Theo Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, ước tính kim ngạch xuất khẩu nhóm mặt hàng rau quả trong 4 tháng đầu năm 2018 lên tới 1,323 tỉ USD, tăng gần 30% so với cùng kỳ năm ngoái. 

Trong tháng 4, xuất khẩu rau quả vẫn tiếp tục đạt được con số ấn tượng khi đạt kim ngạch 353,782 triệu USD, tăng 10% so tháng 4/2017. 

Tính trong 4 tháng đầu năm nay, kim ngạch xuất khẩu rau quả tăng 29,5% so với cùng kỳ năm ngoái. Tháng 3/2018 ghi dấu mốc đặc biệt của ngành rau quả khi lần đầu tiêu vượt cả dầu thô về giá trị kim ngạch xuất khẩu. Đây được coi kỳ tích của ngành rau quả.

Vẫn lo "bỏ trứng vào một giỏ"

Tại khu vực Đồng bằng sông Cửu Long (ĐBSCL), người dân cũng đón nhận tin vui khi ngay trong những ngày đầu tháng 4 vừa qua, quả chôm chôm vượt qua nhiều rào cản khắt khe để có mặt tại New Zealand. Việc chính thức xuất khẩu chôm chôm vào thị trường này là cơ hội cho doanh nghiệp nói riêng, trái cây Việt Nam nói chung hoàn toàn có thể thâm nhập các thị trường giá trị kinh tế cao.

Dù đạt được con số ấn tượng, nhưng điều khiến các chuyên gia thị trường lo ngại là xuất khẩu rau quả của Việt Nam vẫn phụ thuộc quá lớn vào thị trường Trung Quốc. 

Tính trong 4 tháng đầu năm 2018, xuất khẩu rau quả sang Trung Quốc chiếm 77% tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả của Việt Nam. Trong khi đó, thị trường Mỹ đứng thứ 2, chiếm 2,84% thị phần và thứ 3 là Nhật Bản chiếm 2,7% thị phần. 

Có nghĩa thị trường Trung Quốc có khoảng cách rất xa so với mọi thị trường còn lại. Đã nhiều năm nay, xuất khẩu rau quả của Việt Nam phụ thuộc vào thị trường Trung Quốc. Đơn cử như năm 2017, xuất khẩu sang Trung Quốc đạt 2,65 tỷ USD, chiếm 75,7% tổng kim ngạch xuất khẩu rau quả của cả nước.

Theo GS.TS Nguyễn Minh Châu, nguyên Viện trưởng Viện Cây ăn quả miền Nam, Trung Quốc vẫn được xác định là thị trường xuất khẩu rau quả quan trọng của Việt Nam. 

Tuy nhiên, Việt Nam cần phải đa dạng nhanh thị trường xuất khẩu, để giảm thiểu rủi ro khi quá phụ thuộc vào một thị trường, gây nên tình trạng hạ giá xuống thấp, gây thiệt thòi cho phía Việt Nam. 

Với thị trường Trung Quốc, để tiếp tục giữ vững và tăng trưởng tốt về xuất khẩu rau quả, Việt Nam cần tính toán lại về cơ cấu của một số loại cây ăn trái. Trong đó, quan trọng nhất là cây thanh long.

Hiện nay, thanh long vẫn đang là loại trái cây xuất khẩu quan trọng nhất của Việt Nam, cũng là trái cây chiếm tỷ trọng xuất khẩu lớn nhất sang Trung Quốc.

Tổ chức lại thị trường, gia tăng giá trị

Ngành rau quả nói riêng, xuất khẩu nông sản nói chung đang đề ra chủ trương phải đa dạng hóa thị trường, "tấn công" vào các thị trường tiềm năng khác. Thế nhưng bên cạnh niềm vui tăng trưởng xuất khẩu toàn cục, những năm qua cho thấy kim ngạch xuất khẩu rau quả lại sụt giảm ở nhiều thị trường: Campuchia, Hồng Kông, Cô Oét giảm.

Đặc biệt, theo Hiệp hội Rau quả Việt Nam, xuất khẩu mặt hàng này vẫn phải đối mặt với một số khó khăn từ các thị trường. Chẳng hạn, tại thị trường Ấn Độ, xuất khẩu gặp nhiều rủi ro vì phải chấp nhận phương thức thanh toán trả sau. 

Ngoài ra, khách hàng Ấn Độ thanh toán rất chậm không phải ngay sau khi nhận được hàng, dẫn tới tình trạng, khi khách hàng không tiêu thụ được hàng, doanh nghiệp không thu được tiền. Bên cạnh đó, một số thị trường mở ra, nhưng chúng ta vẫn đang gặp thách thức về rào cản kỹ thuật.

Trong quá trình hội nhập sâu, thuế suất giảm dần, đồng nghĩa với việc các rào cản kỹ thuật sẽ tăng lên. Ông Hoàng Trung, Cục trưởng Cục Bảo vệ thực vật, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cho rằng: "Để mở cửa thị trường phải giải quyết 2 rào cản vô hình là kiểm dịch thực vật và an toàn vệ sinh thực phẩm, nhất là dư lượng thuốc bảo vệ thực vật đối với những sản phẩm rau củ quả. 

Đến nay, Cục Bảo vệ thực vật đã cấp được gần 6.000 mã số vùng trồng đối với thanh long, xoài, nhãn, chôm chôm, vải. Cục đang phối hợp với các địa phương tiếp tục mở rộng cấp thêm mã số cho những vùng nguyên liệu phục vụ xuất khẩu", ông Trung nhấn mạnh.

Bên cạnh việc tổ chức lại thị trường, để gia tăng giá trị rau quả, tránh tình trạng "được mùa rớt giá", nông dân bị động trong tiêu thụ nông sản, ngoài 145 doanh nghiệp tham gia chuỗi chế biến rau quả, Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn đã và đang phối hợp với các doanh nghiệp tiếp tục xây dựng thêm 7 nhà máy chế biến với công suất quy mô vùng và khu vực. 

Ông Nguyễn Xuân Cường, Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn cho biết: "Tổng thương mại toàn cầu riêng về rau quả và trái cây khoảng 230 tỉ USD/ năm. Tốc độ tăng trưởng thương mại toàn cầu của rau quả hàng năm là 3- 5%. Do đó, dư địa xuất khẩu rau quả là rất lớn. 

Để phát huy lợi thế này cần tổ chức tốt thị trường, ngoài xây dựng thêm các nhà máy nâng cao năng lực chế biến, phải đẩy mạnh quy trình sản xuất tiên tiến trong xây dựng các vùng nguyên liệu đảm bảo chất lượng nguyên liệu đầu ra phục vụ xuất khẩu", ông Cường khẳng định.

Theo Bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường, trong sản xuất chuỗi, khâu cuối cùng quyết định là tổ chức thị trường. Mở được thị trường nhưng phải giữ thị trường. Muốn vậy phải đảm bảo nghiêm túc chuỗi quy trình khép kín, đảm bảo không chỉ sạch, chất lượng mà còn giá thành, số lượng, uy tín các mặt hàng hóa.