Chưa gỡ được “thẻ vàng”, xuất khẩu hải sản sang EU ngày càng mờ nhạt

Những ngày cuối tháng 10/2022, ngành thuỷ sản Việt Nam khá bận rộn và hồi hộp với sự kiện Phái đoàn thanh tra của Ủy ban châu Âu (EC) sang kiểm tra thực tế ngành khai thác hải sản Việt Nam thực hiện các khuyến nghị chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo, không theo quy định (IUU). Hiện phái đoàn của EC đã kết thúc chuyến thanh tra, kết quả “thẻ vàng” vẫn chưa được gỡ bỏ.

EU Ở ĐÂU TRONG BỨC TRANH XUẤT KHẨU THỦY SẢN VIỆT NAM?

Theo Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu thủy sản Việt Nam (VASEP), trong bối cảnh của một năm đầy biến động như chiến sự, lạm phát, mất giá tiền tệ, mối quan ngại của doanh nghiệp thuỷ sản càng thêm nặng nề, việc 5 năm bị cảnh bảo “thẻ vàng” IUU đến nay vẫn chưa được tháo gỡ đã càng khiến xuất khẩu thủy sản vào EU ngày càng mờ nhạt trong bức tranh xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam.

Theo thống kê của Hải quan thì đến hết quý 3/2022, khối thị trường EU (với 27 quốc gia) chỉ chiếm 12% giá trị xuất khẩu thuỷ sản của Việt Nam, đứng thứ 4 sau Mỹ, Nhật Bản, Trung Quốc – Hongkong.

Trong bức tranh xuất khẩu thủy sản giá trị 8,5 tỷ USD với toàn màu xanh tăng trưởng trong 9 tháng năm 2022, thị trường EU cũng đóng góp một gam màu tươi sáng với giá trị đã chạm mốc 1 tỷ USD, tăng 40% so với cùng kỳ năm 2021.

“Ảnh hưởng của thẻ vàng IUU càng rõ nét trong năm 2022, khi xung đột Nga – Ukraine khiến cho giá xăng dầu tăng vọt, ngư dân các tỉnh ven biển không thể ra khơi. Nguyên liệu khai thác vốn khan hiếm lại càng bị thắt chặt và riêng cho thị trường EU còn thiếu hụt hơn nữa vì những thủ tục làm giấy xác nhận, chứng nhận bất cập và khó khăn”, bà Lê Hằng, Phó Giám đốc Trung tâm VASEP.PRO nhấn mạnh.

Do vậy, riêng với sản phẩm hải sản khai thác được xuất khẩu trong 9 tháng đầu năm nay, EU chỉ chiếm 8% tổng giá trị xuất khẩu. So với các thị trường và nhóm thị trường chính nhập khẩu hải sản khai thác của Việt Nam, thị trường EU chiếm tỷ trọng thấp nhất.

Tính đến hết quý 3/2022, xuất khẩu hải sản khai thác của Việt Nam đã mang về trên 3,4 tỷ USD, tăng 40% so với cùng kỳ năm ngoái. Trong đó, thị trường dẫn đầu là Nhật Bản, chiếm 23% với 795 triệu USD, tăng 37% so với cùng kỳ năm ngoái.

Thị trường Hoa Kỳ đứng thứ hai, chiếm trên 19% với 655 triệu USD, cao hơn 56% so với cùng kỳ năm ngoái. Thị trường Trung Quốc tăng trưởng mạnh nhất, gấp hơn 2 lần với trên 470 triệu USD và là thị trường lớn thứ 3. Hàn Quốc cũng nhập khẩu hải sản Việt Nam nhiều hơn EU với gần 380 triệu USD, tăng 20%.

"Như vậy, dù giá trị xuất khẩu hải sản sang EU vẫn tăng, nhưng trong cả bức tranh xuất khẩu thuỷ sản nói chung và hải sản nói riêng của Việt Nam, vị thế của EU ngày càng mờ nhạt và thu hẹp, chủ yếu vì ảnh hưởng của thẻ vàng IUU", bà Lê Hằng nhận định.

Các sản phẩm hải sản khai thác chính xuất khẩu sang thị trường EU trong 9 tháng năm 2022, gồm: cá ngừ, mực, bạch tuộc, điệp, cá tuyết, ghẹ…Nhìn chung giá trị xuất khẩu các loài này đều cao hơn so với cùng kỳ.

EU và nhiều thị trường khác như Mỹ, Nhật Bản đang ngấm đòn nặng nề bởi lạm phát. Bắt đầu vào những tháng cuối năm, giá cả hàng hoá và sinh hoạt đều tăng, do vậy người tiêu dùng phải cân nhắc và thắt chặt chi tiêu.

Xuất khẩu thuỷ sản sang thị trường EU cũng như một số thị trường lớn khác bắt đầu chững lại từ tháng 9 và sẽ tiếp tục khó khăn hơn trong những tháng cuối năm. Đơn hàng nhập khẩu mới có xu hướng thấp hơn mọi năm, nhiều đơn hàng bị đề nghị hoãn giao hàng, gây khó cho nhà xuất khẩu.

Theo VASEP, dự báo xuất khẩu thủy sản của Việt Nam trong cả năm 2022 sẽ đạt khoảng 10,7 – 10,8 tỷ USD. Trong đó, thị trường EU dự kiến đạt khoảng 1,3 tỷ USD năm 2022. 

CHƯA GỠ ĐƯỢC THẺ VÀNG, TỔNG CỤC THỦY SẢN NÓI GÌ?

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn vừa thông tin về chuyến công tác của Đoàn Thanh tra của Ủy ban châu Âu (EC) về chống khai thác IUU tại Việt Nam.

Theo đó, từ ngày 19 đến 28/10/2022, đoàn Thanh tra của Ủy ban châu Âu (EC) sang Việt Nam kiểm tra thực tế lần thứ 3 về tình hình chống khai thác hải sản bất hợp pháp, không báo cáo và không theo quy định (khai thác IUU).

Ông Trần Đình Luân - Tổng cục trưởng Tổng cục Thủy sản (Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn) cho biết thực hiện ý kiến chỉ đạo của Phó Thủ tướng Chính phủ Lê Văn Thành – Trưởng Ban chỉ đạo quốc gia về IUU tại cuộc họp lần thứ 6 của Ban chỉ đạo về việc tiếp và làm việc với đoàn Thanh tra của Ủy ban châu Âu (EC), Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng như các địa phương đã đẩy mạnh chỉ đạo các địa phương thực thi các khuyến nghị của EC.

Qua kiểm tra, Phái đoàn thanh tra của EC tiếp tục ghi nhận quyết tâm chính trị của Việt Nam về chống khai thác IUU, đặc biệt là sự quan tâm, chỉ đạo quyết liệt của Lãnh đạo Chính phủ. Đoàn cũng đánh giá tình hình chống khai thác IUU tại Việt Nam đã có nhiều chuyển biến tích cực hơn so với lần thanh tra thực tế vào năm 2019. Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã cung cấp đầy đủ báo cáo tiến độ và các tài liệu liên quan, đảm bảo tính minh bạch. 

Tỉnh Khánh Hòa (địa phương đoàn thanh tra trực tiếp) cơ bản thực hiện tốt nhiệm vụ chống khai thác IUU, đáp ứng đầu đủ các yêu cầu phục vụ cho công tác thanh tra của đoàn. Công tác quản lý đội tàu, lắp đặt thiết bị giám sát hành trình trên tàu cá đã có sự chuyển biến tích cực.

Việc thực hiện Hiệp định về Biện pháp quốc gia có cảng, nhằm ngăn chặn, chống lại khai thác thủy sản bất hợp pháp, không khai báo và không theo quy định của FAO (Hiệp định PSAM) tại Cảng quốc tế Cam Ranh đã tổ chức triển khai thực hiện có nhiều tiến bộ so với trước...

Sau chuyến thanh tra của Phái đoàn EC lần này, phía Phái đoàn của EC tiếp tục đưa ra những khuyến nghị cho Việt Nam thực hiện.

Để thực thi các khuyến nghị của EC, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đề nghị Chính phủ chỉ đạo điều tra, xử phạt nghiêm các trường hợp vi phạm khai thác hải sản ở vùng biển nước ngoài. Cần gắn trách nhiệm người đứng đầu cấp ủy, chính quyền các cấp tại địa phương để xảy ra tình trạng vi phạm. Tiếp tục tăng cường công tác tuần tra, kiểm tra, kiểm soát trên các vùng biển để ngăn chặn, xử lý tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài.

Chủ tịch UBND các tỉnh cần chỉ đạo các cơ quan, đơn vị chức năng rà soát, kiểm tra, xử lý các doanh nghiệp trên địa bàn nếu để xảy ra vi phạm liên quan đến các lô hàng xuất khẩu vi phạm IUU.