Làn sóng các nền kinh tế “âm thầm” chặn xe điện Trung Quốc bằng thuế quan
Trung Quốc đang phải đối mặt với làn sóng thuế quan tại các nền kinh tế khác ngoài Mỹ và EU nhằm chống lại sự bùng nổ xuất khẩu của nước này, làm phức tạp thêm nỗ lực của Bắc Kinh nhằm khai thác các thị trường bên ngoài phương Tây ngày càng thù địch.
Làn sóng thuế quan với Trung Quốc
Bắc Kinh đã rất tức giận trước kế hoạch của Mỹ và EU khi các nước này áp dụng mức thuế cao hơn đối với một loạt các sản phẩm. Tháng trước, các nhà ngoại giao của họ đã phản ứng gay gắt khi Canada là nước tiếp theo tuyên bố sẽ áp thuế đối với hàng nhập khẩu xe điện và thép.
Và hiện tại, nhiều nước đang âm thầm bắt đầu làm theo. Tuy nhiên, họ cũng đang sử dụng thuế quan để buộc Trung Quốc đầu tư trong biên giới của họ và dành cho các cơ sở sản xuất của mình một vị trí cụ thể trong cuộc đua toàn cầu về xe điện.
Brazil và Thổ Nhĩ Kỳ mới đây đã áp dụng thuế nhập khẩu xe điện trong năm nay để đảm bảo BYD, nhà sản xuất xe điện lớn nhất Trung Quốc, tiến triển trong việc xây dựng các nhà máy tại địa phương khi công ty mở rộng ra toàn cầu.
Theo FDI Markets, một dịch vụ nghiên cứu của Financial Times, đầu tư trực tiếp của Trung Quốc vào các dự án mới ở nước ngoài đã tăng lên hơn 160 tỷ USD vào năm ngoái, một kỷ lục.
“Mọi người đều đang cố gắng giành lấy một phần của chiếc bánh”. Colin McKerracher, giám đốc bộ phận vận tải sạch tại BloombergNEF, cho biết: "Có một cuộc tranh giành để hưởng lợi từ thị trường toàn cầu đang tăng trưởng này đối với doanh số bán xe điện. Một cách bạn có thể làm được điều đó là nói rằng, bạn phải thành lập tại địa phương hoặc bị đánh thuế".
Về thuế quan, những động thái gần đây của các thị trường mới nổi phản ánh hậu quả toàn cầu của sự trì trệ trong nền kinh tế Trung Quốc đã thúc đẩy nước này hướng tới xuất khẩu.
Brazil đã tăng thuế đối với thép, cùng với Chile, trong khi Nam Phi áp dụng mức thuế 10% đối với tấm pin mặt trời vào tháng 7, Indonesia gia hạn thuế đối với hàng dệt may giá rẻ trong tháng này và Thái Lan đã tăng thuế VAT đối với hàng nhập khẩu giá trị thấp. Tất cả các ngành công nghiệp này đang phải vật lộn với sự cạnh tranh của Trung Quốc.
"Theo quan điểm của một nhà hoạch định chính sách Trung Quốc, kịch bản tồi tệ nhất là có cả một làn sóng các quốc gia áp dụng thuế quan", Kyle Chan, một nhà nghiên cứu về chính sách công nghiệp Trung Quốc tại Princeton, cho biết.
Tuy nhiên, Chan nói thêm rằng, để giành được sự ủng hộ, Trung Quốc đầu tư vào các nhà máy nước ngoài có thể tiếp quản chương trình Vành đai và Con đường đang suy yếu của mình.
Các nước với chiến lược riêng
Xuất khẩu ô tô của Trung Quốc đã tăng trong năm nay chủ yếu là do các loại xe dùng động cơ đốt trong ngày càng không được ưa chuộng trong nước, trong khi các nước đang phát triển đang cố gắng thúc đẩy các cơ sở công nghiệp của riêng mình đang tìm cách tận dụng lợi thế dẫn đầu của nước này trong sản xuất xe điện giá rẻ.
Tại Brazil, BYD đã đồng ý thành lập một nhà máy sản xuất xe điện vài tháng sau khi áp dụng thuế nhập khẩu theo hạn ngạch. Mức thuế này sẽ tăng từ 18% trong năm nay lên 35% vào năm 2026.
Thuế quan của Brazil không nhắm vào bất kỳ quốc gia cụ thể nào, nhưng được áp dụng khi lượng xe nhập khẩu từ Trung Quốc tăng vọt và trở thành phần lớn doanh số bán xe điện tại Brazil.
Trong khi đó, chính phủ của Tổng thống Thổ Nhĩ Kỳ Recep Tayyip Erdoğan đã công bố mức thuế bổ sung 40% đối với xe điện trong năm nay, nhưng đã nhượng bộ khi BYD xác nhận vào tháng 7 rằng họ sẽ xây dựng một nhà máy có công suất 150.000 xe ở phía tây công nghiệp.
Thổ Nhĩ Kỳ đã có thể tận dụng cả vị thế của mình trong Liên minh Hải quan EU, nơi sẽ cho phép sản xuất trong nước của các nhà sản xuất ô tô Trung Quốc được tiếp cận miễn thuế vào châu Âu, và mối quan hệ chính trị với Bắc Kinh.
Vài ngày trước thông báo của BYD, Erdoğan là nhà lãnh đạo NATO duy nhất tham dự hội nghị thượng đỉnh của Tổ chức Hợp tác Thượng Hải, một khối an ninh do Trung Quốc lãnh đạo, nơi ông gặp Chủ tịch Tập Cận Bình.
Cùng thời điểm đồng ý xây dựng một nhà máy ở Thổ Nhĩ Kỳ, BYD đã mở một cơ sở tương tự với 150.000 xe tại Thái Lan, một trung tâm ô tô toàn cầu khác đã sử dụng thuế quan để thúc đẩy đầu tư.
"FDI rất quan trọng đối với quá trình công nghiệp hóa của các nước đang phát triển", Tu Xinquan, Trưởng khoa Viện Nghiên cứu WTO Trung Quốc, Đại học Kinh doanh và Kinh tế Quốc tế tại Bắc Kinh nói. "Vì vậy, các khoản đầu tư của Trung Quốc, đầu tư trực tiếp và cả cơ sở hạ tầng phát triển, được hoan nghênh”.
Trong khi Trung Quốc chỉ trích gay gắt “chủ nghĩa bảo hộ” của EU và Mỹ, nước này đã ngoại giao hơn với các đối tác thương mại ở các nước đang phát triển.
Khi được hỏi vào tháng 6 về các rào cản thương mại gia tăng ở các quốc gia như Brazil, Colombia và Chile, người phát ngôn Bộ Ngoại giao Trung Quốc cho biết: “Các mối quan hệ kinh tế và thương mại ổn định và lành mạnh phục vụ cho các lợi ích cơ bản và đáp ứng nguyện vọng chung của Trung Quốc và các quốc gia này”.
Một vấn đề sâu xa hơn ngoài thị trường xe điện đối với nhiều nước đang phát triển là Bắc Kinh đang tiếp tục khuyến khích sự bùng nổ xuất khẩu gây áp lực cho các đối thủ nước ngoài.
Cán cân thương mại của Trung Quốc đã tăng vọt kể từ năm 2019, một phần là do các chính sách trợ cấp cho sản xuất trong nước. Số liệu của hải quan công bố vào thứ Ba tuần này cho thấy xuất khẩu tăng gần 9% so với cùng kỳ năm ngoái vào tháng 8. Con số này bao gồm mức tăng trưởng hai chữ số trong xuất khẩu sang Brazil và các nước ASEAN tính theo đồng nhân dân tệ.
Camille Boullenois, phó giám đốc tại Rhodium Group, một công ty nghiên cứu, ước tính rằng Trung Quốc sẽ tạo ra 360 tỷ USD nhu cầu nhập khẩu từ các thị trường mới nổi – tương đương hơn 1/10 tổng kim ngạch xuất khẩu của các thị trường đó - nếu kim ngạch nhập khẩu sản xuất của nước này tăng bằng kim ngạch xuất khẩu từ năm 2019 đến năm 2022.
Năm nay, các doanh nghiệp từ thợ dệt vải batik của Indonesia đến nhà máy thép duy nhất của Chile đã gánh chịu hậu quả nặng nề từ các chính sách của Trung Quốc nhằm bảo vệ các ngành công nghiệp tạo ra việc làm trong nước.
Boullenois cho biết: "Việc duy trì sản xuất giá rẻ là rất quan trọng đối với các nhà hoạch định chính sách của Trung Quốc vì ngành này sử dụng rất nhiều lao động. Đặc biệt, chính quyền địa phương có động lực để duy trì hoạt động của các công ty ngay cả khi họ không có khả năng cạnh tranh cao hoặc nếu họ đang trong tình trạng dư thừa công suất, đơn giản vì họ tạo ra việc làm và tăng trưởng kinh tế".
Zhang Yansheng, nhà nghiên cứu chính tại Trung tâm Trao đổi Kinh tế Quốc tế Trung Quốc, cho rằng "mối quan hệ cạnh tranh của Trung Quốc không chỉ với các nước phát triển mà còn với các nước đang phát triển và các thị trường mới nổi sẽ chỉ ngày càng gia tăng".
Giải pháp
Mặc dù việc xây dựng nhà máy ở các nước đang phát triển có thể giúp các công ty Trung Quốc tránh được thuế quan ở các quốc gia sở tại, nhưng chúng ít có khả năng giúp Bắc Kinh tiếp tục tiếp cận các thị trường phương Tây như Mỹ.
Washington hiện đang chuẩn bị áp thuế cao hơn đối với các tấm pin mặt trời nhập khẩu từ các nước Đông Nam Á, nơi các nhà sản xuất Trung Quốc đã thành lập công ty.
Mexico cũng được hưởng lợi từ những nỗ lực của Bắc Kinh nhằm chuyển hoạt động sản xuất ra khỏi Trung Quốc. BYD đã phải công bố địa điểm của một cơ sở được lên kế hoạch tại Mexico nhưng hiện tại điều này đã nằm trong tầm ngắm của chính trị Mỹ. Ông Donald Trump, người đang tái tranh cử tổng thống Mỹ, đã tuyên bố rằng ông sẽ áp thuế lên tới 200% đối với ô tô Trung Quốc được sản xuất tại Mexico, nếu chúng được xuất khẩu sang Mỹ.
Tuy nhiên, ông cho biết cũng sẽ cởi mở với một sự trao đổi qua lại của Trung Quốc, khi nói vào đầu năm nay rằng nếu các nhà sản xuất ô tô của họ "muốn xây dựng một nhà máy ở Michigan, Ohio, Nam Carolina sử dụng công nhân Mỹ, họ có thể".
