Những thông tin ít biết về “vua pin xe điện” Trung Quốc vừa ký kết với VinFast

Vươn ra thế giới

Vào cuối năm 2019, cư dân Arnstadt ở miền trung nước Đức thức dậy khi thấy những người thợ đào đang động thổ một nhà máy mới ở ngoại ô thị trấn, trên địa điểm của một nhà máy sản xuất bảng điều khiển năng lượng mặt trời không còn tồn tại.

Trải dài gần 57 mẫu Anh — tương đương diện tích của khoảng 100 sân bóng đá — dự án trị giá 2 tỷ USD là nhà máy sản xuất pin quy mô lớn đầu tiên của Đức với khả năng cung cấp đủ pin cho hàng trăm nghìn ô tô điện mỗi năm.

Đức đã phát minh ra động cơ đốt trong bốn thì vào năm 1876 và ngành công nghiệp xe hơi của nước này đã giúp cung cấp năng lượng cho Wirtschaftswunder của Đức thời hậu chiến với các thương hiệu như BMW, Mercedes-Benz và Audi đã trở thành biểu tượng của độ tin cậy và chuyên môn kỹ thuật. Nhưng nhà máy Arnstadt… không được xây dựng bởi một nhà sản xuất ô tô Đức.

Thay vào đó, nó được tài trợ và xây dựng bởi một công ty ít tên tuổi của Trung Quốc được thành lập chỉ tám năm trước đó tại thị trấn đánh cá miền núi phía đông Ninh Đức của Trung Quốc. Công ty Contemporary Amperex Technology, hay CATL, đã đạt được các thỏa thuận cung cấp pin cho Volkswagen và BMW khi các nhà sản xuất ô tô tìm cách tự tái tạo và loại bỏ động cơ đốt trong. CATL cũng đã có thỏa thuận cung cấp pin cho xe buýt và xe tải điện của Daimler.

Để đáp ứng các mục tiêu về biến đổi khí hậu của Liên minh châu Âu, các nhà sản xuất ô tô của Đức đã phải giảm lượng khí thải carbon trên toàn đội xe của họ bắt đầu từ năm 2020 hoặc đối mặt với viễn cảnh bị phạt tiền lớn. Vì vậy, bắt đầu từ năm 2019, trước khi chính sách mới có hiệu lực, các nhà sản xuất ô tô như Volkswagen và nhà sản xuất Mercedes-Benz Daimler đã bắt đầu công bố những hứa hẹn táo bạo về số lượng ô tô điện mà họ sẽ sản xuất.

Mở rộng quy mô sản xuất pin, bộ phận đắt tiền nhất của xe điện (EV), là yếu tố quan trọng để đưa xe điện thành công trên thị trường đại chúng. Tuy nhiên, các nhà sản xuất ô tô châu Âu không sản xuất pin cây nhà lá vườn hoặc bất kỳ sự hiện diện nào trong chuỗi cung ứng pin rộng lớn hơn. Trong khi đó, CATL đang xây dựng nhà máy của mình ở Arnstadt, và Tesla đang đàm phán để xây dựng một nhà máy gigafactory bên ngoài Berlin.

Các nhà sản xuất ô tô Đức không có lựa chọn nào khác ngoài việc hướng đến châu Á với “ví tiền” của họ được mở để mua pin với số lượng lớn và nắm giữ cổ phần trong các công ty sản xuất pin của Trung Quốc.

Wolf-Dieter Lukas, quốc vụ khanh của Bộ Giáo dục và Nghiên cứu Liên bang Đức cho biết: “Các đối thủ của chúng tôi không có trụ sở tại Ulm hay Munster. Họ có trụ sở tại Hàn Quốc và Trung Quốc”.

Đó là một sự đảo ngược vận may cho châu Âu. Đức đã từng là nhà cung cấp sản xuất tiên tiến cho Trung Quốc, nhưng giờ đây Trung Quốc đã nâng cao chuỗi giá trị.

Đến năm 2022, CATL đã cung cấp cho hầu hết các nhà sản xuất ô tô điện trên thế giới, bao gồm cả Tesla và Ford, mang lại cho công ty vị thế thống trị trong quá trình chuyển đổi khỏi nhiên liệu hóa thạch.

Làm chủ cuộc chơi

Làm thế nào mà một công ty Trung Quốc mà ít người biết đến lại có thể đánh bại các nhà sản xuất ô tô Đức trong cuộc chơi của chính họ là câu hỏi nhiều người tò mò.

Trụ sở chính của CATL nằm ở rìa Ninh Đức, cách những ao hồ mà nông dân nuôi cá chép. Nhà máy khổng lồ nằm cạnh một dãy phố gồm các nhà hàng mì giá rẻ và các cửa hàng sửa chữa xe cộ mà công nhân nhập cư thường xuyên lui tới. Bên trong nhà máy, các bộ phận pin di chuyển âm thầm trên các băng chuyền tự động. Có rất ít người - không có đội quân công nhân nhập cư nào là tiêu biểu cho các nhà máy ở khu phố cổ của Trung Quốc vào những năm 2000.

Từng là một thành phố nghèo khó với ít đồn điền chè và núi non, Ninh Đức nổi tiếng ở Trung Quốc do Chủ tịch Tập Cận Bình giữ chức vụ Bí thư Thành ủy của thành phố từ năm 1988 đến 1990.

Năm 1989, một thanh niên tên là Zeng Yuqun, còn được gọi là Robin Zeng, đi từ Phúc Kiến đến miền nam Trung Quốc, đến thành phố ven biển sầm uất Đông Quan ở tỉnh Quảng Đông, miền nam gần Hong Kong.

Đối với một chàng trai trẻ đầy tham vọng, chuyển đến Đông Quan giống như hướng đến trung tâm của thế giới, một nơi trở nên kết nối với chuỗi cung ứng toàn cầu, nơi công nhân sống trong các ký túc xá đông đúc và có thể xem truyền hình Hong Kong. Thành phố, nơi chỉ vài năm trước đó là đất nông nghiệp và ruộng lúa, các nhà đầu tư nước ngoài đang được chính quyền địa phương khuyến khích đầu tư vào các doanh nghiệp sản xuất. Đông Quan thu hút đáng kể đầu tư của Đài Loan, Hong Kong và nước ngoài vào các nhà máy, đồng thời đóng vai trò như một thỏi nam châm thu hút lao động nhập cư Trung Quốc. Dân số của Đông Quan tăng gấp đôi vào những năm 1980.

Zeng tìm được việc làm tại một công ty Hong Kong có tên SAE Magnetic chuyên sản xuất đầu ghi từ tính cho ổ cứng máy tính. Đó là một sự thay đổi đáng kể so với thời thơ ấu của Zeng.

Sinh ra trong một gia đình nông dân ở ngôi làng nhỏ trên núi Lan Khẩu bên ngoài Ninh Đức trong thời kỳ Cách mạng Văn hóa năm 1968, Zeng là người thông minh bẩm sinh. Năm 17 tuổi, ông rời ghế nhà trường để theo học ngành kỹ thuật tại Đại học Giao thông Thượng Hải và sau đó nhận bằng tiến sĩ vật lý vật chất cô đặc tại Học viện Khoa học Trung Quốc ở Bắc Kinh.

Sau khi tốt nghiệp, ông vào làm việc cho một công ty nhà nước ở tỉnh Phúc Kiến, nơi mà lẽ ra ông có thể có một cuộc sống sung túc, như việc làm tại các công ty quốc doanh đã được biết đến, một công việc khiến cha mẹ ông tự hào. Nhưng doanh nhân Zeng không hài lòng với việc nhàn rỗi làm việc trong khu vực nhà nước và chỉ sau ba tháng rời đến Đông Quan.

Zeng ở lại Đông Quan trong 10 năm, vươn lên trở thành giám đốc duy nhất của SAE Magnetic tại Trung Quốc đại lục. Trong giai đoạn này, ông cũng bắt đầu tìm hiểu về pin và đến cuối những năm 1990, Giám đốc điều hành của công ty ổ cứng từ tính, Liang Shaokang, đã thuyết phục Zeng thành lập một công ty pin.

Năm 1999, Zeng ra mắt ATL tại Hong Kong để sản xuất pin cho thiết bị điện tử di động. Đó là thời điểm lý tưởng: doanh số bán điện thoại di động đang tăng và nhiều người kết nối với internet, đòi hỏi nhiều năng lượng di động hơn. Sự bùng nổ của pin lithium đã bắt đầu và Đông Quan nhanh chóng trở thành trung tâm sản xuất điện thoại di động, bộ sạc và phụ kiện.

Tuy nhiên, khi mới thành lập, ATL có rất ít tài sản trí tuệ của riêng mình hoặc bất kỳ công nghệ đột phá nào. Zeng và các đồng nghiệp của ông đã chi 1 triệu USD để mua bằng sáng chế polymer lithium từ Bell Labs ở Mỹ.

Khi gặp khó khăn ở Đông Quan, họ lo lắng nó có thể đánh dấu sự kết thúc của công ty non trẻ. Lãnh đạo công ty đã dành hai tuần làm việc ngoài giờ để vượt qua những khó khăn bằng cách thử kết hợp các chất điện giải khác nhau. Cuối cùng, họ đã có được pin lithium polymer hoạt động.

Sau khi làm được điều đó, họ đã cố gắng cắt giảm nhanh chóng chi phí sản xuất — một mô hình mà Zeng sẽ lặp lại sau này với pin ô tô điện. ATL đã cố gắng sản xuất pin với chi phí chỉ bằng một nửa so với các đối thủ Hàn Quốc. Pin lithium polymer của họ cũng mỏng hơn các mẫu khác và có thể được định hình theo thiết bị. Công ty đã có lãi trong vòng ba tháng kể từ khi sản xuất pin mới.

Đó là sự khởi đầu của bước chuyển mình sang lĩnh vực pin của Trung Quốc - một lĩnh vực kinh doanh do Nhật Bản thống trị kể từ khi Sony thương mại hóa pin lithium-ion đầu tiên vào năm 1991.

Trung Quốc đã bắt đầu chậm rãi trong cuộc cách mạng pin, với loại pin lithium đầu tiên được phát triển tại Viện Vật lý vào năm 1995. Đến năm 2000, Nhật Bản vẫn chiếm 90% sản lượng pin lithium-ion hàng năm của thế giới với 500 triệu viên pin, còn Trung Quốc chỉ sản xuất 35 triệu viên mỗi năm. Tuy nhiên, đến năm 2001, ATL đã xuất xưởng hơn một triệu viên pin — được sử dụng trong tai nghe Bluetooth và đầu đĩa DVD di động. Cùng năm đó, Trung Quốc gia nhập Tổ chức Thương mại Thế giới, mở cửa cho đất nước này một lượng đầu tư nước ngoài đáng kể. ATL đã giúp Trung Quốc trở thành nhà sản xuất pin có giá trị cao.

Năm 2011, Zen quyết định lấn sân sang lĩnh vực ắc quy ô tô và tung ra CATL. Đến năm 2017, CATL đã vượt qua Panasonic trở thành nhà sản xuất pin lithium-ion lớn nhất thế giới về doanh số bán hàng, quản lý để giảm chi phí sản xuất so với các đối thủ Hàn Quốc và Nhật Bản bằng cách tăng quy mô sản xuất. Các nhà sản xuất ô tô Đức không có lựa chọn nào khác ngoài việc dựa vào Trung Quốc để đảm bảo pin EV của họ.

Tuy nhiên, đó không chỉ là nước Đức. CATL đã cung cấp pin cho một số công ty khởi nghiệp của Trung Quốc như Nio và Xpeng, niêm yết trên thị trường chứng khoán Mỹ, nơi đã bắt đầu xuất khẩu ô tô sang châu Âu, tạo thêm một lớp cạnh tranh khác cho người Đức.

MG, công ty xe hơi của Anh thuộc sở hữu nhà nước SAIC của Trung Quốc, cũng đã bán ZS EV của mình sử dụng pin CATL ở Anh. Và để đảm bảo nó có nguồn tài nguyên ổn định, CATL đã mua cổ phần trong một dự án lithium của Úc, một dự án niken ở Indonesia và một mỏ coban ở Cộng hòa Dân chủ Congo — tất cả các thành phần pin thiết yếu.

Đến năm 2022, Zeng đã sở hữu tài sản trị giá 34,3 tỷ USD và là người giàu thứ 30 thế giới, theo danh sách Tỷ phú năm 2022 của Bloomberg. Thậm chí, công ty đã tạo ra nhiều tỷ phú hơn cả Google hay Facebook, và đã đáng giá hơn Volkswagen.