Theo dữ liệu mới công bố của công ty Tokyo Shoko Research, trong năm tài khóa 2023 (từ ngày 1/4/2023 - 31/3/2024, Nhật Bản ghi nhận 9.053 doanh nghiệp phá sản - con số nhiều nhất kể từ năm 2024, tăng 32% so với năm trước. 

Đây là những doanh nghiệp mất khả năng thanh toán nghĩa vụ nợ từ 10 triệu yên (66.000 USD) trở lên. Một số nhà phân tích dự báo số lượng doanh nghiệp phá sản ở Nhật sẽ vượt 10.000 trong năm nay.

Các doanh nghiệp phá sản năm 2023 thuộc nhiều lĩnh vực. Trong đó, ngành xây dựng, ghi nhận số lượng doanh nghiệp phá sản tăng 39% lên 1.777 doanh nghiệp. Một trong những nguyên nhân là giá vật liệu xây dựng tăng vọt trong năm qua. Trong khi đó, ngành bán buôn có số lượng doanh nghiệp phá sản tăng 27% lên 1.048 doanh nghiệp. Số doanh nghiệp phá sản trong lĩnh vực nhà hàng cũng lập kỷ lục 930 doanh nghiệp trong năm ngoái.

Theo tờ báo Nikkei Asia, sự gia tăng này cho thấy tình trạng chật vật của các doanh nghiệp vừa và nhỏ ở Nhật, trong bối cảnh thiếu lao động và lạm phát tăng. Tuy nhiên, đây cũng là một dấu hiệu cho thấy nền kinh tế Nhật đang phục hồi nhờ các biện pháp hỗ trợ sau đại dịch Covid-19, với một chu kỳ thành lập-phá sản doanh nghiệp bình thường.

Các doanh nghiệp phá sản có trụ sở trải khắp các khu vực của Nhật, trong đó, Shikoku – đảo nhỏ nhất trong số 4 đảo chính của Nhật – ghi nhận nhiều nhất với mức tăng 57%.

Trong đại dịch, doanh nghiệp Nhật được hưởng lợi từ các khoản vay “zero-zero”, tức là các khoản vay không yêu cầu trả lãi hoặc gốc trong một khoảng thời gian nhất định. Khi giai đoạn ân hạn này kết thúc vào năm 2023, doanh nghiệp bắt đầu phải trả nợ. Trong số doanh nghiệp phá sản năm 2023, 622 doanh nghiệp đang có khoản vay zero-zero, tăng 14% so với năm trước.

Trong một khảo sát hồi tháng 2 với 3.000 doanh nghiệp của Tokyo Shoko Research, chỉ 4% cho biết có khả năng chống chọi với tình trạng giá nhiên liệu và vật liệu đầu vào gia tăng. Trong khi đó, 38% doanh nghiệp nói rằng không thể vượt qua. Yamakon, một công ty bán buôn hải sản khô ở thành phố Nagoya, tỉnh Aichi, là một trường hợp như vậy.

Năm ngoái, lợi nhuận của công ty này giảm mạnh do đơn hàng từ các nhà hàng giảm đáng kể do giá cả leo thang. Tháng 11/2023, Yamakon bắt đầu thực hiện thủ tục phá sản.

Bên cạnh nguyên nhân do khoản vay zero-zero và giá cả leo thang, tình trạng thiếu lao động cũng là một nguyên nhân đẩy nhiều doanh nghiệp đến bờ vực phá sản. Theo dữ liệu của Tokyo Shoko Research, số lượng doanh nghiệp phá sản vì thiếu lao động là 191 trong năm 2023, xuất hiện ở tất cả các lĩnh vực. Con số này được dự báo sẽ tiếp tục gia tăng trong năm nay.

“Chi phí vận tải tăng do thiếu lao động (đặc biệt là tài xế) trong ngành logistics sẽ gây tác động lan truyền tới nhiều lĩnh vực khác”, ông Nobuo Tomoda, giám đốc Tokyo Shoko Research, dự báo.

Nhận định lãi suất có thể tăng lên trong nửa sau năm 2024 sau đợt tăng lãi suất đầu tiên sau 17 năm của Ngân hàng Trung ương Nhật Bản (BOJ) hôm 19/3, ông Tomoda cho rằng điều này “sẽ là một đòn giáng mạnh với những doanh nghiệp đang hoạt động trên mô hình tận dụng lãi suất thấp”.

Ông dự báo số lượng doanh nghiệp phá sản ở Nhật sẽ vượt 10.000 trong năm tài khóa 2024.

Một điểm sáng trong bức tranh doanh nghiệp Nhật Bản là khi các doanh nghiệp gặp khó rút khỏi thị trường, các startup bắt đầu nở rộ. Năm 2023, tổng giá trị gọi vốn của các startup Nhật ước tính đạt khoảng 850 tỷ yên – theo dữ liệu từ nền tảng Initial. Dù vẫn thấp hơn mức kỷ lục 970 tỷ yên năm 2022, con số này vẫn cao gấp 1,7 lần so với chỉ khoảng 500 tỷ yên vào năm 2018.

“Nền kinh tế sẽ chỉ hồi sinh khi các doanh nghiệp có năng suất và lợi nhuận cao được tạo ra để thay thế cho những doanh nghiệp phá sản hoặc đóng cửa”, nhà kinh tế Seisaku Kameda của tổ chức nghiên cứu Sompo Institute Plus nói.

Theo dữ liệu từ công ty tư vấn mua bán và sáp nhập Recof, những công ty có nhà sáng lập lớn tuổi ở Nhật có xu hướng tránh kết cục phá sản và thực hiện kế hoạch chuyển giao doanh nghiệp cho thế hệ sau thông qua việc mua bán và sáp nhập. Năm tài khóa 2023, Nhật Bản ghi nhận 765 thương vụ mua bán và sáp nhập như vậy, tăng 10% so với năm trước.