Dịp cuối năm, các quỹ đầu tư đang chốt báo cáo tài sản ròng (NAV) để nhìn lại cả năm hoạt động. Quản lý vốn, theo chia sẻ của các quỹ, chưa bao giờ là nghề nhàn tản. Quản lý vốn nhà nước dù trong tay Ủy ban Quản lý vốn Nhà nước tại doanh nghiệp vốn hay SCIC cũng không là ngoại lệ.

Phía sau sự hào nhoáng của giới "cổ cồn"

Một thống kê chưa đầy đủ cho thấy, năm 2018, là năm đầy khó khăn với các tổ chức đầu tư tài chính, đặc biệt là các quỹ đầu tư. Những tên tuổi sừng sỏ trên thị trường vốn Việt Nam như VinaCapital, Dragon Capital, Vietnam Holding, Pyn Elite Fund, Tundra Vietnam Fund… đều có NAV giảm, thậm chí giảm hơn 10% so với thời điểm đầu năm. Những quỹ chiến thắng thị trường đều tập trung vào tiền gửi ngân hàng, trái phiếu doanh nghiệp…

Theo ông Nguyễn Xuân Minh, Chủ tịch Công ty Quản lý quỹ Techcom Capital, trong môi trường kinh doanh toàn cầu bấp bênh, đặc biệt là chịu những tác động lớn từ chiến tranh thương mại Mỹ - Trung như vừa qua, nền kinh tế và các doanh nghiệp Việt Nam chịu nhiều ảnh hưởng. Khác với đầu tư cổ phần (lời ăn, lỗ chịu), tiền gửi ngân hàng và trái phiếu doanh nghiệp có độ ổn định cao, đảm bảo được dòng tiền theo kế hoạch, do đó quỹ đầu tư trái phiếu TCBF (danh mục tài sản tập trung chủ yếu vào trái phiếu doanh nghiệp và tiền gửi ngân hàng) có mức sinh lời thuộc nhóm cao nhất trên thị trường.

Đây cũng là một trong những lý do giải thích cho việc Tổng công ty Đầu tư Kinh doanh vốn nhà nước (SCIC) trong vài năm gần đây phân bổ mạnh danh mục đầu tư vào phương thức trên.

Báo cáo kiểm toán báo cáo tài chính, các hoạt động liên quan đến quản lý, sử dụng vốn tài sản nhà nước năm 2017 của SCIC vừa được Kiểm toán Nhà nước hoàn thành cho thấy, năm 2016 số dư tiền gửi ngân hàng là 16.200 tỷ đồng, năm 2017 đạt trên 18.000 tỉ đồng. SCIC cũng đầu tư vào nhiều trái phiếu như của Ngân hàng Quân Đội, Công ty Cổ phần Hạ tầng Bất động sản Việt Nam, Cảng Vũng Áng Việt - Lào…

Đầu tư trái phiếu hay tiền gửi ngân hàng, theo ông Minh, đều đỏi hỏi các quỹ có bộ phận phân tích tài chính chuyên nghiệp, có hội đồng thẩm định đầu tư, để quyết định nơi bỏ vốn an toàn và có thể sinh lợi cao nhất (lãi suất, kỳ hạn, phương án sử dụng tiền…). Nhưng dẫu sao đó cũng là những phương thức đầu tư không quá "nhọc nhằn" so với quản lý vốn đầu tư nằm tại các doanh nghiệp.

Ông Vũ Quang Thịnh, Tổng giám đốc Dynam Capital, nhà quản lý quỹ của Vietnam Holding, kể, bỏ vốn vào doanh nghiệp, các quỹ luôn phải cắt cử nhân viên chuyên "đồng hành" bám sát hoạt động doanh nghiệp, phân tích các số liệu tài chính của doanh nghiệp thôi chưa đủ, họ còn phải tìm hiểu doanh nghiệp qua nhiều kênh khác nhau, từ dữ liệu của các cơ quan quản lý thuế, hải quan, thị trường, ngân hàng, nhà phân phối, nhà cung cấp nguyên vật liệu, khách hàng…

Họ cũng phải thực hiện rất nhiều cuộc trao đổi với lãnh đạo doanh nghiệp, tư vấn những giải pháp, cách làm mới, các thông lệ quản trị doanh nghiệp hiện đại… Tất cả những biện pháp này nhằm cải thiện hiệu quả hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp. Chỉ khi doanh nghiệp tốt, cổ đông, trong đó có các quỹ, mới mong được hưởng quả ngọt.

Những bản KPI không dễ định lượng

Là một cổ đông trong doanh nghiệp, các chuyên viên của SCIC tương tự các quỹ kể trên, đã phải thực hiện nhiều việc "không có tên" trên bảng mô tả công việc nhằm bảo toàn và phát huy hiệu quả vốn nhà nước tại doanh nghiệp chứ không dễ "ngồi mát ăn bát vàng", đến ngày đến tháng hưởng hưởng cổ tức chuyển sẵn vào tài khoản.

Sau khi nhận bàn giao vốn, các doanh nghiệp trong danh mục của SCIC được phân loại thành từng nhóm A (đầu tư dài hạn), B (đầu tư linh hoạt: cơ cấu lại để bán hoặc bán ngay).

SCIC đã đóng đúng vai trò là cổ đông, tham gia vào các quyết định của doanh nghiệp để bảo đảm tạo điều kiện cho doanh nghiệp hoạt động hiệu quả. Trong hoạt động điều hành, SCIC tạo thuận lợi cho doanh nghiệp, nhất là trong việc soát xét các báo cáo tài chính, đưa các chuẩn mực quản trị tiên tiến vào doanh nghiệp và khả năng sẵn sàng tham gia tăng vốn khi doanh nghiệp có phương án tăng vốn hiệu quả.

Bên cạnh những doanh nghiệp hoạt động tốt, trong danh mục của SCIC cũng có những doanh nghiệp phức tạp, khó khăn kéo dài, cần vai trò của cổ đông SCIC trong các hoạt động về quản trị, tái cơ cấu để duy trì hoạt động của doanh nghiệp chứ chưa nói là có lãi và hưởng cổ tức.

Trong một số trường hợp, SCIC đã phải tận dụng tối đa quyền mà cổ đông Nhà nước có được như quyền phủ quyết, để có điều kiện tốt hơn trong việc bảo vệ lợi ích Nhà nước. Tất nhiên, SCIC không bao giờ sử dụng quyền này nếu các đề xuất của doanh nghiệp thực sự tốt cho doanh nghiệp và cho các cổ đông. Nhiều trường hợp, SCIC còn phải cử cán bộ biệt phái tại doanh nghiệp, để cùng gỡ khó, thoát lầy.

Tại những doanh nghiệp có mâu thuẫn giữa các nhóm cổ đông, giữa các phe lãnh đạo, sự hiện diện của cổ đông SCIC không phải lúc nào cũng được chào đón. Trường hợp của Công ty Cổ phần Giày Đông Anh (DAFCO) là một ví dụ.

SCIC tiếp nhận vốn từ Bộ Thương mại (nay là Bộ Công Thương) và trở thành cổ đông lớn tại DAFCO trong bối cảnh cổ đông nhà nước bị gạt ra khỏi doanh nghiệp, nhiều cuộc họp đại hội đồng cổ đông thường niên không được tham dự.

Suốt 7 năm ròng rã, bằng nhiều biện pháp, kể cả đưa ra tòa án, SCIC đã khôi phục được quyền cổ đông tại DAFCO, sau đó ổn định tình hình hoạt động rồi thoái vốn thành công với giá bán gấp gần 4 lần giá khởi điểm. Sau khi Nhà nước thoái vốn, DAFCO hoạt động kinh doanh ổn định, đảm bảo cuộc sống của người lao động và không còn tình trạng khiếu kiện.

Tại Công ty Cổ phần Du lịch Đồ Sơn, tình trạng "ăn chia" diễn ra nhiều năm trước khi SCIC tiếp nhận vốn khiến hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp thấp, khiếu kiện triền miên. SCIC đã phải cử nhiều cán bộ có chuyên môn cao, giàu kinh nghiệm tham gia hội đồng quản trị, thực hiện tái cơ cấu tài chính, thay đổi phương thức cho thuê đất đai, nhà hàng… để đem lại dòng tiền ổn định, có hiệu quả hơn hẳn so với trước đây. Khi doanh nghiệp có lãi, quản trị tốt hơn, SCIC đã thoái vốn nhà nước với giá cao, gấp 34 lần giá khởi điểm.

Ngay ở những cánh chim đầu đàn như Dược Hậu Giang, vai trò của SCIC cũng rất rõ nét. Ông Đoàn Đình Duy Khương, quyền Tổng giám đốc DHG, cho biết, đã SCIC phối hợp với doanh nghiệp tham gia trực tiếp vào quá trình xây dựng Chiến lược phát triển của Công ty giai đoạn 2016-2020.

Đây là lần đầu tiên DHG đã đầu tư nguồn lực để xây dựng Chiến lược một cách bài bản, làm định hướng phát triển lâu dài. Cổ đông nhà nước cũng đã phối hợp chặt chẽ để hỗ trợ Công ty hoàn thiện tổ chức, thể chế của Công ty: rà soát bổ sung danh mục các quy trình, quy chế nội bộ như quy chế quản lý tài chính, quy chế quản lý các khoản đầu tư, quy chế hoạt động của hội đồng quản trị, quy chế quản trị công ty, quy chế mua sắm nguyên vật liệu, hàng hóa, dịch vụ phục vụ sản xuất kinh doanh, quy chế mua sắm sửa chữa tài sản,...

Nếu không có chuyên môn, có kinh nghiệm, các ý kiến đóng góp của SCIC khó có thể được doanh nghiệp đánh giá cao và đưa vào triển khai thực hiện, hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp liên tục tăng trưởng chính là minh chứng thuyết phục nhất.

Vào tháng cuối năm, thương vụ thoái vốn nhà nước tại Vinaconex được thực hiện thành công vượt ngoài mong đợi của SCIC và dự đoán của giới đầu tư. Với giá đấu thành công 28.900 đồng/cổ phiếu, giá trị cổ phần bán được hơn 7.366 tỷ đồng, giá vốn 2.549 tỷ đồng, chênh lệch hơn 4.800 tỷ đồng. Quay ngược thời gian về những năm 2010 khi Vinaconex mất cân đối tài chính nghiêm trọng, khó ai có thể tưởng tượng khoản vốn nhà nước tại đây nay lại có thể sinh lời như vậy.

Với vai trò là cổ đông nhà nước, chi phối tại Vinaconex, SCIC đã tái cơ cấu bộ máy Hội đồng quản trị, Ban giám đốc, nâng cao năng lực và hiệu quả quản lý, điều hành doanh nghiệp, cử lãnh đạo SCIC tham gia trực tiếp Hội đồng quản trị, biệt phái cán bộ lãnh đạo giữ chức vụ Phó tổng giám đốc Tài chính của Vinaconex và Phó Giám đốc tài chính Công ty Cổ phần Xi măng Cẩm Phả để điều hành hoạt động tài chính, kiểm soát chặt chẽ dòng tiền.

Áp dụng các chính sách hiệu quả về quản lý dòng tiền, quản lý công nợ, quản lý hoạt động đầu tư đã giúp cho Vinaconex thoát khỏi tình trạng mất cân đối tài chính (giảm nợ), thoát khỏi nguy cơ mất khả năng thanh toán. Dự án nhà máy xi măng Cẩm Phả đã có lãi.

Vinaconex đã vượt qua được khủng hoảng trong giai đoạn nền kinh tế khó khăn nhất, sau 2 năm liên tiếp không đủ điều kiện để chia cổ tức cho cổ đông, giai đoạn từ năm 2013-2015, Vinaconex đã chia cổ tức cho cổ đông từ 4% (năm 2013) lên 6% (năm 2014), 7% (năm 2015) và duy trì 8% (năm 2016 - 2017).

Là một định chế tài chính chuyên nghiệp, hoạt động trên thị trường, chịu các quy định của pháp luật thị trường song SCIC còn có điểm đặc biệt khác là phải tuân thủ các quy định chặt chẽ về quản lý và kinh doanh vốn nhà nước.

Những việc mà SCIC đã và đang thực hiện, trong đó có nhiều tình huống chưa từng có tiền lệ trong thị trường vốn Việt Nam đã bước đầu đem lại nhiều kết quả tích cực. Trong báo cáo, Kiểm toán Nhà nước cũng khẳng định "SCIC đã hoạt động sản xuất kinh doanh có lãi, bảo toàn và phát triển được vốn".

Trong năm 2018, SCIC cho biết phải tổ chức 6 tổ công tác đối chiếu, thu hồi công nợ. Bằng nhiều giải pháp đôn đốc, SCIC đã thu được 4.208 tỷ đồng cổ tức, số công nợ còn lại chủ yếu là công nợ khó đòi đã trích lập dự phòng từ các năm 2010 trở về trước của các doanh nghiệp đã thoái vốn.