Trung Quốc đã bước vào kỷ nguyên tăng trưởng thấp, từ "con rồng" trở thành "con rùa"?

Bước vào nhiệm kỳ thứ ba của Đảng Cộng sản Trung Quốc, mục tiêu của Tổng Bí thư Tập Cận Bình là đưa Trung Quốc trở thành quốc gia phát triển mức trung bình trong thập kỷ tới. Điều này đồng nghĩa nền kinh tế lớn thứ hai thế giới cần tăng trưởng với tốc độ khoảng 5%.

Tuy nhiên, theo Financial Times, các xu hướng cơ bản - bao gồm nhân khẩu học không thuận lợi, khối nợ lớn và tăng trưởng năng suất suy giảm - cho thấy tiềm năng tăng trưởng của Trung Quốc chỉ bằng khoảng một nửa tốc độ đó. Financial Times nhận định Trung Quốc đã từ "con rồng" châu Á trở thành "con rùa" về tăng trưởng.

Với việc chỉ tăng trưởng 2,5%/năm, Trung Quốc khó vượt qua Mỹ để trở thành nền kinh tế lớn nhất thế giới trước năm 2060 (nếu có thể, trong trường hợp Mỹ tăng trưởng 1,5%/năm và hai nước có tỷ lệ lạm phát tương đương nay cũng như tỷ giá hối đoái ổn định). 

Theo các nhà phân tích, tăng trưởng dài hạn của quốc gia châu Á phụ thuộc nhiều vào lao động cũng như việc sử dụng vốn một cách hiệu quả (năng suất). Trong khi đó, với dân số đang suy giảm và tăng trưởng năng suất đi xuống, Trung Quốc đã cố gắng duy trì tăng trưởng bằng cách bơm thêm vốn vào nền kinh tế với tốc độ thiếu bền vững.

"Nền kinh tế Trung Quốc đã tăng trưởng nhanh trong 10 năm trước đại dịch, bình quân 7,7% mỗi năm. Nhưng giờ đây, nước này đối mặt một loạt thách thức lớn, mà theo quan điểm của chúng tôi, đồng nghĩa họ đang bước vào giai đoạn tăng trưởng chậm hơn đáng kể", Viện đầu tư BlackRock nhận định. "Việc tập trung quá nhiều vào các biện pháp phòng chống dịch mà bỏ qua các vấn đề cơ bản khác sẽ gây ra thách thức lớn cho tăng trưởng của Trung Quốc trong năm sau và nhiều năm tới". 

Trung Quốc hiện là quốc gia thu nhập trung bình - giai đoạn mà nhiều nền kinh tế thường bắt đầu tăng trưởng chậm lại do nền tảng so sánh cao. Thu nhập bình quân đầu người của nước này hiện là 12.500 USD/năm, chỉ bằng 1/5 so với Mỹ.

Trên thế giới hiện có 38 nền kinh tế phát triển và tất cả đều vượt qua mức thu nhập bình quân dầu người 12.500 USD từ nhiều thập kỷ trước, sau chiến tranh thế giới thứ 2 và sau đó tăng dần. Chỉ 19 quốc gia trong số này tăng trưởng kinh tế ở mức 2,5% trở lên trong 10 năm sau đó và đạt được điều này nhờ có sự thúc đẩy từ lực lượng lao động (bình quân dân số trong độ tuổi lao động tăng 1,2%/năm).

Tuy nhiên, Trung Quốc là một ngoại lệ. Đây là quốc gia thu nhập trung bình lớn đầu tiên duy trì tăng trưởng GDP 2,5% bất chấp sự suy dân số trong độ tuổi lao động - bắt đầu từ năm 2015. Về nợ, trong số 19 quốc gia duy trì tăng trưởng 2,5% sau khi đạt mức thu nhập bình quân đầu người hiện tại của Trung Quốc, mức nợ (bao gồm nợ chính phủ, hộ gia đình và doanh nghiệp) bình quân là 170% GDP. Không quốc gia nào có mức nợ cao như Trung Quốc.

Trước khủng hoảng năm 2008, nợ của Trung Quốc duy trì ở mức khoảng 150% GDP. Nhưng sau đó, nước này bắt đầu bơm tiền để thúc đẩy tăng trưởng, đẩy tổng tỷ lệ nợ lên 220% GDP vào năm 2015. Nợ nần thường kéo theo suy thoái mạnh và nền kinh tế Trung Quốc đã giảm tốc trong những năm 2010, nhưng chỉ giảm từ 10% xuống còn 6% - mức giảm thấp hơn đáng kể so với các mô hình dự báo.

Trung Quốc đã tránh được một cuộc suy thoái sâu hơn nhờ bùng nổ tăng trưởng trong lĩnh vực công nghệ, và quan trọng hơn là nhờ việc phát hành thêm nhiều trái phiếu chính phủ. Tổng nợ của Trung Quốc hiện tương đương 275% GDP và phần lớn được đổ vào bong bóng bất động sản.

Mặc dù vốn - chủ yếu là đầu tư vào bất động sản - đã giúp thúc đẩy tăng trưởng GDP, nhưng tăng trưởng năng suất của Trung Quốc đã giảm xuống chỉ còn 0,7% trong thập kỷ trước. Nước này hiện phải đầu tư 8 USD để tạo ra 1 USD tăng trưởng GDP, gấp đôi so với một thập kỷ trước và là mức tồi tệ nhất đối với bất kỳ nền kinh tế nào.

Trong tình hình như vậy, mức tăng trưởng 2,5% sẽ là cả một thành tựu lớn. Tăng trưởng năng suất cơ bản ở mức 0,7% sẽ khó bù đắp cho sự suy giảm dân số. 

Trước đó, nhiều nhà kinh tế nổi tiếng dự báo nền kinh tế Trung Quốc sẽ vượt qua Mỹ về danh nghĩa vào năm 2020. Vào năm 2014, một số nhà kinh tế thậm chí tuyên bố rằng Trung Quốc đã là nền kinh tế lớn nhất thế giới xét theo sức mua tương đương - một mô hình dựa trên giá trị tiền tệ lý thuyết không có ý nghĩa trong thế giới thực. Những người này lập luận rằng đồng Nhân dân tệ bị định giá thấp và nhất định sẽ tăng giá so với đồng USD, cho thấy sự thống trị của nền kinh tế Trung Quốc.

Tuy nhiên, đến nay, thực tế là đồng nội tệ của Trung Quốc đã giảm giá trị và nền kinh tế nước này hiện chỉ có quy mô bằng 1/3 so với Mỹ về con số danh nghĩa.