Thương mại điện tử Việt Nam tăng trưởng cao nhất Đông Nam Á

Tech Node Global đưa tin, theo báo cáo “The Next Leap for E-Commerce in Southeast Asia” của Blackbox Research công bố mới đây, 69% chuyên gia cho biết quy định mới về thuế, đặc biệt là quy định khấu trừ thuế giá trị gia tăng (VAT), đang tạo ra khó khăn ngắn hạn cho những người bán hàng trực tuyến nhỏ lẻ.

Tuy nhiên, 85% chuyên gia vẫn bày tỏ niềm tin mạnh mẽ vào tiềm năng tăng trưởng dài hạn của Việt Nam, cho thấy tinh thần khởi nghiệp năng động, mạng lưới logistics phát triển và sự linh hoạt của doanh nghiệp số đang là động lực chính giúp thị trường giữ vững đà lạc quan này.

Giới chuyên gia đánh giá Việt Nam vượt trội hơn so với nhiều nước trong khu vực ở những yếu tố then chốt thúc đẩy tăng trưởng số, như hạ tầng logistics – hoàn tất đơn hàng (84%), tính cạnh tranh của các nền tảng (77%) và mức độ đổi mới trong trải nghiệm người mua (70%). Những yếu tố này phản ánh nền tảng vững chắc và tốc độ phát triển nhanh của hệ sinh thái thương mại điện tử Việt Nam.

Tuy nhiên, điểm mạnh ấy lại đi kèm “gót chân Achilles”: sự hạn chế trong khung chính sách. Chỉ 39% chuyên gia nhận định Việt Nam có môi trường pháp lý cởi mở và linh hoạt. Điều này cho thấy, dù nền tảng và doanh nghiệp đang đổi mới không ngừng, cơ chế chính sách vẫn chưa theo kịp, gây ra một số khó khăn nhất định, đặc biệt đối với nhóm doanh nghiệp nhỏ và vừa (SME).

LẠC QUAN TĂNG TRƯỞNG GIỮA RÀO CẢN CHÍNH SÁCH

“Những gì đang diễn ra tại Việt Nam là câu chuyện của sự kiên cường”, ông David Black, Nhà sáng lập kiêm Giám đốc Điều hành Blackbox Research, nhận định. “Đây là quốc gia có mức độ lạc quan tăng trưởng cao nhất khu vực, được thúc đẩy bởi khả năng thích ứng xuất sắc của doanh nghiệp và niềm tin sâu sắc vào yếu tố nền tảng. Tuy nhiên, nghịch lý giữa sự lạc quan mạnh mẽ và rào cản chính sách rõ rệt không chỉ diễn ra ở Việt Nam mà còn ở nhiều nước Đông Nam Á khác”.

Theo ông, tinh thần doanh nhân ở khu vực này rất mạnh mẽ, nhưng để thực sự phát huy, cần có một “hệ sinh thái chính sách” tốt hơn. “Giải pháp đã rõ: chúng ta phải tháo gỡ những rào cản số đang kìm hãm hàng nghìn doanh nghiệp nhỏ”, ông nhấn mạnh.

Giai đoạn hiện nay cũng được xem là thời điểm quan trọng trong tiến trình hiện đại hóa khung pháp lý tại Việt Nam. Những quy định mới về thuế và tuân thủ tuy chưa thật sự thuận lợi trong ngắn hạn, nhưng về dài hạn, được kỳ vọng sẽ củng cố tính minh bạch và tạo môi trường ổn định hơn cho tăng trưởng xuyên biên giới, đặc biệt nếu đi kèm chương trình hỗ trợ giúp doanh nghiệp nhỏ thích ứng hiệu quả.

Tình hình tại Việt Nam hiện nay phản chiếu bức tranh chung của cả khu vực. Gần một nửa chuyên gia Đông Nam Á (48%) cho rằng sự phân mảnh trong quy định, bao gồm chính sách chồng chéo hoặc thiếu rõ ràng, là rào cản lớn nhất đối với tăng trưởng thương mại điện tử. Tiếp đến là chi phí logistics cao (37%), hạn chế về năng lực kỹ thuật số và nguồn lực của doanh nghiệp nhỏ (28%) và khoảng cách về niềm tin trong hệ sinh thái (17%).

Trong khi đó, chưa đến 10% cho rằng chính sách nền tảng hoặc mối quan hệ giữa người bán và nền tảng là vấn đề đáng lo ngại.

Theo báo cáo, thị trường Việt Nam thể hiện rõ sự đan xen giữa cơ hội và thách thức trong khu vực. Thứ nhất, sự chênh lệch giữa thành thị và nông thôn còn lớn: khoảng 80% doanh thu thương mại điện tử của Việt Nam hiện đến từ Hà Nội và TP.HCM.

Thứ hai, rào cản thương mại xuyên biên giới vẫn tồn tại, khi quy định hải quan và thuế chưa thống nhất khiến chi phí mở rộng thị trường ra nước ngoài cho SME trở nên đắt đỏ.

Thứ ba, sự phức tạp của khung pháp lý, với các quy định mới thường tạo ra tâm lý bất định, đây cũng là trở ngại, tương tự tình trạng ở Philippines và Malaysia.

Những vấn đề này khiến Việt Nam vừa được xem là “lời cảnh báo”, vừa là “hình mẫu” cho khu vực. Nếu biết cân bằng giữa việc thực thi và hỗ trợ, Việt Nam có thể định hình giai đoạn hội nhập số tiếp theo của Đông Nam Á.

NĂM “ĐÒN BẨY” CHIẾN LƯỢC ĐỂ BỨT PHÁ

Báo cáo của Blackbox chỉ ra năm “đòn bẩy” chiến lược giúp nền tảng, nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp SME thúc đẩy quá trình chuyển đổi này, gồm: đầu tư bền vững vào nền tảng, đổi mới dựa trên trải nghiệm, hợp tác đa phương, củng cố logistics, và xây dựng khung pháp lý linh hoạt hơn.

Thứ nhất, đầu tư bền vững vào nền tảng số. Các nền tảng số đang dần trở thành “kiến trúc sư hệ sinh thái” – không chỉ kết nối người bán và người mua, mà còn liên kết họ với hệ thống tuân thủ, logistics và thanh toán. 85% chuyên gia đồng tình rằng nền tảng cần mở rộng vai trò này để giúp doanh nghiệp SME vượt qua rào cản kỹ thuật và nguồn lực. Đồng thời, 43% cho rằng việc đào tạo và nâng cao kỹ năng là lĩnh vực đầu tư trọng tâm. Điều đó đồng nghĩa Việt Nam cần mở rộng năng lực số và khả năng hoàn tất đơn hàng để doanh nghiệp SME có thể tham gia trọn vẹn vào nền kinh tế số.

Thứ hai, đổi mới dựa trên trải nghiệm người dùng. Khi người dùng Việt Nam ngày càng kỳ vọng trải nghiệm mua sắm nhanh, cá nhân hóa và thuận tiện, việc đổi mới cần đi xa hơn, tiến sâu vào quá trình vận hành doanh nghiệp. Các chuyên gia đề xuất rằng AI tích hợp nên được mở rộng sang quản lý tồn kho, dịch vụ khách hàng và giao hàng, giúp SME cạnh tranh bình đẳng hơn với thương hiệu lớn. Chuyển dịch từ cạnh tranh về giá sang tạo dựng giá trị và niềm tin sẽ là yếu tố then chốt để phát triển bền vững.

Thứ ba, hợp tác đa phương để tạo hiệu ứng lan tỏa. Hơn 57% chuyên gia cho rằng sự hợp tác giữa nền tảng, chính phủ và SME là “không thể thiếu”. Báo cáo kêu gọi mô hình “đồng đầu tư”, trong đó mỗi bên đóng góp vào các ưu tiên chung nhằm duy trì đà phát triển của nền kinh tế số. Nền tảng xây dựng hạ tầng kết nối, chính phủ tháo gỡ rào cản pháp lý và doanh nghiệp SME chủ động nâng cao năng lực số. Ba lĩnh vực ưu tiên được nhấn mạnh là: hạ tầng logistics, thanh toán số và đào tạo kỹ năng.

Thứ tư, nâng cấp hệ thống logistics – chìa khóa cạnh tranh. Các chuyên gia nhận định đầu tư công – tư vào hạ tầng và công nghệ có thể biến logistics từ điểm yếu thành lợi thế cạnh tranh dài hạn. Việc mở rộng mạng lưới giao hàng “chặng cuối”, kho hàng liên tỉnh và điểm nhận – gửi hàng sẽ giúp giảm chi phí, rút ngắn thời gian giao hàng và mở ra thị trường mới cho cả người bán lẫn người mua.

Cuối cùng, hoàn thiện khung pháp lý linh hoạt, thông minh hơn. Giới chuyên gia nhất trí rằng việc đơn giản hóa quy trình thuế và hải quan, thí điểm “sandbox” chính sách và thúc đẩy các quy định dựa trên bằng chứng sẽ giúp Việt Nam tăng tốc đổi mới mà vẫn bảo đảm tính minh bạch và công bằng.

TIÊN PHONG HỘI NHẬP SỐ ASEAN

Báo cáo kết luận rằng, hệ sinh thái thương mại điện tử Việt Nam đang ở thời điểm bước ngoặt. Nếu chính phủ có thể kết hợp cải cách pháp lý với tư duy đổi mới, vốn là sức mạnh của doanh nghiệp Việt, đất nước hoàn toàn có thể trở thành “người tiên phong” hội nhập số của ASEAN: nơi sự linh hoạt, niềm tin và kết nối xuyên biên giới hội tụ.

Tuy nhiên, để đạt được điều đó, các nền tảng, nhà hoạch định chính sách và doanh nghiệp SME cần “chuyển động đồng nhịp” - xây dựng hạ tầng số, gỡ bỏ rào cản hành chính và trao cho người bán cơ hội phát triển.