Đây là nội dung Quốc hội đã xem xét, thảo luận riêng trong chiều 12/11 vừa qua. Nhưng khi đã đưa vào nghị quyết Kỳ họp thứ 10, Quốc hội khoá 13 thì thông tin sẽ được công khai.

Tuy nhiên, vấn đề đặt ra là trong bối cảnh ngành hàng không quốc tế, hàng không Việt Nam chưa có dấu hiệu phục hồi cho đến hết năm 2021, thì với 12.000 tỷ đồng vốn Nhà nước bỏ ra, Vietnam Airlines sẽ phải sử dụng thế nào để đảm bảo hiệu quả sinh lời, ít nhất cũng thu hồi được khoản chi này trong tương lai?

        TRIỂN VỌNG PHỤC HỒI ĐẾN ĐÂU?

Bất chấp những dự báo lạc quan từ các hãng hàng không nội địa kể từ tháng 8 tới nay, số liệu thống kê từ Cục Hàng không (Bộ Giao thông Vận tải) vẫn cho thấy sự sụt giảm lớn trong vận chuyển hàng không nội địa. 

Lượng hành khách thông qua cảng hàng không đạt 52,8 triệu khách, giảm 45,5% so với cùng kỳ năm 2019. Trong số này, khách quốc tế đạt 7,1 triệu khách, giảm 79,4% so với cùng kỳ năm 2019; Khách nội địa đạt 45,7 triệu khách, giảm 26,8% so với cùng kỳ năm 2019.

5 hãng hàng không Việt Nam bao gồm: Vietnam Airlines, ViejJet Air, Jestar Pacifics, Vasco, Bamboo Airlines khai thác tổng 15.916 chuyến bay, giảm 44,3% so với cùng kỳ năm 2019,  vận chuyển 25,6 triệu hành khách, giảm 44,1% so với cùng kỳ năm 2019. 

Phó giáo sư - Tiến sĩ Nguyễn Thiện Tống - một chuyên gia trong lĩnh vực hàng không - du lịch dự báo, ngành hàng không và ngành du lịch có thể sẽ không bao giờ phục hồi được như trước bởi các doanh nhân ở khắp nơi trên thế giới nhận ra rằng họ có thể vẫn chốt được hợp đồng thông qua ứng dụng hội họp trực tuyến từ công ty và thậm chí từ nhà. 

Do đó dự báo nhu cầu hàng không trên thế giới cũng như của Việt Nam phải mất rất lâu, vài năm nữa mới trở lại mức năm 2019 trước khi có đại dịch Covid-19 và mức tăng trưởng cũng thấp hơn trước.

Hiệp hội Vận tải Hàng không Quốc tế (IATA) ngày 27/10 cũng phải nâng mức cảnh báo về sụt giảm của ngành hàng không toàn cầu năm 2021, từ 29% lên đến 46%  so với năm 2019.

Vietnam Airlines hiện là hãng sở hữu phần lớn đường bay quốc tế từ Việt Nam. Do đó, tác động xấu của thị trường hàng không thế giới đến Vietnam Airlines là nguy cơ hiện hữu. Chính lãnh đạo Vietnam Airlines cũng phải thừa nhận, năm 2021 tiếp tục lỗ nặng, mỗi ngày Covid 19 thổi “bay” 60 tỷ đồng nếu thị trường hàng không quốc tế không phục hồi. 

Trong cơn bĩ cực kéo dài, Vietnam Airlines mới đây còn nhận lại 30% cổ phần của Jestar Pacifics từ tay Tập đoàn Qantas do hãng này “tháo chạy”. Jestar Pacifics - một hãng hàng không giá rẻ liên tục thua lỗ kể từ khi cất cánh đến nay, dự kiến số lỗ đến 5.000 tỷ đồng tính đến tháng 10/2020. Không thể nói Qantas “cho không” Vietnam Airlines 30% Jetstar Pacifics, bởi đáng ra với khoản thua lỗ trên, với tư cách chủ sở hữu, Qantas sẽ phải bỏ tiền ra cứu Jetstar Pacifics. Tuy nhiên, sau khi nhận 30% cổ phần trở thành cổ đông lớn nhất Jetstar Pacifics, Vietnam Airlines sẽ phải gánh toàn bộ số lỗ 5.000 tỷ đồng, bao gồm phần Qantas bỏ lại.

12.000 tỷ đồng vốn nhà nước đầu tư khi thị trường hàng không chưa hẹn ngày hồi phục, ngoài “cõng thân mình”, Vietnam Airlines còn gánh thêm khoản nợ khổng lồ từ Jetstar Pacifics, triển vọng phục hồi của Vietnam Airlines là câu hỏi “hóc búa” với nhà đầu tư. 

Kiểm toán viên của Công ty kiểm toán Deloitte Việt Nam đã nhấn mạnh khả năng hoạt động liên tục của Vietnam Airlines phụ thuộc vào sự hỗ trợ tài chính của Chính phủ Việt Nam và việc được gia hạn các khoản vay, các khoản phải trả từ các tổ chức tín dụng và nhà cung cấp cũng như các diễn biến của dịch Covid -19.

“Ngay cả khi hàng không phục hồi thì Vietnam Airlines cũng phải cân nhắc tới bài toán cắt giảm chi phí, cắt giảm những đường bay không hiệu quả, nâng cao chất lượng bộ máy hoạt động vốn cồng kềnh thì mới kỳ vọng dòng vốn Nhà nước đầu tư là quyết sách đúng đắn”, một chuyên gia trong ngành nhận xét. 

ĐẦU TƯ NHÀ NƯỚC CŨNG PHẢI CÓ RỦI RO?

Trái với những lo ngại trên, chuyên gia kinh tế Nguyễn Đình Cung, Thành viên tổ tư vấn kinh tế của Thủ tướng, khẳng định với VnEconomy rằng: Hàng không thế giới cũng như nội địa chắc chắn sẽ phục hồi trong 1 -2 năm nữa. Trong đại dịch Covid 19, hàng không là lĩnh vực bị tác động mạnh nhất, nhưng có thể đây sẽ là lĩnh vực đầu tiên được phục hồi và bùng nổ một khi tình hình Covid-19 được kiểm soát.

Với vai trò chủ sở hữu, ông Cung đánh giá, Vietnam Airlines là một doanh nghiệp tốt, là hãng hàng không đầu ngành, năng lực cạnh tranh tốt, toàn bộ phần lớn đường bay quốc tế ra nước ngoài do Vietnam Airlines đảm nhận. "Một doanh nghiệp quan tốt trong một ngành quan trọng như vậy tại sao chủ sở hữu lại để phá sản hoặc bán đi? Nếu bán là có tội với quốc gia", ông Cung nhấn mạnh.

Nói thêm về quan điểm đầu tư tại doanh nghiệp có vốn nhà nước, ông Cung cho rằng, đầu tư doanh nghiệp nhà nước cũng như doanh nghiệp tư nhân, phải có rủi ro, 50 thắng/50 thua. Chỉ có cách hạn chế tối đa rủi ro. Trong thương trường thua lỗ là chuyện bình thường. Vì kinh doanh còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố. Tại thời điểm này mình thấy quyết định đó là được thì làm với tư cách là một nhà đầu tư không tư lợi, mục đích rõ ràng. 

Tại Vietnam Airlines, Chính phủ thực hiện hai vai trò: Thứ nhất là chủ sở hữu, thứ hai là quản lý nhà nước. Với tư cách quản lý nhà nước, Chính phủ đã ra hàng loạt các gói hỗ trợ thuế, phí bao gồm cả gói giải pháp riêng cho ngành hàng không, cho các hãng hàng không. 

Tuy nhiên, không đồng tình với ý kiến này, một số khác cho rằng giải cứu Vietnam Airlines cũng phải tính đến các doanh nghiệp khác như VietJet Air, Bamboo Airways để đảm bảo được sự cạnh tranh lành mạnh, không mang tính phân biệt đối xử giữa các thành phần kinh tế khác nhau. 

Vốn dĩ, doanh nghiệp nhà nước như Vietnam Airlines đã có nhiều lợi thế hơn doanh nghiệp tư nhân như sở hữu thương hiệu quốc gia được xây dựng từ lâu đời, có nhiều doanh nghiệp hậu thuẫn phía sau như công ty kinh doanh dịch vụ, vận tải sân bay. Nếu cho Vietnam Airlines vay 12.000 tỷ đồng nghĩa là sẽ có thêm nguồn lực để chi trả các chi phí khác, hoặc cũng có thể dùng vào mục đích giảm giá vé, cạnh tranh với các hãng hàng không khác…

“Các hãng đang phải đối mặt với tình trạng âm dòng tiền, phải đơn phương chậm thanh toán một số khoản nợ đến hạn, tăng vay ngắn hạn để đáp ứng nhu cầu thanh toán. Chính phủ cần ưu tiên hỗ trợ cho các hãng hàng không Việt Nam theo tỷ lệ thị phần hàng không quốc tế của nước ta mà hoạt động có lãi trong những năm qua”, Phó Giáo sư, Tiến sĩ Nguyễn Thiện Tống nói.

BẾ TẮC VÌ COVID 19

Đại dịch Covid 19 vẫn tác động tiêu cực lên Vietnam Airlines. Doanh thu thuần bán hàng và cung cấp dịch vụ của Vietnam Ailrines tiếp tục giảm mạnh trong quý 3/2020, đạt 7.600 tỷ đồng, bằng 1/4 so với cùng kỳ năm 2019. Lợi nhuận gộp ghi nhận lỗ 3.200 tỷ đồng, trong khi cùng kỳ năm ngoái lãi tương đương 3.300 tỷ đồng. Sau khi trừ đi các khoản chi phí lãi vay, chi phí bán hàng, chi phí quản lý doanh nghiệp cùng các chi phí khác,  Vietnam Airlines ghi nhận lỗ 3.942 tỷ đồng. Cùng kỳ năm 2019 ghi nhận lãi 1.506 tỷ đồng.

Luỹ kế 9 tháng năm 2020, Vietnam Airlines ghi nhận lỗ lên đến 10.504 tỷ đồng. Đúng như với dự báo mà ban lãnh đạo Vietnam Airlines đưa ra hồi giữa năm 2020.

Lý giải về sự sụt giảm mạnh các chỉ số kinh doanh, ban lãnh đạo Vietnam Ảilrines cho biết chủ yếu vẫn là do tác động của Covid 19 đã ảnh hưởng nghiêm trọng và trực tiếp đến ngành hàng không toàn cầu trong đó có Tổng công ty Hàng không Việt Nam.

Tổng doanh thu và thu nhập khác quý 3/2020 của công ty mẹ giảm tới 66% chủ yếu do doanh thu cung cấp dịch vụ giảm mạnh 67,2% so với cùng kỳ năm 2019, tương đương giảm 12.536 tỷ đồng, trong đó, doanh thu hành khách nội địa giảm 34,8%, quốc tế giảm mạnh đến 95,4%, doanh thu thuê chuyến giảm 53,2%.

Ngoài công ty mẹ, Vietnam Airlines lỗ còn do trong quý 3 vừa qua các công ty con liên quan đến cung cấp dịch vụ hàng không cũng giảm mạnh như Vacs, Skypec, Viags…

Nguồn lực tài chính của Vietnam Airlines cũng dần suy yếu. Trong đó, nguồn tiền giảm mạnh từ 1.743 tỷ đồng từ đầu năm xuống chỉ còn 802 tỷ đồng tính đến ngày 30/9. Tổng tài sản giảm từ 76.454 tỷ đồng xuống còn 62.370 tỷ đồng. Vốn chủ sở hữu cũng giảm mạnh từ 18.607 tỷ đồng xuống còn 6.610 tỷ đồng. Nợ phải trả tính đến 30/9 là 55.759 tỷ đồng, gấp 8 lần vốn chủ sở hữu.

Dòng tiền kinh doanh Vietnam Airlines hiện đang âm 6.269 tỷ đồng, trong khi cùng kỳ năm ngoái dương gần 7.874 tỷ đồng.

Theo kiến nghị của Vietnam Airlines, Chính phủ với vai trò chủ sở hữu phần vốn nhà nước hỗ trợ “tái cấp vốn” với quy mô 12.000 tỷ đồng, trong đó, cho vay tối thiểu 4.000 tỷ đồng trong ba năm lãi suất ưu đãi. Phát hành cổ phiếu cho cổ đông hiện hữu để tăng vốn đối với phần còn lại 8.000 tỷ đồng, cổ đông nhà nước có thể giao một đơn vị mua cổ phần này, có thể là Tổng công ty Đầu tư và Kinh doanh Vốn nhà nước - SCIC.

Đề xuất giao SCIC mua cổ phần Vietnam Airlines là có cơ sở vì cổ đông lớn nhất của Vietnam Airlines là nhà nước, chiếm 86% vốn điều lệ, do Uỷ ban Quản lý vốn Nhà nước làm đại diện chủ sở hữu. Tuy vậy, nhà nước đầu tư vào Vietnam Airlines cần phải dựa vào các yếu tố kinh tế gồm triển vọng phục hồi của Vietnam Airlines trong giai đoạn sắp tới.