Muốn bắt kịp thiên hạ thì không có cách nào khác là phải tăng năng suất lao động, và Việt Nam chắc chắn làm được điều này, vấn đề là có làm hay không thôi, TS. Nguyễn Đình Cung nói tại hội thảo khoa học "nâng cao năng lực cạnh tranh của nền kinh tế thông qua năng suất quốc gia".

Hội thảo vừa được Phòng Thương mại và công nghiệp Việt Nam (VVCI) tổ chức chiều 20/12.

Trước phần thảo luận có sự tham gia của Viện trưởng Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) Nguyễn Đình Cung, hội thảo đã nghe Chủ tịch VCCI Vũ Tiến Lộc giới thiệu tóm tắt về kết quả nghiên cứu về năng lực cạnh tranh của nền kinh tế, một đề tài trong khuôn khổ chương trình khoa học và công nghệ trọng điểm cấp quốc gia giai đoạn 2016 -2020.

Ông Lộc cho biết đề tài được thực hiện với sự hợp tác của nhiều viện nghiên cứu, trong đó có Viện nghiên cứu chính sách quốc gia Nhật Bản, một trong những quốc gia có năng suất cao nhất thế giới.

Hội thảo cũng nghe phần trình bày rất sâu của Giáo sư, TS.Kenichi Ohno, Viện nghiên cứu chính sách quốc gia Nhật Bản về "Chính sách năng suất của Nhật Bản: Bài học cho Việt Nam".

Những thông tin chung cho thấy năng suất lao động của Việt Nam hiện nay vẫn rất thấp so với các nước trong khu vực.

Tính theo PPP 2011, năng suất lao động của Việt Nam năm 2016 đạt 9.894 USD, chỉ bằng 7,0% mức năng suất của Singapore; 17,6% của Malaysia; 36,5% của Thái Lan; 42,3% của Indonesia và bằng 56,7% của Philippines. Và chênh lệch về năng suất lao động giữa Việt Nam với các nước vẫn tiếp tục gia tăng.

Các tác giả của nghiên cứu chỉ ra rằng, trong bối cảnh Việt Nam đã trở thành một nước có thu nhập trung bình thấp, những lợi thế cạnh tranh truyền thống dựa trên giá lao động rẻ và chi phí nguyên liệu thấp đang dần biến mất thì vấn đề năng suất thấp sẽ là một cản trở lớn đối với việc thu hút đầu tư và hội nhập quốc tế và sẽ khiến Việt Nam rơi vào bẫy thu nhập trung bình.

Do vậy, năng suất cần phải trở thành động lực chính thúc đẩy năng lực cạnh tranh và phát triển kinh tế của Việt Nam.

Giáo sư Kenichi Ohno nhấn mạnh, để vượt qua bẫy thu nhập trung bình và đạt thu nhập cao trong tương lai, Việt Nam nên hướng tới tăng trưởng năng suất lao động bền vững từ 7-8%.

Tuy nhiên, vị chuyên gia Nhật Bản cũng đưa ra thông tin như là một câu hỏi lớn cho vấn đề năng suất của Việt Nam.

Đó là, mặc dù có nhiều năm hợp tác kinh tế chặt chẽ, Việt Nam đã không áp dụng bất kỳ công cụ năng suất nào của Nhật Bản đầy đủ hoặc thậm chí một phần.

Theo vị chuyên gia Nhật Bản này thì phong trào năng suất quốc gia nên được thực hiện trong ít nhất vài năm với các mục tiêu rõ ràng. Đảng, Chính phủ và cộng đồng doanh nghiệp nên làm việc cùng nhau.

Nhấn mạnh rằng để tăng GDP một cách bền vững thì phải tăng năng suất, tức là phải cải thiện phần cung của nền kinh tế, song Viện trưởng CIEM Nguyễn Đình Cung cho biết là ông rất phân vân về hệ thống động lực để tạo ra chất lượng của nguồn cung.

Ông Cung cũng nhấn mạnh rằng tiềm năng GDP của Việt Nam có thể đạt 8% hoặc cao hơn nữa. "Nhiều người bảo không làm được nhưng tôi nghĩ chúng ta làm được", ông Cung quả quyết.

"Hàn Quốc, Nhật Bản làm được rồi, ta muốn bắt kịp thiên hạ, vươn lên hàng đầu thì không có cách nào phải tăng năng suất, nếu đặt mục tiêu như thế thì sẽ tìm kiếm lý do tại sao không làm được sau đó sẽ tính đến công cụ là gì và ai làm. Nếu có thông điệp mạnh mẽ từ lãnh đạo đến người lao động thì sẽ làm được, không có gì không làm được, tôi vẫn nghĩ thế, vấn đề là có làm hay không mà thôi", ông Cung nói tiếp.

Tuy nhiên, theo Viện trưởng CIEM thì ý chí vươn lên phải xuất phát từ những cơ quan lãnh đạo cao nhất, dù  bây giờ đã muộn nhưng muộn còn hơn không.

"Đặt mục tiêu đủ cao để buộc phải tìm cách làm khác, tư duy khác", nhấn mạnh quan điểm này, vị Viện trưởng CIEM cũng bày tỏ hy vọng là kỳ Đại hội Đảng tới vấn đề nói trên cần được thảo luận thật sâu rộng để tìm cách vượt qua thách thức từ năng suất thấp.

Nếu lãnh đạo cấp cao và lãnh đạo khu vực công mà thay đổi thì mới có cách nhìn mới cho năng suất quốc gia, TS Nguyễn Đức Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách đồng tình.

Ở Việt Nam thì những người làm ra giá trị thực đôi khi không được trân trọng, thử nhìn vào lực lượng trẻ xem có mấy ai say mê nghiên cứu cơ bản, hay chỉ thích làm việc trung gian, chỉ chỏ, những công việc có thể thu lợi rất nhanh, Viện trưởng Viện Năng suất Việt Nam, ông Nguyễn Anh Tuấn bình luận.

Vị này cũng nêu ra một khó khăn là muốn tăng năng suất thì nhiều nơi phải thuê chuyên gia, nhưng nhà nước lại khống chế mức thù lao rất thấp, mà tìm được những người thực sự giúp doanh nghiệp tăng năng suất lại rất khó.

Vẫn trở lại vấn đề có muốn làm hay không, TS Nguyễn Đình Cung cho biết là ông đã đi thực tế nhiều doanh nghiệp, qua đó kiến nghị cơ quan nhà nước nên đứng ra tổng kết trong phạm vi từ 2.000- 5000 doanh nghiệp xem tại sao trong bối cảnh hiện tại họ vẫn áp dụng công cụ tăng năng suất, cách tăng của họ là gì,  từ đó nhân rộng ra thành chính sách chung. Thế nhưng kiến nghị của ông đã nêu ba, bốn năm rồi mà Bộ Khoa học và công nghệ cũng chẳng làm.