Cuộc chiến chống tin nhắn giả mạo công an, ngân hàng tại Việt Nam

Thời gian gần đây, nhiều đối tượng xấu đã sử dụng trạm phát thông tin giả (BTS giả) để phát tán tin nhắn lừa đảo, đặc biệt nhắm vào người cao tuổi, phụ nữ và nhóm ít hiểu biết công nghệ. Cơ quan chức năng đã phát hiện, ngăn chặn nhiều vụ việc và được quốc tế đánh giá cao trong xử lý mối đe dọa này.

Như VnEconomy đã đưa tin, vào tháng 11 vừa qua, Cơ quan chức năng đã bắt quả tang đối tượng người nước ngoài đang sử dụng thiết bị BTS giả mạo truy nhập vào mạng thông tin di động, phát tán tin nhắn quảng cáo, lừa đảo. Trong vụ việc này, đối tượng đã giấu thiết bị BTS giả trong vali du lịch, thay đổi TAC (TAC là Tracking Area Code - Mã vùng của BTS) liên tục, phạm vi phát sóng nhỏ, di chuyển đến các khu vực đông người để tránh sự theo dõi, phát hiện của cơ quan chức năng.

NHỮNG TIN NHẮN GIẢ ĐỊNH DANH CÔNG AN, NGÂN HÀNG, BƯU CHÍNH

BTS giả thực chất là một thiết bị hoạt động như một trạm phát sóng di động thu nhỏ. Khi được kích hoạt, nó tạo ra một vùng phủ sóng khiến điện thoại trong khu vực tự rời mạng di động thật để kết nối với trạm phát giả mạo. Một khi đã chiếm quyền kết nối, thiết bị có thể gửi tin nhắn gắn tên định danh (brandname) trông giống hệt thông báo chính thống của cơ quan nhà nước, ngân hàng hay doanh nghiệp.

Theo ông Lê Văn Tuấn, Cục trưởng Cục Tần số Vô tuyến điện, điều nguy hiểm là những tin nhắn phát tán qua BTS giả vẫn hiển thị tên định danh như Cảnh sát giao thông, ngân hàng hay bưu chính. Trong khi đó, khi gửi qua nhà mạng hợp pháp, mọi tên định danh đều phải được cấp phép và kiểm soát chặt chẽ. “Chính sự “giả mà như thật” này khiến không ít người dân mất cảnh giác và trở thành nạn nhân”, ông Lê Văn Tuấn nói.

Theo Cục Tần số Vô tuyến điện, một thiết bị BTS giả có thể phát tán 80.000–100.000 tin nhắn mỗi ngày. Các đối tượng thường di chuyển qua khu vực đông dân cư để tối đa hóa phạm vi phát tán. Chỉ cần 1% trong số 100.000 người nhấp vào đường link lừa đảo, số nạn nhân đã có thể lên tới hàng nghìn — chủ yếu là những nhóm dễ tổn thương.

Trước diễn biến phức tạp, Cục Tần số Vô tuyến điện đã phối hợp với doanh nghiệp viễn thông và lực lượng chức năng trên toàn quốc để truy tìm nguồn phát, kịp thời ngăn chặn và xử lý các vụ việc.

Ông Lê Văn Tuấn cho rằng câu chuyện BTS giả là cuộc chiến công nghệ đúng nghĩa, bởi chính những người chế tạo ra thiết bị này cũng rất am hiểu kỹ thuật.

CUỘC CHIẾN CHỐNG TIN NHẮN GIẢ MẠO

“Ở giai đoạn đầu, chúng tôi thật sự gặp nhiều khó khăn. Việc đầu tiên chúng tôi làm là chờ người dân phản ánh khi họ nhận được tin nhắn bất thường. Nếu không có phản ánh từ người dân thì chúng tôi cũng không thể biết có BTS giả đang hoạt động. Điều này khiến chúng tôi bị chậm một bước. Nghĩa là, khi người dân báo tin, chúng tôi mới bắt đầu khoanh vùng, truy tìm, dẫn đến nhiều vụ việc kéo dài hàng tuần. Có khi đến lúc chúng tôi lần ra địa điểm thì đối tượng đã di chuyển, chỉ còn lại hiện trường trống trơn”, ông Tuấn cho biết.

Tuy nhiên, phản ứng phòng chống hiện đã rất linh hoạt. Chuyên gia cho biết sau khi thu giữ được những thiết bị BTS giả đầu tiên, các bên liên quan đã ngồi lại với nhau và tìm ra một giải pháp dựa ngay trên nguyên lý hoạt động của thiết bị này. Muốn gửi được tin nhắn giả, BTS giả phải buộc điện thoại trong vùng phủ sóng rời mạng thật và kết nối sang thiết bị giả.

“Đây chính là điểm bất thường mà chúng tôi có thể phân tích và nhận diện. Dựa trên dấu hiệu đó, chúng tôi phối hợp với nhà mạng để phát triển hệ thống cảnh báo tự động: bất cứ khi nào BTS giả hoạt động, nhà mạng lập tức phát hiện và gửi cảnh báo”, ông Tuấn nói.

“Cũng từ đây, câu chuyện chuyển sang giai đoạn thứ hai – phản ứng tức thời. Trước kia, khi nhà mạng phát hiện, họ thường phải làm văn bản gửi Cục Tần số, rồi Cục lại làm văn bản gửi A05, A45 hoặc công an địa phương. Quy trình này khiến thông tin đi lòng vòng, mất quá nhiều thời gian, và vì thế hiệu quả không cao”.

Lãnh đạo Cục Tần số cho biết để khắc phục, một cách làm rất thực tế đã được triển khai, đó là lập các nhóm trao đổi trực tiếp, kết nối ngay giữa lực lượng tần số, nhà mạng và lực lượng chức năng. Khi nhà mạng vừa phát hiện tín hiệu bất thường, cảnh báo được gửi ngay lập tức vào nhóm. Và các lực lượng “lập tức lên đường”.

“Ở giữa phố xá tấp nập, với hàng nghìn phương tiện di chuyển, nhiệm vụ của chúng tôi là khoanh đúng mục tiêu: xác định chính xác chiếc xe nào, biển số nào, và thiết bị BTS giả nằm ở đâu – có thể trên xe máy, xe ôm công nghệ hoặc xe ô tô”.

“Khi xác định được, chúng tôi lại không có thẩm quyền bắt giữ. Lúc này lực lượng chức năng, công an, sẽ lập tức vào cuộc để xử lý tại chỗ. Cơ chế phối hợp này dần được hoàn thiện và về sau được triển khai rộng khắp toàn thành phố. Nhờ vậy, hầu hết các vụ BTS giả phát sinh đều được phát hiện và xử lý nhanh chóng, gần như ngay khi xuất hiện”.

“Đó là quy trình và giải pháp chúng tôi đang áp dụng, và thực tế cho thấy nó mang lại hiệu quả rất tích cực trong thời gian qua”, Cục trưởng Cục Tần số Vô tuyến điện nói.

BÀI HỌC ĐỂ XỬ LÝ VẤN ĐỀ BTS GIẢ TẬN GỐC

Ông Tuấn cũng cho biết đã rút ra được hai bài học quan trọng. Bài học đầu tiên là về xử lý vấn đề hiện tại, còn bài học thứ hai là về xử lý tận gốc.

Thứ nhất, bài học xử lý vấn đề hiện tại, khi hiểu rõ nguyên lý hoạt động của thiết bị và triển khai tốt các biện pháp, thì mới có thể ứng phó hiệu quả. Thực tế, đây là cuộc chiến mang tính toàn cầu, và kinh nghiệm của Việt Nam đã được chia sẻ ra quốc tế. Nhiều nước đang học hỏi mô hình này.

Một bài học rút ra trong nước là công tác xử lý cần áp dụng chung cho mọi trường hợp, và yếu tố quyết định là sự phối hợp đồng bộ giữa các bên liên quan. Bởi vì, có công nghệ nhưng nếu các bộ phận không phối hợp nhanh, vẫn sẽ gặp khó khăn. Chủ động liên lạc, phối hợp chặt chẽ giữa các cơ quan, doanh nghiệp và lực lượng chức năng sẽ giúp xử lý hiệu quả. Điều này cho thấy niềm tin số – niềm tin giữa các bên phối hợp – là yếu tố quyết định để đạt kết quả.

Thứ hai, bài học về xử lý tận gốc. Nguyên nhân xuất hiện các vụ BTS giả bắt nguồn từ những lỗi thiết kế trong mạng 2G được xây dựng từ vài chục năm trước, khi chưa có các tiêu chuẩn bảo mật hiện nay. Đây là lỗ hổng gốc mà tội phạm khai thác.

“Chúng tôi cũng đề xuất một chiến dịch nghiên cứu để thiết kế lại tiêu chuẩn kỹ thuật toàn cầu, nhằm ngăn ngừa những lỗi tương tự trong tương lai. Đây là hướng đi dài hạn, mang tính chuyên môn cao và phức tạp, nhưng rất cần thiết để giảm thiểu rủi ro”, chuyên gia cho biết.