đòi hỏi học sinh, sinh viên và cả phụ huynh phải suy nghĩ lại: thế nào là “được giáo dục” và “sẵn sàng cho sự nghiệp”. Và liệu chiến lược học tập kiểu truyền thống có thể giải quyết những thách thức sắp tới?

AI LÀM ĐẢO LỘN THỊ TRƯỜNG VIỆC LÀM

Nhắc đến AI và việc làm, nhiều người thường nghĩ đến cảnh robot thay thế công nhân trong nhà máy. Nhưng thực tế phức tạp và đáng lo ngại hơn nhiều. Những công việc bị đe dọa không chỉ nằm ở lao động chân tay, mà còn bao gồm cả công việc văn phòng vốn được coi là “đặc quyền” của những người có bằng đại học.

Theo nghiên cứu McKinsey Global Institute, đến năm 2030, các hoạt động chiếm tới 30% tổng số giờ làm việc hiện nay ở Hoa Kỳ có thể được tự động hóa – và xu hướng này sẽ được AI tạo sinh đẩy nhanh hơn nữa. Điều đó đồng nghĩa, những nghề dựa trên phân tích dữ liệu, hỗ trợ hành chính, thậm chí cả công việc sáng tạo, đều có nguy cơ bị xáo trộn.

Vai trò của một số nghề như chuyên viên nghiên cứu thị trường, trợ lý pháp lý, hay lập trình viên mới có thể thay đổi hoặc suy giảm đáng kể. Nói cách khác, bất kỳ công việc nào phụ thuộc nhiều vào nhận diện mẫu, tổng hợp dữ liệu và tác vụ nhận thức lặp lại đều dễ bị AI thay thế.

Danh sách nghề “nguy cơ cao” không cố định; khi năng lực AI mở rộng, phạm vi tác động cũng lan rộng. Điều này khiến việc hoạch định sự nghiệp dài hạn trở nên phức tạp và bấp bênh hơn nhiều so với các thế hệ trước.

LẬP “DANH MỤC KỸ NĂNG” THAY VÌ CHỈ HỌC MỘT NGÀNH

Trước tốc độ thay đổi chóng mặt, mô hình truyền thống, chọn một chuyên ngành cố định và theo học trong 4 năm, ngày càng rủi ro. Nghề nghiệp mà sinh viên năm nhất đang được đào tạo có thể khác hoàn toàn, thậm chí biến mất khi họ ra trường. Trong bối cảnh này, khả năng thích ứng trở thành kim chỉ nam mới.

Một nền tảng giáo dục đa dạng, kết hợp giữa chuyên ngành hẹp và kiến thức nền tảng từ khoa học xã hội – nhân văn, giúp sinh viên có sự linh hoạt trí tuệ để thích nghi. Giáo dục khai phóng (liberal arts) nhấn mạnh vào tư duy phản biện, kỹ năng giao tiếp và giải quyết vấn đề – những phẩm chất rất “người” mà AI chưa thể thay thế.

Chẳng hạn, một sinh viên ngành khoa học máy tính nhưng đồng thời học thêm triết học, lịch sử, văn học, sẽ không chỉ lập trình giỏi mà còn có khả năng thích ứng và bền bỉ hơn. Họ có thể nhìn thấy bức tranh lớn, biết đặt câu hỏi đúng, và truyền đạt ý tưởng phức tạp đến nhiều nhóm đối tượng khác nhau.

Đây là dạng “tập huấn chéo trí tuệ”, tạo ra danh mục kỹ năng có thể áp dụng vào nhiều nghề nghiệp, mang lại sự linh hoạt để xoay chuyển khi thị trường lao động thay đổi.

Đại học 4 năm không phải là con đường duy nhất, và đôi khi cũng chưa chắc là lựa chọn tốt nhất. Trong thời đại AI, các trường cao đẳng cộng đồng hoặc cơ sở đào tạo nghề ngắn hạn đang nổi lên như một giải pháp đáng cân nhắc.

Những cơ sở này thường linh hoạt hơn, bám sát nhu cầu thị trường lao động địa phương, với chương trình đào tạo kỹ năng thực tế, gọn nhẹ về thời gian và chi phí. Những sinh viên quan tâm đến lĩnh vực công nghệ cao, chương trình 2 năm có thể mở ra cơ hội việc làm tốt trong các ngành như an ninh mạng, phân tích dữ liệu, hay sản xuất tiên tiến.

Đặc biệt, chương trình này thường được xây dựng cùng doanh nghiệp, đảm bảo nội dung học sát thực tế và sinh viên được đào tạo đúng kỹ năng mà thị trường cần. Thời gian học ngắn cũng giúp sinh viên nhanh chóng gia nhập lực lượng lao động, sở hữu vô số được kinh nghiệm thực tế.

Trong thế giới thay đổi liên tục, tốc độ ra thị trường cũng là một lợi thế cạnh tranh lớn.

Điều thú vị là, chính AI, “tác nhân phá bĩnh” thị trường việc làm, cũng có thể trở thành công cụ học tập và phát triển cá nhân cực kỳ mạnh mẽ. Sinh viên nào biết tận dụng sẽ không chỉ học tốt hơn mà còn tự tin bước vào thị trường lao động. Khi được sử dụng đúng cách, đây là “người bạn đồng hành” đắc lực, không thay thế mà hỗ trợ sinh viên học nhanh và sâu hơn.

CHUẨN BỊ CHO TƯƠNG LAI KHI AI DẪN DẮT

Sự trỗi dậy của AI không phải lý do để sợ hãi, mà là lời kêu gọi hành động. Sinh viên cần hiểu rõ: “bản đồ cũ” sẽ không dẫn tới thế giới mới. Thành công trong kỷ nguyên AI không đến từ việc ghi nhớ kiến thức hay thành thạo một kỹ năng duy nhất, mà từ việc nuôi dưỡng tư duy học tập suốt đời, trân trọng sự đa dạng trí tuệ, và phát triển các kỹ năng đặc thù của con người: sáng tạo, tư duy phản biện, giao tiếp.

Những người trẻ thành công sẽ là người biết học, biết thích ứng và liên tục làm mới bản thân trong một thế giới luôn biến động. Muốn vậy, cần vừa hiểu rõ bản thân, vừa bám sát biến động của thị trường, đồng thời trang bị nền tảng học tập đa dạng và biết tận dụng AI một cách thông minh.

Khi chuẩn bị bước vào đại học, bạn có thể lo lắng về sách vở, ký túc xá hay lịch học. Nhưng bạn cũng nên nghĩ đến “người bạn đồng hành học thuật” giá trị nhất: trợ lý AI thông minh. Chatbot AI đa năng chính là “vũ khí” hữu hiệu nhất để tăng năng suất và mở rộng hiểu biết. Công nghệ không thay bạn làm việc, nhưng có thể tăng tốc quá trình nghiên cứu, gợi ý ý tưởng, hỗ trợ viết, thậm chí tạo ra bộ câu hỏi ôn tập cho những giờ học khuya không có gia sư nào bên cạnh.

Một khảo sát gần đây cho thấy hơn 86% sinh viên đã dùng AI để học tập, 54% dùng ít nhất mỗi tuần, và khoảng 25% dùng hàng ngày. Điểm mấu chốt là: hãy dùng AI như một đối tác sáng tạo, chứ không phải “cái nạng” để dựa dẫm.