Trung Quốc siết nguồn đất hiếm gây lo ngại về tình trạng thiếu hụt ô tô

Bắc Kinh đã mở rộng các hạn chế xuất khẩu đối với bảy nguyên tố đất hiếm và nam châm quan trọng đối với xe điện, tua bin gió và máy bay chiến đấu vào đầu tháng 4 để trả đũa mức thuế quan cao 145% của Tổng thống Mỹ Donald Trump áp với Trung Quốc.

Các quan chức chính phủ, doanh nhân và giám đốc điều hành trong ngành ô tô cho biết, với lượng hàng tồn kho ước tính chỉ đủ dùng trong khoảng từ ba đến sáu tháng, các công ty sẽ chạy đua để tích trữ thêm vật liệu và tìm nguồn cung thay thế để tránh gián đoạn lớn.

Cuộc chiến thương mại giữa hai nền kinh tế lớn nhất thế giới có thể dẫn đến tình trạng thiếu hụt nghiêm trọng các nguyên tố đất hiếm nếu Trung Quốc duy trì kiểm soát xuất khẩu trong thời gian dài hoặc mở rộng chúng để tìm kiếm lợi thế trong bất kỳ cuộc đàm phán thương mại nào. Mỏ California không thể đáp ứng toàn bộ nhu cầu về đất hiếm của Mỹ, đó là lý do tại sao Trump đang cố gắng mở đường cho các mỏ mới.

Nguyên tố đất hiếm là thành phần quan trọng trong xe điện, nam châm mạnh, máy bay chiến đấu tiên tiến, tàu ngầm, điện thoại thông minh, màn hình tivi và nhiều sản phẩm khác. Mặc dù có tên như vậy, nhưng 17 nguyên tố này thực sự không hiếm, nhưng rất khó để tìm thấy chúng ở nồng độ đủ cao để tạo ra một mỏ đáng để đầu tư.

Jan Giese, một doanh nhân trong ngành kim loại tại Tradium có trụ sở tại Frankfurt, đã cảnh báo rằng khách hàng đã bị bất ngờ và hầu hết các tập đoàn ô tô cùng các nhà cung cấp của họ dường như chỉ nắm giữ lượng nam châm đủ dùng trong hai đến ba tháng.

Giese cho biết: “Nếu chúng ta không thấy các lô hàng nam châm đến EU hoặc Nhật Bản trong thời gian đó hoặc ít nhất là gần thời gian đó, thì tôi nghĩ chúng ta sẽ thấy những vấn đề thực sự trong chuỗi cung ứng ô tô”.

Các biện pháp kiểm soát mới nhất của Trung Quốc tập trung vào các loại đất hiếm “nặng” và “trung bình” cho phép sản xuất nam châm hiệu suất cao có thể chịu được nhiệt độ cao hơn, chẳng hạn như Dysprosi, Terbi và Samari.

Những kim loại này rất quan trọng đối với các ứng dụng quân sự như máy bay phản lực, tên lửa và máy bay không người lái, cũng như rôto, động cơ và hộp số có nhiều trong xe điện và xe hybrid hiện nay.

Một giám đốc điều hành cấp cao của ngành ô tô nói các hạn chế về khoáng sản quan trọng sẽ “có hậu quả” đối với Tesla và tất cả các nhà sản xuất ô tô khác, mô tả các biện pháp kiểm soát xuất khẩu là “7 hoặc 8” trên thang điểm từ 1 đến 10 về mức độ nghiêm trọng.

“Đây là một hình thức trả đũa mà chính phủ Trung Quốc có thể nói “chúng tôi sẽ không trả đũa thuế quan nữa nhưng chúng tôi sẽ gây tổn hại cho Mỹ và chúng tôi sẽ khuyến khích các công ty cầu xin chính phủ trong nước của các bạn thay đổi chính sách thuế quan”.

Kim loại đất hiếm thường được tìm thấy trong lớp vỏ Trái đất nhưng khó khai thác với chi phí thấp và theo cách thân thiện với môi trường, trong khi Trung Quốc gần như độc quyền về chế biến đất hiếm nặng. Ảnh: Reuters.

Những loại đất hiếm “nhẹ”, chẳng hạn như Neodymi và Praseodymi, được sử dụng với số lượng lớn hơn trong nam châm vẫn chưa bị nhắm mục tiêu, tạo cho Bắc Kinh một “phương tiện đe dọa lớn” để mở rộng kiểm soát nếu chiến tranh thương mại leo thang, Cory Combs của Trivium có trụ sở tại Bắc Kinh, một công ty tư vấn, nhận định.

Bên cạnh đó, các biện pháp kiểm soát của Bắc Kinh yêu cầu các nhà xuất khẩu phải xin giấy phép cho mỗi lô hàng vật liệu xuất khẩu ra nước ngoài và đã mở rộng phạm vi của họ để cấm tái xuất khẩu sang Mỹ. Tuy nhiên, việc áp dụng các biện pháp hạn chế bao gồm một nhóm khoáng sản quan trọng đang dần mở rộng kể từ năm 2023 để ứng phó với lệnh cấm của Mỹ đối với việc Trung Quốc tiếp cận công nghệ chip vẫn chưa được áp dụng rộng rãi.

Các nhà xuất khẩu Trung Quốc đã tuyên bố tình trạng bất khả kháng đối với các lô hàng đất hiếm và nam châm xuất khẩu ra nước ngoài và đã rút vật liệu khỏi thị trường, làm ảnh hưởng thêm giá của các mặt hàng vốn đã không minh bạch.

Nhật Bản và các quốc gia khác đang đặt hy vọng vào việc nới lỏng sự kiểm soát của Trung Quốc đối với đất hiếm nặng thông qua Lynas của Úc, công ty này sẽ mở rộng cơ sở chế biến tại Malaysia để sản xuất Dysprosi và Terbi vào giữa năm 2025.

Một quan chức chính phủ Nhật Bản cho hay: "Các nguyên tố dự trữ đất hiếm nặng không đủ để tránh được sự hỗn loạn tiềm ẩn của chuỗi cung ứng ô tô", đồng thời nói thêm rằng các kho dự trữ quốc gia sẽ cung cấp thêm cứu trợ ngoài nguồn cung cấp từ hai đến ba tháng của các nhà sản xuất ô tô.

“Vấn đề là liệu chúng ta có thể xây dựng chuỗi cung ứng thay thế mới kịp thời để kho dự trữ của chúng ta có thể tồn tại được hay không”, ông nhấn mạnh.

Hiện vẫn chưa rõ từ cách Bắc Kinh có kế hoạch thực hiện các biện pháp kiểm soát xuất khẩu mới nhất.

Các biện pháp kiểm soát xuất khẩu được đưa ra khi Trung Quốc phải đối mặt với tình trạng suy giảm nguồn cung cấp đất hiếm nặng do cuộc nội chiến ở Myanmar, nghĩa là việc chặn xuất khẩu sẽ củng cố cho nguồn cung trong nước.