Tính toán kịch bản đánh thuế tiêu thụ đặc biệt, đảo ngược xu hướng tiêu thụ đồ uống có đường
Ước lượng 1 lon đồ uống của một nhãn hàng nổi tiếng và phổ biến ở Việt Nam chứa 36 gram đường, cao hơn mức giới hạn nên uống trong một ngày, những tác hại từ đồ uống có đường được WHO chỉ rõ tại một hội thảo sáng 5/4. Nhiều chuyên gia cho rằng đánh thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường là cần thiết...
Ngày 5/4 tại Hà Nội, Bộ Thông tin và Truyền thông tổ chức Hội thảo cung cấp thông tin cho báo chí về tác hại của đồ uống có đường đối với sức khoẻ và vai trò của chính sách thuế trong kiểm soát tiêu dùng.
Chia sẻ về tác hại của đồ uống có đường tại hội thảo, TS. Angela Pratt, Trưởng đại điện văn phòng Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam cho biết đã có bằng chứng cho thấy tiêu thụ đồ uống có đường làm tăng nguy cơ mắc bệnh tiểu đường loại 2, sâu răng và góp phần khiến mọi người thừa cân và béo phì. Đây là những vấn đề sức khỏe quan trọng, thậm chí tiêu thụ đồ uống có đường có thể dẫn đến tăng nguy cơ mắc bệnh tim, đột quỵ, kể cả gây ra ung thư.
PHẢI KIỂM SOÁT GIỚI HẠN ĐƯỜNG MỖI NGÀY
WHO khuyến cáo rằng việc tiêu thụ "đường tự do", đó là bất kỳ loại đường nào được thêm vào thực phẩm hoặc đồ uống nên được giới hạn ở mức dưới 10% tổng năng lượng và lý tưởng là dưới 5%, tương đương khoảng 25 gram/ngày cho một người trưởng thành trung bình. Thế nhưng, một lon coca cola thông thường chứa tới 36 gram đường, cao hơn lượng đường giới hạn nên uống trong một ngày.
Cũng theo bà Angela Pratt, đồ uống có chứa đường tự do hiện có trong nước ngọt có ga hoặc không ga, nước ép rau quả, hoặc dạng cô đặc hay dạng bột, nước có hương vị, nước tăng lực và thể thao, trà uống liền, cà phê uống liền và sữa có thêm đường.
Theo thống kê, ở Việt Nam, trong 10 năm qua, người dân uống nhiều đồ uống có đường hơn. Trung bình, người dân Việt Nam tiêu thụ 1 lít đồ uống có đường mỗi tuần. Vì vậy, không có gì đáng ngạc nhiên là tỷ lệ thừa cân và béo phì tăng nhanh, đặc biệt là ở những người trẻ tuổi.
"Ở các thành phố, cứ 4 thanh thiếu niên trong độ tuổi 15-19 thì có hơn 1 người bị thừa cân hoặc béo phì", đại diện WHO nêu rõ. Do đó, bà Angela Pratt cho rằng chúng ta cần có hành động kịp thời và quyết đoán để đảo ngược những xu hướng này.
Đưa ra bản đồ tràn ngập màu đỏ cảnh báo tình trạng béo phì trên toàn cầu, PGS.TS Trương Tuyết Mai, Phó Viện trưởng Viện Dinh dưỡng Quốc gia, cho rằng dịch tễ học bệnh béo phì ở trẻ em là một vấn đề toàn cầu cần hành động khẩn cấp.
Tại Việt Nam, tỷ lệ thừa cân, béo phì gia tăng nhanh chóng theo kết quả Tổng Điều tra dinh dưỡng 2010, 2020. Đồng thời, tỷ lệ đái tháo đường tuýp 2, rối loạn chuyển hoá, tim mạch đang gia tăng.
Cũng theo số liệu của Bộ Y tế, năm 2015 có khoảng 3,5 triệu người mắc bệnh đái tháo đường, dự báo sẽ tăng lên gấp đôi (6,1 triệu) vào năm 2040.
Dẫn khuyến cáo của WHO, PGS.TS Trương Tuyết Mai cho biết lượng đường tự do trong khẩu phần của mỗi người chỉ nên chiếm không quá 10% và nên giảm xuống dưới 5% năng lượng trong một ngày để có các lợi ích tăng thêm về sức khỏe, tương đương dưới 25 - 50 g đường tự do mỗi ngày với người lớn và dưới 12 - 25 g đường mỗi ngày với trẻ em.
ĐÁNH THUẾ ĐỂ CHẶN ĐÀ TĂNG TIÊU THỤ ĐỒ UỐNG CÓ ĐƯỜNG
Bà Angela Pratt nêu rõ trên khắp thế giới, một biện pháp phổ biến để giảm tác hại từ đồ uống có đường là tăng giá bằng thuế. Chi phí cao hơn rất có tác dụng để giúp giảm tiêu thụ đồ uống có đường.
"Hơn 100 quốc gia hiện đã áp dụng thuế tiêu thụ đặc biệt đối với các sản phẩm này. Bằng chứng, kinh nghiệm quốc tế cho thấy nếu thuế làm tăng giá đồ uống lên 10%, mọi người sẽ uống ít hơn khoảng 11% và chuyển sang đồ uống lành mạnh hơn như nước suối".
TS. Angela Pratt, Trưởng đại điện văn phòng Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) tại Việt Nam.
"Biện pháp này có thể giúp làm chậm sự gia tăng tỷ lệ thừa cân và béo phì, đặc biệt là ở trẻ em và giúp giảm nguy cơ mắc các bệnh không lây nhiễm trong các thế hệ tương lai", đại diện WHO khẳng định.
Cũng theo ông Hồ Hồng Hải, Phó Vụ trưởng Vụ Pháp chế (Bộ Thông tin và Truyền thông), có ba biện pháp giảm tiêu thụ lượng đồ uống có đường, đó là (i) áp thuế với đồ uống có đường; (ii) hạn chế quảng cáo với trẻ em; (iii) truyền thông sử dụng đồ uống có đường không hợp lý.
Làm rõ về tác động của chính sách thuế trong việc hạn chế đồ uống có đường, TS. Nguyễn Thuỳ Duyên, Đại học Queen's University Belfast (Anh), khẳng định thuế đồ uống có đường sẽ làm giảm mức tiêu thụ, từ đó làm giảm lượng đường tiêu thụ. Nhờ vậy, chính sách này có thể đem lại thay đổi tích cực trong tình hình thừa cân béo phì đang gia tăng nhanh chóng tại Việt Nam.
Đưa ra các kịch bản tăng thuế, bà Duyên cho biết có nhiều phương pháp áp thuế. Theo đó, có thể đánh thuế tuyệt đối theo hàm lượng đường, thuế tuyệt đối theo thể tích, thuế theo giá xuất xưởng, tuy nhiên, cần tính phương án khả thi để đạt hiệu quả cao trong việc hạn chế tiêu thụ đồ uống có đường.
Đồng thời, lượng hoá tác động đến việc thay đổi cân nặng, mức giảm dự kiến của tỷ lệ thừa cân, béo phì và đái tháo đường tuýp 2 nhưng không gây sốc với ngành công nghiệp giải khát.
Đáng chú ý, theo TS. Nguyễn Thùy Duyên, theo tính toán, kịch bản số 3, 4, 5, đánh thuế đủ mạnh sẽ đem lại hiệu quả rõ ràng đến hạn chế các hệ luỵ tiêu cực đến sức khoẻ người dân, trong khi tăng thuế thấp thì tác động nhỏ, không rõ ràng.
"Mỗi chính sách có ưu nhược điểm khác nhau nhưng tôi cho rằng thuế tuyệt đối theo hàm lượng đường là ưu việt cho Việt Nam, bởi đánh thuế trọng tâm vào sản phẩm có hàm lượng cao và đề nghị người tiêu dùng cân nhắc khi sử dụng sản phẩm. Đồng thời, tạo áp lực cho các nhà sản xuất thay đổi trọng tâm chiến lược từ sản phẩm chứa lượng đường cao sang sản phẩm có lợi cho sức khoẻ", bà Duyên nhấn mạnh.
DÁN NHÃN CẢNH BÁO NGUY HẠI VỚI ĐỒ UỐNG CÓ ĐƯỜNG
Từ phía WHO, tổ chức này cũng khuyến nghị đưa ra các biện pháp bao gồm: ghi nhãn dinh dưỡng ở mặt trước đồ uống, hạn chế quảng cáo, hạn chế đồ uống có đường trong trường học và giáo dục về dinh dưỡng lành mạnh cho trẻ em và thanh thiếu niên.
Bên cạnh đó, TS. Angela Pratt cho rằng truyền thông đại chúng có thể làm tăng kiến thức về sức khỏe của mọi người, giúp họ suy nghĩ và nhận thức đúng đắn hơn về những gì họ đang uống để có thể đưa ra những lựa chọn tốt hơn về đồ uống để có cuộc sống khỏe mạnh hơn.
Ngày 05/01/2022 Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 02/QĐ-TTg Phê duyệt Chiến lược Quốc gia về Dinh dưỡng giai đoạn 2021 - 2030 và tầm nhìn đến năm 2045.
Ngày 19/05/2022, Quyết định 1294/QĐ-BYT 2022, Kế hoạch hành động Chiến lược Quốc gia về dinh dưỡng.
Căn cứ quy định trên và bày tỏ mong muốn Việt Nam sớm hạn chế tiêu thụ thực phẩm không lành mạnh, đồ uống có đường gây hệ luỵ lên sức khoẻ người dân và trẻ em, PGS.TS Trương Tuyết Mai đề xuất xây dựng quy định về ghi nhãn dinh dưỡng mặt trước bao bì sản phẩm đóng gói sẵn, hạn chế quảng cáo đối với thực phẩm không có lợi cho sức khỏe, đặc biệt đối với trẻ em, áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường.
Cùng với đó, cần xây dựng quy định về hạn chế quảng cáo, khuyến mại, tài trợ của các nhãn hàng đối với thực phẩm không có lợi cho sức khỏe, đặc biệt đối với trẻ em, áp thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường.
"Xây dựng tiêu chuẩn kỹ thuật bữa ăn học đường, các quy định về dinh dưỡng hợp lý và hoạt động thể lực trong trường học, quy định về hoạt động của căng tin trong trường học để bảo đảm cung cấp thực phẩm, đồ uống có lợi cho sức khỏe của học sinh, sinh viên", bà Mai đề xuất.
Trước đây, Bộ Tài chính nhiều lần từng đề xuất bổ sung thu thuế tiêu thụ đặc biệt đối với mặt hàng nước ngọt có đường vào đối tượng chịu thuế, trừ các sản phẩm sữa nhưng do còn nhiều ý kiến khác nhau giữa các bộ, ngành, doanh nghiệp nên đến nay, chính sách này vẫn chưa ban hành.
Hiện Bộ Tài chính đang lấy ý kiến để sửa đổi Luật Thuế tiêu thụ đặc biệt (sửa đổi). Theo dự kiến, Chính phủ trình Quốc hội cho ý kiến đối với dự án Luật tại Kỳ họp thứ 8 (tháng 10/2024) và thông qua dự án Luật tại Kỳ họp thứ 9 (tháng 5/2025).
Theo Ths. Bác sỹ Nguyễn Tuấn Lâm, chuyên gia của Tổ chức Y tế Thế giới tại Việt Nam, xu hướng sử dụng đồ uống có đường tăng nhanh, tăng gấp 3 lần trong những năm gần đây. Việc ban hành chính thuế tiêu thụ đặc biệt với đồ uống có đường sẽ là chính sách lâu dài nhắm đến sức khoẻ người dân, ngăn chặn đà tăng của xu hướng này và điều hướng thị trường.
Hiện hơn 100 quốc gia trên thế giới đã áp dụng chính sách này, vì vậy, ông Lâm mong muốn chính sách lần này sẽ nhận được ủng hộ rộng rãi hơn, doanh nghiệp trong kinh doanh cũng cần có trách nhiệm với sức khoẻ người dân, cộng đồng để sản xuất sản phẩm ít đường hơn. Các bộ, ngành sẽ cân nhắc nhiều yếu tố, đảm bảo sự cân bằng và tác động quá mạnh tiêu cực đến các nhà sản xuất.
