16:49 09/05/2025

Doanh nghiệp vừa và nhỏ Việt Nam loay hoay tìm chỗ đứng trên thương mại điện tử

Bảo Bình

Các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) Việt Nam đang gặp khó khăn trong việc cạnh tranh trên các nền tảng thương mại điện tử, bị lấn lướt bởi các tập đoàn lớn và đối mặt với chi phí vận hành tăng cao...

Việc các nền tảng thương mại điện tử tăng phí vận hành là một thách thức lớn đối với các SME. Ảnh minh họa
Việc các nền tảng thương mại điện tử tăng phí vận hành là một thách thức lớn đối với các SME. Ảnh minh họa

Theo báo cáo tổng quan thị trường sàn bán lẻ trực tuyến quý 1/2025 và dự báo quý 2/2025 của Metric, thương mại điện tử Việt Nam tiếp tục ghi nhận tốc độ tăng trưởng ấn tượng. Trong quý 1/2025, tổng doanh số đạt 101,4 nghìn tỷ đồng, tăng 42,29% so với cùng kỳ năm 2024.

Tuy nhiên, lý do chính cho mức tăng trưởng này được cho là nhờ sức mua trong quý 1 tập trung vào dịp Tết. Dự báo quý 2 năm 2025 (tháng 4 đến tháng 6), thị trường sẽ tiếp tục tăng trưởng ở mức khoảng 21% so với quý 1. Từ nay đến năm 2026, tốc độ tăng trưởng của thương mại điện tử Việt Nam được dự đoán sẽ duy trì ở mức hai con số, một dấu hiệu lạc quan.

Đằng sau bức tranh sáng màu là những thách thức đáng lo ngại. Ông Đỗ Hữu Hưng, CEO của Accesstrade, nhận định rằng dù Việt Nam được dự báo sẽ trở thành thị trường thương mại điện tử lớn thứ hai Đông Nam Á vào năm 2030 (sau Indonesia), tốc độ tăng trưởng đang có dấu hiệu chậm lại. Từ mức 35-50% mỗi năm trước đây, con số này hiện chỉ còn khoảng 21%. 

SỰ PHÂN HÓA RÕ RỆT TRÊN SÀN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ: DOANH NGHIỆP LỚN THẮNG ĐẬM, SME CHẬT VẬT

Đáng chú ý, thị trường thương mại điện tử Việt Nam đang chứng kiến sự phân hóa ngày càng rõ nét. Các tập đoàn toàn cầu như Unilever hay Samsung đang chiếm lĩnh thị phần lớn trên các nền tảng như Shopee Mall và TikTok Mall, ghi nhận mức tăng trưởng ấn tượng nhờ sản phẩm chất lượng, thương hiệu mạnh và nguồn lực tài chính dồi dào. Trong khi đó, các doanh nghiệp vừa và nhỏ (SME) Việt Nam, với hạn chế về vốn và lợi thế cạnh tranh, đang dần bị thu hẹp không gian hoạt động.

Ông Đỗ Hữu Hưng cho biết theo thống kê, có khoảng 38.000 shop nhỏ không có đơn hàng trong năm 2025. “Con số này không quá bất ngờ, bởi mỗi năm đều có lượng shop gặp tình trạng tương tự”, ông Hưng nói. “Tuy nhiên, điều đáng lo ngại là tổng số shop có phát sinh đơn hàng giảm mạnh, từ khoảng 700.000 shop trong các năm trước xuống còn 626.000 shop gần đây".

Ngoài ra, trong các năm trước, khi có khoảng 40.000 shop không ra đơn hoặc rời bỏ sàn, thị trường lại đón nhận thêm khoảng 50.000-60.000 shop mới gia nhập, để bù đắp lượng shop rời đi. Nhưng hiện nay, trong khi shop nhỏ không phát sinh đơn hàng và rời bỏ thị trường, thì lượng shop mới gia nhập đang có phần chững lại. Điều này cho thấy các doanh nghiệp SME đang gặp khó khăn trong việc duy trì hoạt động trên các sàn thương mại điện tử khi chi phí vận hành trên các sàn tăng cao, tạo ra rào cản lớn. 

Ngược lại, các doanh nghiệp có doanh thu trên 10.000 tỷ đồng lại ghi nhận mức tăng trưởng mạnh mẽ, quy mô doanh thu ngày càng lớn. Điều này phản ánh một thực tế, những doanh nghiệp sở hữu sản phẩm chất lượng, thương hiệu mạnh, đặc biệt là nguồn lực tài chính dồi dào sẽ triển khai hiệu quả hơn trên các sàn. Bởi lẽ, thực tế việc các nền tảng thương mại điện tử tăng phí vận hành là một thách thức lớn đối với các SME, nhưng với các doanh nghiệp lớn, họ sẵn sàng chịu đựng và thậm chí tiếp tục gia tăng ngân sách đầu tư để củng cố vị thế trên sàn.

THÁCH THỨC TỪ CHI PHÍ VÀ SỰ PHỤ THUỘC VÀO NỀN TẢNG NGOẠI

Theo ông Đỗ Hữu Hưng, một vấn đề nghiêm trọng hơn là Việt Nam gần như đang mất dần quyền kiểm soát các kênh phân phối thương mại điện tử chủ lực. Hai sàn thương mại điện tử lớn nhất hiện nay không thuộc sở hữu doanh nghiệp Việt, ngay cả các hệ thống phân phối trực tiếp như BigC cũng đã rơi vào tay nước ngoài. Thực trạng này đặt ra câu hỏi cấp bách: Làm thế nào để doanh nghiệp Việt lấy lại quyền chủ động trong phân phối, tiêu thụ sản phẩm trong nước và vươn ra thị trường quốc tế?

“Điều khiến chúng ta lo ngại là làm sao để “kéo” hoạt động thương mại điện tử về lại Việt Nam, để doanh nghiệp Việt có thể chủ động phân phối, tiêu thụ sản phẩm trong nước và vươn ra thị trường quốc tế một cách hiệu quả”, ông Đỗ Hữu Hưng nói. “Trong quá trình nghiên cứu, chúng tôi nhận thấy Trung Quốc không chỉ có 4-5 nền tảng lớn như Taobao, JD, Tmall hay gần đây là Temu – như chúng ta thường nghĩ – mà thực tế họ có đến 250–300 sàn thương mại điện tử khác nhau”.

Phát triển các kênh phân phối độc lập và chuyên biệt, ví dụ như xây dựng website riêng, hay xây dựng các nền tảng thương mại điện tử chuyên sâu rất quan trọng. Ảnh minh họa
Phát triển các kênh phân phối độc lập và chuyên biệt, ví dụ như xây dựng website riêng, hay xây dựng các nền tảng thương mại điện tử chuyên sâu rất quan trọng. Ảnh minh họa

Theo chuyên gia, quá trình phát triển của thương mại điện tử sẽ có ba giai đoạn. Giai đoạn đầu sẽ là sự bùng nổ của các sàn thương mại điện tử lớn. Trong giai đoạn này, các sàn đóng vai trò rất quan trọng trong việc giáo dục thị trường – hình thành thói quen tiêu dùng online cho người dùng – và đào tạo người bán hàng cách tiếp cận khách hàng, tối ưu vận hành.

Giai đoạn thứ hai, khi các sàn phát triển đến mức độ nhất định, chi phí vận hành tăng cao, buộc phải tăng phí dịch vụ, điều này khiến nhiều doanh nghiệp nhỏ không còn khả năng duy trì kinh doanh trên các nền tảng đó.

Lúc này, doanh nghiệp bắt đầu nhận ra sự cần thiết phải phát triển các kênh phân phối độc lập hơn và chuyên biệt hơn, ví dụ như xây dựng website riêng, hay xây dựng các nền tảng thương mại điện tử chuyên sâu, phù hợp hơn với thị trường và sản phẩm của họ. Câu chuyện của Nhà thuốc Long Châu hay Thế giới di động là một ví dụ. Hiện nay, khi cần mua thuốc, các sản phẩm y tế, nhiều người đã nghĩ đến hệ thống bán hàng online của Nhà thuốc Long Châu.

Giai đoạn thứ ba là xu hướng tự chủ thương mại điện tử, khi doanh nghiệp không chỉ là người bán trên sàn mà trở thành nhà vận hành nền tảng, tự phát triển hệ sinh thái riêng và tận dụng công nghệ để tạo ra lợi thế cạnh tranh.

HƯỚNG ĐI CHO SME VIỆT NAM TRÊN THƯƠNG MẠI ĐIỆN TỬ

“Bài toán hiện tại của Việt Nam không chỉ là tham gia vào cuộc chơi thương mại điện tử toàn cầu, mà còn phải học hỏi để chuyển dịch mô hình – từ phụ thuộc vào các nền tảng ngoại sang phát triển hạ tầng và nền tảng nội địa mạnh mẽ hơn, cho phép doanh nghiệp Việt bán hàng không chỉ trong nước mà còn mở rộng ra thế giới một cách chủ động, bền vững”, ông Đỗ Hữu Hưng nói.

Tất nhiên, những nền tảng như Shopee hay TikTok Shop vẫn rất quan trọng và đóng vai trò tích cực trong việc hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận khách hàng và bán hàng hiệu quả. Tuy nhiên, ông Hưng cho rằng chúng ta cần phải có một chiến lược phát triển đa dạng và đồng đều hơn để tạo ra nhiều sự lựa chọn cho doanh nghiệp Việt – nhất là các doanh nghiệp nhỏ và vừa – giúp họ có thể chọn đúng công cụ, đúng kênh phù hợp với sản phẩm và thị trường mục tiêu của mình.

Một hướng đi chiến lược là phát triển hệ thống website thương mại điện tử của chính doanh nghiệp. Đây là một hướng đi quan trọng và cần được ưu tiên, bởi khi sở hữu website riêng, doanh nghiệp có thể chủ động vận hành, kiểm soát dữ liệu khách hàng và bán hàng xuyên biên giới – mở rộng tiếp cận ra toàn cầu một cách hiệu quả hơn, thay vì bị lệ thuộc hoàn toàn vào các nền tảng trung gian.

Nhưng việc phát triển các nền tảng thương mại điện tử nội địa – đặc biệt là xây dựng các “sàn” mang tính toàn diện của riêng Việt Nam – là một bài toán rất khó với nhiều rào cản từ hạ tầng công nghệ, nguồn lực vận hành, đến niềm tin của người tiêu dùng và độ sẵn sàng của doanh nghiệp.